Pauzaniasz (
gr
. Παυσανίας,
łac.
Pausanias, zwany Periegeta, ur. między
100
a
110
n.e., zm. po
180
n.e.) –
grecki
geograf, autor dzieła Periegesis tes Hellados (Wędrówki po Helladzie) w 10 księgach, czyli przewodnika po
Helladzie
, w którym zawarł relację ze swoich licznych podróży, opisując poszczególne krainy
Grecji
: zabytki, lokalne kulty.
Styl Pauzaniasza jest bardzo bogaty, rozwija on poszczególne opisy, uzupełniając je głównie o informacje historyczne,
mitologiczne
. Dzieło Pauzaniasza jest cennym źródłem historycznym. Korzystają z niego geografowie i archeolodzy, lokalizując antyczne miejscowości, historycy sztuki, rekonstruujący wygląd starożytnych
światyń
i innych budowli. Z jego dzieła korzystają też historycy religii starożytnych, ze względu na informacje o mało znanych lub nieznanych skądinąd lokalnych kultach. Pierwsza księga traktatu opisuje
Attykę
i
Megarę
, druga –
Korynt
,
Sykion
,
Argolidę
, trzecia
Lakonię
, czwarta
Mesenię
, piąta i szósta
Elidę
, siódma
Achaję
, ósma
Arkadię
, dziewiąta
Beocję
, a dziesiąta
Fokidę
.
Po polsku traktat Pauzaniasza ukazał się w trzech tomach, głównie w przekładzie Janiny Niemirskiej-Pliszczyńskiej:
- W świątyni i w micie (księgi I, II, III, i VII) tłum. wstęp, komentarz historycznoliteracki Janina Niemirska-Pliszczyńska; komentarz archeologiczny
Barbara Filarska
, wyd. Wrocław 1973;
- Na olimpijskiej bieżni i w boju (księgi V, VI i IV) tłum. i oprac. Janina Niemirska-Pliszczyńska, wyd. Wrocław 1968;
- U stóp boga Apollona (księgi VIII, IX, X) tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska i Henryk Podbielski; oprac. Henryk Podbielski, wyd. Wrocław 1989.