William Blake (ur.
28 listopada
1757
w
Londynie
, zm.
12 sierpnia
1827
w Londynie) –
XVIII-wieczny
angielski
poeta
,
pisarz
,
rytownik
,
malarz
,
drukarz
i
mistyk
, prekursor
romantyzmu
. Przez współczesnych nazywany często mad Blake (szalony Blake)[1], zaliczany czasem do grona tzw.
poetów wyklętych
[2] w
literaturze angielskiej
.
Życie
Urodził się na Broad Street, Golden Square, w domu pod numerem 28, w rodzinie średniozamożnego pończosznika. Już w dzieciństwie ujawnił się jego talent rysowniczy, co skłoniło rodziców do posłania dziesięcioletniego Williama do szkoły rysunku. Już w tym okresie zaczęło go interesować
rytownictwo
: zaczął sam tworzyć oraz kolekcjonować sztychy. W roku
1771
, w wieku 15 lat, Blake zaczął pobierać nauki w warsztacie rytowniczym Henry'ego Basire'a. Wybór ten musiał być bardzo przemyślany, gdyż profesja rytownika w owym czasie nie budziła szacunku. Wystarczy wspomnieć, że rytownicy jako "podrzędni rzemieślnicy" mieli utrudniony wstęp do The Royal Academy of Arts (Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych).
Blake jako artysta nie jest łatwy do zaklasyfikowania. Jego osobowość od wczesnych lat wykazywała dziwaczne dla otoczenia, mistyczne i wizjonerskie cechy. Doznawał licznych objawień religijnych, co odzwierciedlało się w jego dziełach malarskich i pisarskich.
Pierwszych lat działalności Blake'a nie można nazwać "karierą artystyczną" – na zlecenie Basire'a, u którego terminował, zajmował się przede wszystkim kopiowaniem znanych dzieł, na przykład malowideł z londyńskich kościołów. Projektował też nagrobki dla bogatych rodzin, ilustrował książki. W wieku 21 lat rozpoczął samodzielną pracę rytownika.
W
1779
roku udało mu się wstąpić do Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie buntował się przeciwko, jak to określał, "niewykończonym" dziełom artystów takich jak
Rubens
. Bardziej cenił sobie klasyczne piękno i wierne naturze dzieła
Rafaela
, czy
Michała Anioła
. W
1782
roku Blake poznał swojego późniejszego mecenasa, Johna Flaxmana. W tym samym roku ożenił się z ubogą analfabetką, Catherine Boucher. Uczył ją pisać i czytać, a nawet tworzyć ryciny.
Blake zaczął powoli zdobywać uznanie możnych, np. jednego z założycieli
The National Gallery
, George'a Cumberlanda. W tym okresie jego dzieła plastyczne były bardziej spektakularne od literackich.
Nagrobek Williama Blake`a i jego żony
Około roku
1800
Blake przeniósł się na wieś, do Felpham w obecnym hrabstwie
West Sussex
, gdzie zajął się tworzeniem ilustracji do cudzych wierszy. W tym okresie powstał jego Milton, książka opatrzona przedmową zawierającą wiersz And Did Those Feet in Ancient Time, bardziej znany jako hymn
Jerusalem
, do którego w
1916
roku skomponował muzykę
Charles Parry
. Jest to jedna z najpopularniejszych angielskich pieśni patriotycznych.
Po powrocie do Londynu w roku
1802
Blake nawiązał kontakt z grupą młodych artystów o nazwie Shoreham Ancients, którzy podzielali jego poglądy na sztukę jako wartość duchową i odrzucali nowoczesne w niej tendencje. Znalazł tam chłonnych słuchaczy, a także doskonalił swą technikę jako akwarelista. W tymże okresie zaczęło powstawać dzieło literacko-plastyczne Jerusalem: The Emanation of the Giant Albion, ukończone w
1820
roku.
Pod koniec życia artystę zaabsorbowało ilustrowanie biblijnej
Księgi Hioba
. Ilustracje te wzbudziły podziw i bywają do dziś porównywane do malowideł
Rembrandta
.
Mimo że prawie całe swoje życie Blake spędził w Londynie, nie stał się ważną postacią życia artystycznego angielskiej stolicy. Przebywał głównie w zaciszu domowym, zajmując się tworzeniem dzieł sztuki, a rytownictwo traktując jako źródło uzyskiwania dochodów. Nie zyskał szerokiego uznania dla swej poezji ani malarstwa za życia.
William Blake umarł w pełni sił twórczych. Został pochowany w nieoznaczonym grobie na londyńskim cmentarzu Bunhill Fields. Dopiero w ostatnich latach wzniesiono mu i jego żonie zasłużony nagrobek.
Twórczość
Pierwszy tom poezji Blake'a to Poetical Sketches (Szkice poetyckie) z
1783
r. W
1788
r. powstała książka There Is No Natural Religion (Nieistnienie naturalnej religii), opatrzona charakterystycznymi kolorowymi iluminacjami i
sztychami
, co stało się znakiem firmowym artysty.
Wkrótce potem ukazały się najsłynniejsze zbiory wierszy i rycin – Songs of Innocence (1789, Pieśni niewinności) i Songs of Experience (1794, Pieśni doświadczenia). Należy je traktować jako jedną całość – przedstawienie kontrastów występujących w życiu człowieka; harmonia ściera się bezustannie z cierpieniem, niewinność z bolesnym, odzierającym ze złudzeń doświadczeniem.
W roku
1789
, w wyniku fascynacji myślą teologiczną szwedzkiego filozofa i mistyka
Emanuela Swedenborga
, Blake'owie przyłączyli się do Nowego Kościoła Swedenborgiańskiego. Szybko jednak z niego wystąpili, a sam Swedenborg stał się obiektem parodii w Zaślubinach nieba i piekła. Ciekawostką jest, że zgodnie z sugestiami Swedenborga, Blake zamierzał sprowadzić dla siebie konkubinę, gdy jego małżonka okazała się bezpłodna, porzucił jednak ten pomysł z powodu oporów żony. Małżeństwo pozostało szczęśliwe aż do śmierci Blake'a, mimo początkowych problemów z analfabetyzmem Catherine oraz ich bezdzietności.
Oprócz Swedenborga, Blake'a inspirował także autor Raju utraconego,
John Milton
, szczególnie w próbach określenia własnych definicji nieba i piekła. Między
1790
a
1793
powstało Marriage of Heaven and Hell (Zaślubiny nieba i piekła), stworzone w duchu Miltona i
Dantego
. Co ciekawe, piekło nie było dla Blake'a miejscem wiecznej kaźni, lecz źródłem niczym niepohamowanej energii. Dobro i Zło uściślał Blake jako dwa przeciwieństwa, niezbędne dla ludzkiej egzystencji. "Dobro to bierność posłuszna Rozumowi, Zło to aktywność wyrastająca z Energii". Niektórzy upatrują w tym utworze zapowiedzi teorii
Freuda
, opisującej konflikt
id
i
superego
, a także tez
Nietzschego
o moralności niewolników i moralności panów. Dzieło to jest jednak przede wszystkim przedstawieniem swoistej mitologii Blake'a, której podsumowanie i pełną ilustrację zawierają późniejsze utwory prozatorskie, jak The Book of Urizen (Księga Urizena) z
1794
r., The Book of Los (1795, Księga Losa) i inne. Różne sfery istnienia wyrażają tzw. Four Zoas (Cztery Zoa), o imionach Urizen, Tharmas, Luvah i Urthona. Urizen jest utożsamiany z
Jahwe
– prawodawcą, superego i symbolizuje Rozum. Tharmas to ludzkie ciało, naturalistyczne doświadczenie. Luvah – Król Miłości, czasem zwany również Orc, to "zbuntowane dziecię" ludzkich emocji. Urthona, lub inaczej Los, reprezentuje Wyobraźnię i wizjonerską Intuicję. Owe cztery potęgi tworzą wspólnie raj, w przeciwieństwie do Ulro, miejsca ziemskiego bytowania człowieka nie oświeconego wizją. To tylko wybrane, najważniejsze aspekty Blake'owej mitologii.
Wielki czerwony smok i niewiasta obleczona w słońce
Urizen stwarzający wszechświat
Biblijne metafory pojawiające się nierzadko w dziełach Blake'a zrodzone były z tradycji
purytanów
,
kwakrów
,
anabaptystów
i innych protestanckich odłamów
chrześcijaństwa
. Jednym z ciekawszych przejawów biblijnych wizji jest wystawiona w
Nowym Jorku
akwarela The Great Red Dragon and a Woman Clothed In the Sun (Wielki czerwony smok i niewiasta obleczona w słońce), oraz The River of Life (Rzeka życia), z cyklu 80. malowideł zwanych Biblią Blake'a.
Blake wyznawał pogląd, iż najważniejszym doznaniem mistycznym jest
objawienie
. Liczne wizje, jakich doświadczał, zdawały się wspierać go w tym poglądzie i prowadzić przez życie zarówno człowieka, jak i artysty. Podkreślał wagę Poetyckiego Geniuszu w procesie tworzenia. Wyobraźnia, lub inaczej Wizja, to boski pierwiastek w każdym człowieku, porównywany z samym
Jezusem
. Jezus to ucieleśnienie Wyobraźni, a jego uczniowie to Artyści – żyli i działali pod wpływem impulsu, a nie reguł. "Poeta, malarz, muzyk, architekt: mężczyzna czy kobieta, nie będąca jednym z nich, nie jest chrześcijaninem." Świat rzeczywisty był według Blake'a przeszkodą osłabiającą, wręcz uśmiercającą Wyobraźnię.
Blake nie tworzył dla ludzi prostych. Pragnął odbiorcy o dużo wyższym od pospolitego poziomie.
To, co wielkie, jest nieuchronnie ukryte przed słabymi. To, co oczywiste dla idioty, nie jest warte mego zachodu.
Blake w kulturze popularnej
Obraz Wielki czerwony smok i niewiasta obleczona w słońce odgrywa szczególną rolę w
thrillerze
Thomasa Harrisa
Czerwony smok.
Motyw postaci Williama Blake'a pojawia się w filmie
Jima Jarmusha
Truposz
, w którym pewien Indianin ratuje życie rannemu młodzieńcowi o tym samym nazwisku. Indianin z racji studiów w Londynie jest przekonany, że spotkał kolejne wcielenie artysty, dziwiąc się, że ten nie pamięta swojej poezji.
Nazwa zespołu
The Doors
pochodzi od aforyzmu Blake'a: If the doors of perception were cleansed every thing would appear to man as it is, infinite (Gdyby drzwi percepcji zostały oczyszczone, każda rzecz jawiłaby się człowiekowi taką, jaką jest, nieskończoną). Samo to zdanie dotarło do
Morrisona
za pośrednictwem słynnej książki
Aldousa Huxleya
o tytule
Drzwi percepcji
(1954), w której sformułowanie Blake'a staje się punktem wyjścia do eksperymentów z
meskaliną
.
W lipcu 1998 roku wokalista
Iron Maiden
,
Bruce Dickinson
, nagrał solowy album zatytułowany
The Chemical Wedding
, inspirowany w ogromnej większości twórczością Williama Blake'a. Znaleźć tam można takie utwory jak "Book of Thel" czy "Jerusalem". Oprócz kompozycji muzycznych, również szata graficzna płyty inspirowana jest twórczością Blake'a.
W 1998 roku zespół muzyczny
Ulver
nagrał przełomowy dla nich album
Themes from William Blake's The Marriage of Heaven and Hell
, będący swego rodzaju ścieżką dźwiękową do poematu "Zaślubiny nieba i piekła" Blake'a i swoistym hołdem dla pisarza.
W 1987 roku niemiecki zespół
Tangerine Dream
nagrał płytę Tyger, na której wykorzystano teksty autorstwa Williama Blake'a m.in. "Tyger", "London".
Utwór grupy
Coil
"The Dreamer Is Asleep" z płyty
Musick to Play in the Dark Vol. 1
poświęcono Williamowi Blake'owi.
Amerykański pisarz
Orson Scott Card
uczynił Williama Blake'a jednym z bohaterów cyklu Opowieści o Alvinie Stwórcy. W tej historii Blake (Bajarz) jest podróżującym po Ameryce poetą i pracownikiem, a później – mentorem głównego bohatera.
William Blake jest jednym z bohaterów książki Płonął ogień twoich oczu, autorstwa
Tracy Chevalier
(autorka Dziewczyny z perłą).
Cytatem z Blake'a jest tytuł wydanej w 2009 roku książki Olgi Tokarczuk Prowadź swój pług przez kości umarłych. Bohaterowie tej powieści zajmują się tłumaczeniem jego poezji, a narratorka (i zarazem główna bohaterka) w wielu miejscach przytacza fragmenty utworów Blake'a.
Bibliografia
Poezja
- Pieśni niewinności -
1789
- Księga Thel -
1789
- Tiriel -
1789
- Rewolucja francuska -
1791
,
- Widzenia córek Albionu -
1793
,
- Ameryka -
1793
- Europa -
1794
- Pieśni doświadczenia -
1794
- Pierwsza księga Urizena -
1794
- Księga Ahanii -
1795
- Pieśń Losa -
1795
- Księga Losa -
1795
- Czterej Zoa' -
1797
- Milton - ok. 1804 - ok. 1811
- Jeruzalem - 1804 - 1820
Proza
- Wszystkie religie są jednością - ok.1788
- Religia naturalna nie istnieje - ok.1788
- Zaślubiny nieba i piekła - 1790 - 1793
Malarstwo
- cenione są również ilustracje jakie Blake wykonał do dzieł Blaira,
Graya
,
Younga
(Night Thoughst),
Chaucera
, i Dantego
O Blake'u w języku polskim
- P. Ackroyd, Blake; przekł. E. Kraskowska. Poznań, 2001.
- W. Juszczak, „Laokoon” Williama Blake’a [w:] Miesięcznik Literacki nr 11 (1970).
-
Cz. Miłosz
, Co doradzał Mr Blake? [w:] Ogród nauk, Lublin 1986
-
T. Sławek
, U-bywać : człowiek, świat, przyjaźń w twórczości Williama Blake'a. Katowice, 2001
-
J. Tomkowski
, E. Kozubska, Mistyczny świat Williama Blake'a. Milanówek, 1993.
Przypisy
- ↑ A. Knapik, Posłowie do: W. Blake, Czterej Zoa, Kraków 2006, str. 151
- ↑ Taką klasyfikację sugeruje min. autor antologii poezji Poeci wyklęci. Od Villona do Morrisona, Jerzy Koperski
Linki zewnętrzne