Apartheid (z języka
afrikaans
od apart = osobno i sufiksu -heid) – teoria głosząca konieczność osobnego rozwoju społeczności różnych ras, a także bazujący na tej teorii system polityczny panujący w
Republice Południowej Afryki
do połowy
lat 90.
XX wieku
, oparty na
segregacji rasowej
.
Termin apartheid został utworzony w
latach 30. XX wieku
, jako polityczny
slogan
został użyty we wczesnych
latach 40.
przez
Partię Narodową
, jednak polityka apartheidu jako taka sięga wstecz ku początkom białego osadnictwa w
Południowej Afryce
. Po dojściu do władzy Partii Narodowej w
1948
, społeczny zwyczaj apartheidu został usystematyzowany pod postacią prawa.
Historia apartheidu
Tabliczka z napisem "Tylko dla białych"
W roku
1949
wprowadzona została ustawa zakazująca mieszanych
małżeństw
. W roku
1950
wprowadzono prawo stawiające pod sąd białą osobę, której udowodniono
stosunek seksualny
z osobą innej
rasy
. Karano tylko białych.
Wprowadzenie polityki apartheidu zostało umożliwione przez Ustawę o Spisie Ludności z roku 1950. Apartheid narzucał klasyfikację wszystkich mieszkańców na "białych", "czarnych" i "kolorowych". Kryteria klasyfikacji uwzględniały m.in. pochodzenie, wygląd i zwyczaje. Później dodano czwartą kategorię – "Azjatów", wcześniej klasyfikowanych jako "kolorowi"; jednakże kategoria "Azjatów" odnosiła się prawie wyłącznie do Hindusów. System apartheidu już w 1905 roku nadał
Japończykom
status "Honorowej Rasy Białej", co dawało im takie same prawa jak ludziom rasy białej. W niedługim czasie tytuł "Honorowej Rasy Białej" został rozszerzony na prawie wszystkie azjatyckie narody rasy żółtej (większość Chińczyków, Koreańczyków, Tajwańczyków itd.), co całkowicie zrównało ich prawa z rasą białą.
System apartheidu został wzmocniony przez serię praw z
lat 50. XX wieku
. Ustawa o Zbiorowej Przestrzeni z 1950 r. przypisała poszczególnym rasom oddzielne strefy mieszkaniowe i komercyjne. Ustawy o Ziemi z lat
1954
i
1955
zabroniły przebywania poszczególnym rasom w określonych strefach.
Wprowadzano segregację rasową w instytucjach publicznych oraz różne standardy edukacyjne, stworzono zdefiniowane rasowo kategorie
zawodowe
. Oddzielono też władze polityczne, jedynie biali mieli prawo głosu w wyborach do białych władz krajowych (później rozszerzono je również na kolorowych). Regiony zamieszkane przez czarnych –
Transkei
,
Ciskei
,
Bophuthatswana
,
Venda
i
KwaZulu
– zostały wydzielone wyłącznie dla czarnych jako
bantustany
, w których wprowadzono czarne władze i zamierzano docelowo uczynić z nich niepodległe
państwa
. Większość czarnych uzyskała
obywatelstwo
tych krajów i jednocześnie została pozbawiona
obywatelstwa
południowoafrykańskiego.
Członkostwo w związkach zawodowych było zakazane czarnym do
lat 80.
Każdy
związek zawodowy
o charakterze politycznym był zakazany. Obowiązywał też zakaz
strajków
.
Plaża "tylko dla białych"
Międzynarodowy sprzeciw
Apartheid był wielokrotnie potępiany przez
społeczność międzynarodową
.
W
1961
Republika Południowej Afryki
została zmuszona do wystąpienia ze
Wspólnoty Narodów
przez państwa członkowskie krytyczne wobec systemu apartheidu.
W
1973
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych
ustaliło tekst Międzynarodowej Konwencji o Przeciwdziałaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu. Doraźną intencją Konwencji było dostarczenie podstaw prawnych do nałożenia sankcji celem wywarcia presji na rząd
Republiki Południowej Afryki
. Konwencja weszła w życie w
1976
.
W
1986
w związku z szeroką kampanią międzynarodowego protestu przeciw apartheidowi (m.in. koncerty rockowe i pikiety pod placówkami dyplomatycznymi) i pod naciskiem opinii publicznej rządy
Stanów Zjednoczonych
i
Wielkiej Brytanii
nałożyły, na
Republikę Południowej Afryki
sankcje ekonomiczne w proteście przeciwko prowadzonej przez jej rząd polityce rasowej (mimo iż obydwa kraje czerpały ogromne korzyści z bogactw naturalnych i strategicznego położenia
RPA
traktując ten kraj jako swojego sojusznika w
zimnej wojnie
).
Także w
1985
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło Międzynarodową Konwencję przeciwko apartheidowi w sporcie, która weszła w życie w roku
1988
, wszystkie strony, które podpisały konwencję zobowiązały się nie utrzymywać kontaktów sportowych z państwami apartheidu. Dopiero w
1992
Międzynarodowy Komitet Olimpijski
dopuścił
Republikę Południowej Afryki
do udziału w
igrzyskach olimpijskich
.
Kres polityki apartheidu
We wczesnych latach 90. XX wieku, w wyniku narastającej presji przeciwko polityce apartheidu (zarówno wewnętrznej jak i zewnętrznej), rząd
Republiki Południowej Afryki
na czele z prezydentem
Frederikiem de Klerkiem
rozpoczął demontaż systemu apartheidu. W
1990
rząd pod kierunkiem Partii Narodowej rozpoczął reformy zaczynając od zalegalizowania uprzednio zakazanych partii politycznych:
Afrykańskiego Kongresu Narodowego
(ANC), Kongresu Panafrykańskiego (PAC) i
Południowoafrykańskiej Partii Komunistycznej
(SACP) oraz uwolnienia więzionych czarnych działaczy.
W
1994
krajowa
konstytucja
została napisana na nowo. Odbyły się też pierwsze powszechne
wybory
w historii kraju. Pierwszym czarnoskórym prezydentem
Republiki Południowej Afryki
został
Nelson Mandela
.
Po zakończeniu apartheidu
Partia Narodowa
i Frederik de Klerk przez krótki okres rządzili u boku
Afrykańskiego Kongresu Narodowego
. Biali posiadają wciąż znaczącą reprezentację polityczną w prowincjach
Prowincji Przylądkowej Zachodniej
i
Gauteng
. Nie są też wykluczeni z władzy na poziomie kraju: Ronald Kasrils jest ministrem służb bezpieczeństwa, Afrykaner Alexander Erwin ministrem skarbu, a były lider Partii Narodowej, Martinus van Schalkwyk jest ministrem środowiska i turystyki.
Zobacz też
Linki zewnętrzne