Zdjęcie satelitarne Walii
Walia (
ang.
Wales,
wal.
Cymru) – jedna z czterech
części składowych
Wielkiej Brytanii
oraz celtycka
kraina historyczna
, położona w południowo-zachodniej części wyspy
Wielka Brytania
, na zachód od
Anglii
, nad
Morzem Irlandzkim
i
Celtyckim
.
Pochodzenie nazwy
Polska
nazwa Walia jest
spolszczoną
wersją
angielskiej
nazwy Wales, która jest
germańskim
egzonimem
pochodzącym od germańskiego słowa "Walha" i oznacza nieznajomego lub cudzoziemca. Słowo "Walha" prawdopodobnie wywodzi się od nazwy
celtyckiego
plemienia Volcae. Walijczycy z kolei nazywają swój kraj Cymru (wym. Kamri), a siebie Cymry, co w języku starowalijskim znaczy "rodak", "krajan".
Ustrój polityczny
W średniowieczu Walia była niezależnym królestwem, obecnie jest integralną częścią
Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
.
Podobnie jak Północna Irlandia, Walia nie posiada kościoła państwowego.
Anglikański
Kościół w Walii (Yr Eglwys yng Nghymru / Church in Wales) został oddzielony od państwa ostatecznie w 1920 roku. Na jego czele stoi arcybiskup Walii.
W
1267
roku Walia weszła w unię personalną z
Anglią
. W latach
1535
-
1707
stanowiła dominium korony angielskiej a po
1707
została włączona bezpośrednio do Anglii, jako księstwo. W
1964
utworzono specjalne ministerstwo, przy rządzie brytyjskim, do spraw Walii. W
1967
roku
język walijski
został prawnie zrównany z
angielskim
. W referendum dotyczącym uzyskania autonomii, które zorganizowano w
1979
roku, idea zyskała jedynie 12% poparcia mieszkańców. W trakcie kampanii wyborczej
1997
roku, lider
Partii Pracy
,
Tony Blair
, przedłożył projekt utworzenia Walijskiego Zgromadzenia Narodowego, o szerokich kompetencjach w odniesieniu do spraw wewnętrznych. W referendum projekt otrzymał 50,3% poparcia głosujących mieszkańców Walii.
W wykonaniu wyborczych obietnic, labourzystowski parlament uchwalił w
1998
roku Government of Wales Act 1998[2], mocą którego utworzone zostało Walijskie Zgromadzenie Narodowe (
wal.
Cynulliad Cenedlaethol Cymru,
ang.
National Assembly for Wales); świadomie zrezygnowano z terminu parlament, dla podkreślenia mniejszego zakresu autonomii. Wyrazem tego stał się choćby fakt iż walijskie Zgromadzenie nie było władne samo ustalić własnej
ordynacji wyborczej
, lecz czynił to minister rządu brytyjskiego. Także szczegółowy zakres kompetencji Zgromadzenia był determinowany przez rozporządzenie monarchy brytyjskiego, a więc de facto przez brytyjski rząd, przy czym zastrzeżono iż projekt takiego rozporządzenia musi uzyskać zgodę każdej z izb Parlamentu Zjednoczonego Królestwa; nadto późniejsza zmiana zakresu kompetencji wymagała również zgody Zgromadzenia. Organ ten nie powoływał jednak żadnej odrębnej egzekutywy, zaś jego kompetencje zostały ukształtowane głównie jako wykonawcze. W praktyce ukształtował się jednak zwyczaj wyłaniania specjalnego komitetu wykonawczego, stanowiącego w swej istocie komisję Zgromadzenia.
Pierwsze wybory do Walijskiego Zgromadzenia Narodowego odbyły się
2 maja
1999
roku.
Na skutek opracowanego w
2002
roku przez Zgromadzenie raportu Better Governance for Wales[3], uchwalono Government of Wales Act 2006[4], który znacząco wzmocnił pozycję autonomicznych organów Walii. Lokalne prawo wyborcze, jakkolwiek poddane nadal rozstrzygnięciom rządu brytyjskiego, zostało nieco dokładniej sprecyzowane w samym akcie. Utworzona została - na wzór
Szkocji
- odrębna walijska egzekutywa z Pierwszym Ministrem (
wal.
Prif Weinidog,
ang.
First Minister) na czele, powoływanym przez monarchę, ale na wniosek Zgromadzenia. Samo Zgromadzenie stało się w ten sposób przede wszystkim organem prawodawczym, co znalazło swój oddźwięk w zmianie zasad legislacji - Zgromadzenie zostało wprost upoważnione do uchwalania "instrumentów Walijskiego Zgromadzenia Narodowego (
wal.
Mesurau Cynulliad Cenedlaethol Cymru,
ang.
Measures of the National Assembly for Wales), podlegających królewskiej sankcji i stanowiących formalne źródło prawa, choć w zakresie legislacji wykonawczej (odpowiednik polskich
rozporządzeń
), przy zastrzeżeniu supremacji Parlamentu Zjednoczonego Królestwa. Pozostawiono wyżej opisany mechanizm zakreślania kompetencji Zgromadzenia w drodze rozporządzeń królewskich z tą zmianą, że zgodę Zgromadzenia na modyfikację uznano za obligatoryjną w każdej sytuacji.
Całkowitą nowością jest potencjalna możliwość uchwalania przez Zgromadzenie aktów (tj.
ustaw
-
wal.
Deddfau Cynulliad Cenedlaethol Cymru,
ang.
Act of National Assembly for Wales), wymagających formalnej sankcji królewskiej, analogicznie do aktów Parlamentu Zjednoczonego Królestwa. Wykonywanie tej kompetencji uzależnione jest jednak od wyniku referendum, które będzie musiało zostać przeprowadzone na terenie Walii na podstawie królewskiego rozporządzenia. Rozporządzenie to zostanie wydane na zaakceptowany przez obie izby Parlamentu Zjednoczonego Królestwa wniosek Zgromadzenia. Pozytywny wynik referendum spowoduje wygaśnięcie kompetencji do uchwalania obecnych instrumentów. Nawet w razie uzyskania przez Zgromadzenie kompetencji w zakresie władzy ustawodawczej, supremacja Parlamentu Zjednoczonego Królestwa zostanie zachowana.
Geografia
Walia leży nad
Morzem Irlandzkim
w południowo-zachodniej części wyspy
Wielka Brytania
. Od wschodu granica lądowa z
Anglią
, od południa - morska przez
Kanał Bristolski
.
Powierzchnia Walii jest wyżynno-górzysta, prawie całą powierzchnię zajmuje pasmo
Gór Kambryjskich
z najwyższym szczytem - Yr Wyddfa/
Snowdon
, 1085 m
n.p.m.
.
Klimat umiarkowanie ciepły, wybitnie morski o chłodnych latach i łagodnych zimach. średnia temperatura w styczniu na północy to +4 °C, na południu +6 °C, w lipcu na północy +13 °C i +16 °C na południu. Średnia roczna suma opadów ok. 1 000 mm, na zachodnich zboczach gór opady dochodzą nawet do 1 800 mm i więcej.
Roślinność głównie trawiasta, występują liczne wrzosowiska a w środkowej Walii lasy.
- Główne rzeki:
Gwy/Wye
(dł. 210 km), Wysg/
Usk
(90 km), Hafren/
Severn
(354 km),
Tywi
/Towy (108 km) i Dyfrdwy/
Dee
(110 km).
- Największe miasta: Caerdydd/
Cardiff
, Abertawe/
Swansea
, Casnewydd/
Newport
,
Rhondda
, Y Barri/
Barry
- Główne porty morskie: Caergybi/
Holyhead
, Abergwaun/
Fishguard
, Abertawe/
Swansea
, Aberdaugleddau/
Milford Haven
, Caerdydd/
Cardiff
- Parki narodowe: Eryri/
Snowdonia
, Arfordir Sir Benfro/Pembrokeshire Coast, Bannau Brycheiniog/Brecon Beacons.
Gospodarka
Przemysł skupiony jest w południowo-wschodniej Walii na wybrzeżu Kanału Bristolskiego, w tzw. Zagłębiu Południowowalijskim (południowowalijskie zagłębie węglowe było w końcu
XIX
w. jednym z największych w świecie producentów węgla kamiennego, również do lat 70. jednym z najważniejszych w
Wielkiej Brytanii
). Wydobycie węgla kamiennego, przemysł metalurgiczny (hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych jak aluminium, miedź, cyna, nikiel), przemysł petrochemiczny (rafinerie w
Milford Haven
i
Swansea
), elektrotechniczny, maszynowy, metalowy, chemiczny, włókienniczy i spożywczy. Współcześnie przemysł ciężki odgrywa coraz mniejszą rolę, gospodarka Walijska (jak i całej
Wielkiej Brytanii
) obecnie skupia się na sektorze usług.
Mimo iż większość powierzchni Walii zajmują tereny rolno-hodowlane (grunty orne zajmują ok. 20% powierzchni Walii) z dominacją hodowli bydła i owiec, rolnictwo jednak nie odgrywa istotnej roli w gospodarce Walii.
Podział administracyjny
Od
1996
roku Walia jest podzielona na 22 jednostki administracyjne (unitary authorities):
- 9 hrabstw (counties)
- 10 hrabstw miejskich (county boroughs)
- 3 miasta (cities)
Historia
Pierwotna ludność Walii pozostawiła po sobie wielkie
budowle megalityczne
. Później obszar ten zajęli
Celtowie
.
Rzymianie
okupowali obszary Walii od
I
do
V wieku n.e.
Pomimo późniejszych najazdów
Jutów
,
Anglów
i
Sasów
, Walia zachowała swą odrębność. W tym czasie powstało na terytorium Walii kilka państw, z których najpotężniejszymi były
Królestwo Gwynedd
i
Królestwo Powys
. W
VIII wieku n.e.
plemiona walijskie zdołały się obronić przed sąsiedzką inwazją Anglosasów. Kiedy jednak Anglię najechał
Wilhelm Zdobywca
(
1066
), jego normańska armia wdarła się do Walii i rozpoczęła okupację. W
1218
książę Gwynedd zdołał zjednoczyć ziemie walijskie i przybrał tytuł księcia Walii. W
1282
roku dokonała się ostateczna aneksja Walii przez Anglię. W
1301
roku król
Edward I
nadał swemu synowi,
Edwardowi II
, tytuł księcia Walii, w geście, który miał świadczyć o jedności i związkach między nią i Anglią. Tytuł księcia Walii przysługuje tradycyjnie najstarszemu synowi brytyjskiego władcy, będącemu następcą tronu Zjednoczonego Królestwa.
W
1400
roku walijski książę
Owain Glyndwr
wzniecił powstanie przeciwko Anglii, usuwając Anglików z większości terenów Walii w zaledwie cztery lata. W
1410
powstanie zostało stłumione. W
1485
roku królem Anglii został
Henryk VII
. Jako Walijczyk i pierwszy władca z rodu
Tudorów
uczynił rządy Anglii bardziej znośnymi dla Walijczyków. Jego syn,
Henryk VIII
połączył Anglię i Walię unią w roku
1536
.
XIX-wieczna
rewolucja przemysłowa zmieniła oblicze Walii, zagrażając tradycyjnemu sposobowi życia walijskich farmerów i pasterzy. Obecnie odradzający się
walijski język
i kultura wzmocniły poczucie jedności narodowej Walijczyków, czemu sprzyja polityka Wielkiej Brytanii w ostatnich latach.Flaga Walii nazywa się The Dragon of Cadwallader.
W roku
1999
Walia otrzymała
autonomię
i prawo do własnego
parlamentu
.
Przypisy
Linki zewnętrzne