Geneza KBWE – kalendarium |
---|
1964
| Propozycja ministra
Adama Rapackiego
dotycząca zwołania konferencji przedstawicieli
Układu Warszawskiego
i
NATO
. |
1969
| Apel Budapeszteński – Komitet Polityczny Układu Warszawskiego wzywa do podjęcia wielostronnych negocjacji celem zwołania konferencji. |
22 listopada
1972
| Początek rozmów wielostronnych w
Helsinkach
. |
1973
| Rozpoczęcie Rokowań na temat Wzajemnej Redukcji Sił Zbrojnych, Uzbrojenia i Środków Towarzyszących w Europie Środkowej w
Wiedniu
. |
8 czerwca
1973
| Przyjęcie Zaleceń końcowych konsultacji helsińskich. |
3-lipca
1973
| I faza KBWE – spotkanie ministrów spraw zagranicznych w Helsinkach. |
18 września
1973
– 21 lipca
1975
| II faza KBWE – negocjacje ekspertów w
Genewie
. |
30 lipca - - 1 sierpnia
1975
| III faza KBWE – spotkanie szefów państw i rządów w Helsinkach. Przyjęcie
Aktu Końcowego KBWE
|
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, OBWE (
ang.
Organization for Security and Co-operation in Europe, OSCE) –
organizacja międzynarodowa
[2] uznawana za organizację regionalną w rozumieniu rozdziału VIII
Karty Narodów Zjednoczonych
[3]. Jej celem jest zapobieganie powstawaniu konfliktów w
Europie
. Oprócz państw europejskich jej członkami są także
Stany Zjednoczone
i
Kanada
. OBWE powstała 1 stycznia
1995
w wyniku przekształcenia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w organizację.
Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
Idea zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) była nie tylko konsekwencją sytuacji politycznej Europy po
II wojnie światowej
, ale również próbą budowy ogólnoeuropejskiego
systemu bezpieczeństwa
. Proponowano wzajemne zobowiązania stron do nieagresji, nie używania siły i uregulowania kwestii spornych za pomocą pokojowych środków rozstrzygania tych sporów. W razie ataku na jedną ze stron układu, inne państwa zobowiązane miały być do zastosowania przymusu wobec agresora. Podstawę prawną tego porozumienia miał stanowić rozdział VIII
Karty Narodów Zjednoczonych
o układach i organizacjach regionalnych.
Idea powstania konferencji zrodziła się w latach 60. XX wieku, kiedy stało się jasne, że dla dobra Europy należy nawiązać współpracę pomiędzy państwami należącymi do
NATO
i
Układu Warszawskiego
. Propozycja zwołania międzynarodowej konferencji bezpieczeństwa i współpracy została zgłoszona przez polskiego ministra spraw zagranicznych
Adama Rapackiego
14 grudnia
1964
na XIX sesji
Zgromadzenia Ogólnego ONZ
. Pierwsze spotkanie przygotowawcze odbyło się w
1972
r., od następnego roku toczyły się konferencje dwu- i wielostronne.
W momencie zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie kwestia
mniejszości narodowych
została na nowo zauważona na kontynencie europejskim. Znalazło to odzwierciedlenie w Akcie Końcowym KBWE odbywającej się w Helsinkach
1 sierpnia
1975
.
Akt końcowy KBWE
Akt, zwany również Wielką Kartą Pokoju, był deklaracją dziesięciu zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między uczestnikami konferencji. Został przyjęty na zakończenie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w
1975
w
Helsinkach
. Podpisany przez wiele państw europejskich i azjatyckich oraz
Stany Zjednoczone
i
Kanadę
. Nie był umową w rozumieniu prawa traktatowego, stanowił uroczystą deklarację intencji o znaczeniu politycznym i moralnym, wyrażał wolę współdziałania państw w podzielonej na dwa ideologiczne bloki Europie. Zasady te, to:
W
dokumencie
tym po raz pierwszy podzielone pod względem
ideologicznym
państwa przyjęły wspólny katalog reguł postępowania względem siebie w celu umocnienia bezpieczeństwa.
Akt zawierał również artykuł poświęcony mniejszościom narodowym (część IV p. 8) stanowił, iż państwa, na których terytorium owe mniejszości występują, będą respektować ich prawa do równości wobec prawa, zapewnią im pełną możliwość korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności chroniąc w ten sposób ich uzasadnione interesy w tej dziedzinie.
Akt końcowy wymienia dziedziny zainteresowania KBWE/OBWE ujęte w tzw. "koszykach":
- Zagadnienia bezpieczeństwa Europy (koszyk pierwszy) obejmuje w części pierwszej katalog dziesięciu równorzędnych zasad, wymienionych powyżej. Część druga stanowi dokument określający środki służące budowaniu zaufania oraz wybrane aspekty bezpieczeństwa i rozbrojenia. Państwa
NATO
i ówczesnego
Układu Warszawskiego
19 listopada
1990
podpisały w ramach KBWE pierwszy układ o redukcji
broni konwencjonalnej
. Pakt ten miał międzynarodowa moc obowiązującą.
- Współpraca w zakresie gospodarki, nauki, techniki i ochrony środowiska (koszyk drugi) składa się z zaleceń współpracy w dziedzinie handlu, współpracy przemysłowej, nauki i technologii, ochrony środowiska. Znaczenie tego koszyka jest coraz większe gdyż centrum zainteresowania obejmują problemy gospodarczej transformacji i kwestie współpracy w basenie Morza Śródziemnego.
- Współpraca w kwestiach humanitarnych i dziedzinach pokrewnych (koszyk trzeci) obejmuje cztery podstawowe zagadnienia: kontakty międzyludzkie, informacja, współpraca i wymiana w dziedzinie kultury oraz współpraca i wymiana w dziedzinie edukacji.
- Kontynuowanie procesu Konferencji (koszyk czwarty) państwa – uczestnicy Konferencji zobowiązały się do kontynuowania współpracy organizując konferencje przeglądowe dla polepszenia bezpieczeństwa i zintensyfikowanie współpracy.
Do części I włączono też dokument o środkach budowania zaufania i niektórych aspektach bezpieczeństwa i rozbrojenia. Wyrażał on wolę redukowania konfrontacji militarnej na rzecz odprężenia, rozbrojenia i bezpieczeństwa.
Część II dotyczyła współpracy w zakresie gospodarki, nauki, techniki oraz ekologii, a część III współpracy w dziedzinie humanitarnej:
- 1) kontaktów między ludźmi – poszerzenia zakresu ich swobody;
- 2) informacji – poprawy stanu jej rozpowszechniania i wymiany;
- 3) współpracy i wymiany w dziedzinie kultury oraz oświaty.
Konferencje przeglądowe
Do roku
1989
odbyły się trzy konferencje przeglądowe, w
Belgradzie
1977
-
1978
bez żadnych konkretnych postanowień, w
Madrycie
1980
-
1983
stała się jedną z najdłuższych i najtrudniejszych konferencji w historii KBWE, ponieważ odbywała się w okresie radzieckiej interwencji w
Afganistanie
oraz podczas wprowadzenia w Polsce
stanu wojennego
. Dokument końcowy z tego spotkania poświęcony był głównie zagadnieniom z zakresu praw człowieka. Trzecia konferencja odbyła się w
Wiedniu
1986
-
1989
w "nowym" klimacie politycznym, obszerny dokument końcowy rozszerzono o katalog praw człowieka przyjęto również mechanizmy kontroli w dziedzinie ludzkiego wymiaru KBWE.
Konferencja w Kopenhadze (1990)
Podczas spotkania w
Kopenhadze
w
1990
uczestniczące państwa wprowadziły do dokumentu końcowego szereg postanowień dotyczących ochrony mniejszości narodowych, gwarantując prawo do ochrony i rozwoju ich tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej; posługiwania się językiem narodowym; tworzenia i utrzymania własnych kulturalnych, oświatowych czy religijnych instytucji; organizacji, stowarzyszeń; wyznawania i praktykowania swojej religii; udziału w życiu publicznym. W ramach KBWE dokument ten stanowi najważniejszą deklaracje określająca polityczne zasady ochrony i prawa osób należących do mniejszości.
Dokument końcowy spotkania z Kopenhagi zawiera w rozdziale IV art. 30-39 odnoszące się bezpośrednio do ochrony mniejszości, art.40 zajmuje się problemami walki z dyskryminacją etniczną. W dokumencie brakuje definicji mniejszości, ale przedstawia normę, iż podmiotem ochrony są osoby należące do mniejszości narodowych, a przynależność do nich jest subiektywnym i indywidualnym odczuciem i wyborem każdego człowieka (art. 32). Osoby należące do mniejszości maja prawo do swobodnego wyrażania, zachowania i rozwijania swojej tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej a także utrzymywania i rozwijania swojej kultury we wszystkich jej płaszczyznach, bez prób asymilacji wbrew ich woli. Posiadają też prawo do pełnego i skutecznego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności w pełnej równości wobec prawa.
W szczególności mają prawo do swobodnego posługiwania się swoim językiem w życiu prywatnym, publicznym, zakładania i utrzymania własnych organizacji i stowarzyszeń, wyznawania i praktykowania swej religii, w tym też prowadzenia oświatowej działalności religijnej w swym ojczystym języku, utrzymywania kontaktów między sobą w obrębie swego kraju, jak również kontaktów transgranicznych z obywatelami innych państw, z którymi łączą ich wspólne pochodzenie etniczne, narodowe, dziedzictwo kulturowe lub przekonania religijne. Mniejszości narodowe posiadają prawo do informacji w swym języku ojczystym i jej rozpowszechniania w obrębie kraju i prawo do uczestnictwa w międzynarodowych organizacjach pozarządowych.
Państwa są zobowiązane do ochrony tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej, religijnej mniejszości narodowych na swym terytorium, w tym celu podejmą niezbędne działania po konsultacji z organizacjami mniejszości (art. 33). Państwa zobowiązane są do ułatwienia posługiwania się językiem ojczystym przez członków tych mniejszości, w miarę możliwości również wobec władz publicznych oraz prowadzenia działalności oświatowej w języku ojczystym (art. 34). Zapewnienie warunków ułatwiających aktywny udział w życiu publicznym, w tym także dotyczących ochrony i popierania tych mniejszości (art. 35). Dokument Spotkania Kopenhaskiego w Sprawie Ludzkiego Wymiaru KBWE wspomina w kontekście antydyskryminacji o szczególnej sytuacji Cyganów w Europie (art. 40).
Dokument ten uznawany jest za "Europejską Kartę Mniejszości", gdyż ustanawia polityczne zasady chroniące mniejszości, wobec których został osiągnięty
konsens
państw-sygnatariuszy. Ustanowione w nim standardy maja charakter zobowiązań i deklaracji politycznych i jako takie nie są prawnie wiążące.
Instytucjonalizacja KBWE
Upadek ustroju komunistycznego oraz podpisanie w
Paryżu
21 listopada
1990
Karty Paryskiej
zapoczątkował nową erę we współpracy między państwami europejskimi. W Paryżu dostrzeżono potrzebę instytucjonalizacji KBWE, zarówno na płaszczyźnie politycznej jak i instytucjonalnej. Ustalono, że konferencje przeglądowe odbywać się będą, co dwa lata, na poziomie przywódców państw lub rządów. Ministrowie spraw zagranicznych spotykać się będą, co najmniej raz w roku jako formalna Rada. Utworzono także Komitet Starszych Urzędników, niewielki stały sekretariat w Pradze, Biuro Wolnych Wyborów w Warszawie, Centrum Zapobiegania Konfliktom w Wiedniu. Decyzję o powołaniu do życia organu parlamentarnego zrealizowano podczas spotkania parlamentarzystów państw KBWE w Madrycie w kwietniu
1991
. Zinstytucjonalizowanie KBWE przekształciło tę konferencję międzynarodową w organizację o charakterze rządowym o ograniczonych kompetencjach i małym polu działania (bezradność w związku z powstałymi konfliktami w byłej
ZSRR
i Jugosławii).
Na szczycie w
Helsinkach
w
1992
roku uczestnicy konferencji uznali KBWE za porozumienie regionalne, zgodne z rozdziałem VIII kart Narodów Zjednoczonych zdefiniowano obszary współpracy pomiędzy KBWE, NATO, UZE i WNP w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Utworzono urząd Wysokiego Komisarza do spraw Mniejszości Narodowych. Do zadań Komisarza miało należeć zbieranie informacji i sporządzanie raportów na temat sytuacji mniejszości w różnych krajach oraz zapobieganie konfliktom narodowościowym w możliwie najwcześniejszym stadium przy pomocy zabiegów dyplomatycznych. Jego działania mają charakter poufny i bezstronny, gdyż nie jest rzecznikiem mniejszości narodowościowych, ani "funkcjonariuszem śledczym". Ma popierać dialog, zaufanie i współpracę stron konfliktu. Oprócz przemian strukturalnych KBWE skupiała się również na aktywnej działalności, największy postęp poczyniono w "ludzkim wymiarze" KBWE, rozwinięto współpracę dotyczącą wolnych wyborów, wolności środków masowego przekazu, ochrony osób należących do mniejszości narodowych oraz instytucji demokratycznych (Warszawa:
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka
), osiągnięto postęp w rokowaniach rozbrojeniowych oraz w budowie środków zaufania. Utworzono urząd Sekretarza Generalnego, rok później Sekretariat z siedzibą w Wiedniu. Pod koniec 1993 roku powołano w Wiedniu nowy organ konsultacji wielostronnych: Stały Komitet przekształcony później w Stałą Radę. W dokumencie wiedeńskim rozszerzono katalog praw i przyjęto mechanizmy kontroli tych praw, są to:
- "dobrowolna i obligatoryjna procedura informacji,
- prawo państw trzecich do składania zażaleń i obowiązek udzielenia odpowiedzi na te zażalenia,
- prawo do żądania negocjacji dwustronnych w sprawach ogólnych i konkretnych dotyczących ludzkiego wymiaru KBWE,
- nie poufny charakter informacji przekazywanych w ramach systemu kontroli".
Traktaty rozbrojeniowe
Uwieńczeniem drugiej rundy odbywających się pod auspicjami KBWE wiedeńskich negocjacji rozbrojeniowych było podpisanie
19 listopada
1990
w
Paryżu
traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie
. Wprowadził on limity uzbrojenia na europejskim terytorium państw
NATO
i
Układu Warszawskiego
[4].
Powstanie OBWE
Na konferencji przeglądowej w
Budapeszcie
w
1994
, szefowie państw i rządów podjęli decyzje o utworzeniu OBWE w dokumencie ze spotkania budapeszteńskiego czytamy "...KBWE jest strukturą bezpieczeństwa obejmującą państwa od Vancouver aż po Władywostok. Jesteśmy zdecydowani dać KBWE nowy impuls polityczny, czyniąc ją tym samym zdolną do odegrania kluczowej roli w stawianiu czoła wyzwaniom dwudziestego pierwszego wieku. Dla odzwierciedlenia tej determinacji KBWE nosić będzie od dnia dzisiejszego nazwę Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE)...".
Współpraca w ramach OBWE opiera się na dwóch zasadach równości państw i konsensu przy podejmowaniu decyzji dotyczących dwóch kluczowych koncepcji:
- koncepcji kooperatywnego bezpieczeństwa, (co-operative security), stawiającej sobie za cel wzajemne współdziałanie we wspierających się strukturach bezpieczeństwa;
- koncepcji niepodzielnego i wszechstronnego bezpieczeństwa (indivisible and comprehensive security), obejmującego aspekty polityczno wojskowe, gospodarcze i prawa człowieka.
W ramach KBWE/OBWE ochrona mniejszości narodowych stała się, po raz pierwszy po II wojnie światowej, przedmiotem współpracy międzynarodowej a nie polemik politycznych. Dzięki postanowieniom Dokumentu Kopenhaskiego określiła standard ochrony praw członków mniejszości narodowych i etnicznych w Europie. Dzisiejsza OBWE jest najliczniejszą organizacją regionalną na świecie (56 państw). Oprócz państw europejskich należą do niej również USA, Kanada oraz państwa azjatyckie powstałe po rozpadzie Związku Radzieckiego, współpracuje z krajami basenu Morza Śródziemnego (Algieria, Egipt, Izrael, Jordania, Maroko i Tunezja), Japonią i Koreą.
Polska również jest aktywną stroną OBWE. Warszawa jest siedzibą powołanego w 1992 Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE (ODIHR). Sprawuje ono kontrolę nad przestrzeganiem praw człowieka, w tym także praw mniejszości narodowych oraz zasad demokracji na terenie państw członkowskich. Biuro współpracuje ściśle z Wysokim Komisarzem OBWE do spraw Mniejszości Narodowych. Przy biurze powstał punkt dla rozwoju kontaktów pomiędzy różnymi organizacjami romskimi w Europie.
Struktura instytucjonalna OBWE
- Organy o charakterze politycznym[5]:
- Spotkania Szefów Państw i Rządów (tzw. szczyty) – spotkania odbywające się co dwa lata, których celem jest ustalenie zasadniczych kierunków działań Organizacji;
- Konferencje Przeglądowe – ich zadaniem jest dokonywanie przeglądów przyjętych już aktów prawnych i ocena ich realizacji. Ponadto opracowują nowe dokumenty, które przyjmowane są na Spotkaniach Szefów Państw i Rządów. Konferencja organizowane są co dwa lata;
- Rada Ministerialna (d. Rada KBWE) – główne forum konsultacji politycznych. Stanowi także naczelny organ decyzyjny i odpowiada za przygotowanie Spotkań Szefów Państw i Rządów. Zbiera się przynajmniej raz do roku na szczeblu ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich;
- Wysoka Rada (d. Komitet Wysokich Przedstawicieli) – organ zarządzający. Spotyka się przynajmniej dwa razy w roku na szczeblu dyrektorów politycznych ministerstw spraw zagranicznych. Określa kierunki działań politycznych Organizacji oraz podejmuje decyzje w tym zakresie. Koordynuje także współpracę gospodarczą państw – raz w roku funkcjonuje jako Forum Gospodarcze. Znaczenie tego organu spadło wraz z utworzeniem Stałego Komitetu;
- Stała Rada (d. Stały Komitet) – koordynuje prace organizacji między poszczególnymi sesjami Wysokiej Rady. Podejmuje również decyzje związane z bieżącą działalnością OBWE. Organ tworzony jest przez przedstawicieli państw przy Organizacji;
- Urzędujący Przewodniczący – koordynuje działania Organizacji. Funkcję tę sprawuje rotacyjnie przez jeden rok minister spraw zagranicznych z danego kraju członkowskiego. Wraz ze swym poprzednikiem i następcą tworzy tzw. Trójkę;
- organy o charakterze administracyjnym[6];
- Sekretariat – pełni funkcje usługowo-techniczne. Jego siedzibą jest
Wiedeń
. Podlega mu Centrum Zapobiegania Konfliktom (jako departament Sekretariatu). Filia Sekretariatu mieści się w
Pradze
– znajduje się tam archiwum OBWE;
- Sekretarz Generalny – najwyższy urzędnik struktur Organizacji. Nadzoruje i organizuje ich pracę. Podlega zwierzchnictwu Urzędującego Przewodniczącego;
-
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka
(d. Biuro Wolnych Wyborów) – instytucja odpowiedzialna za działania w zakresie wymiaru ludzkiego OBWE. Jej siedzibą jest
Warszawa
. Organizuje m.in. szkolenia, konferencje, nadzoruje wybory, odpowiada za kontakt m.in. z
Radą Europy
i
organizacjami pozarządowymi
. Tworzy także bazę informacyjną o sytuacjach kryzysowych.;
- inne organy[7];
-
Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych
– odpowiada za wczesne ostrzeganie i wczesne reagowanie w związku z potencjalnymi konfliktami o charakterze etnicznym na obszarze
Europy
. Zastrzeżenia może zgłaszać Wysokiej Radzie. Powoływany jest na trzyletnią kadencję przez Radę Ministerialną;
- Przedstawiciel ds. Wolności Mediów – zajmuje się kontrolną w zakresie wolności środków masowego przekazu;
- Forum ds. Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa – organ autonomiczny zajmujący się sprawami rozbrojenia i zapobiegania konfliktom oraz CSBM;
- Zgromadzenie Parlamentarne OBWE – tworzone przez parlamentarzystów państw członkowskich, zbiera się raz do roku. Omawia sprawy dotyczące funkcjonowania i realizacji zasadniczych celów Organizacji;
- Trybunał OBWE ds. Koncyliacji i Arbitrażu – trybunał powołany na mocy Konwencji o arbitrażu i koncyliacji z
1992
, pozostający de facto instytucją martwą.
Z uwagi na fakt stopniowego rozwoju instytucjonalnego OBWE obecna struktura budzi zastrzeżenia. Przede wszystkim podział kompetencji pomiędzy poszczególne organy uważany jest za nieczytelny. Z drugiej jednak strony OBWE nie jest organizacją zbiurokratyzowaną – jej organy zatrudniają łącznie ok. 110 osób[8].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Siedziba Sekretariatu OBWE.
- ↑ Choć nie posiada jednego z zasadniczych atrybutów organizacji międzynarodowej, jakim jest umowa międzynarodowa ją powołująca, to w literaturze fachowej powszechnie uznaje się ją za organizację.
- ↑ Agnieszka Florczak: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizmy działania – zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 144. .
- ↑ Porozumienie dotyczyło też większości azjatyckiego terytorium
Turcji
- ↑ Agnieszka Florczak: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizmy działania – zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, ss. 146-147. .
- ↑ Agnieszka Florczak: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizmy działania – zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, ss. 147-148. .
- ↑ Agnieszka Florczak: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizmy działania – zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 148. .
- ↑ Agnieszka Florczak: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizmy działania – zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, ss. 148-149. .
Bibliografia
- Agnieszka Florczak: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota – mechanizmy działania – zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, ss. 138-164. .
Linki zewnętrzne