Tadżykistan (Republika Tadżykistanu) – państwo w środkowej
Azji
ze stolicą w
Duszanbe
. Tadżykistan graniczy z
Uzbekistanem
,
Kirgistanem
,
Chinami
i
Afganistanem
.
Ustrój polityczny
Tadżykistan jest republiką parlamentarną. Na czele państwa stoi prezydent wybierany w wyborach powszechnych na siedmioletnią kadencję (od 6 listopada 1994 roku jest nim
Emomali Rahmon
).
Premier
powoływany jest na swoje stanowisko przez prezydenta i musi uzyskać wotum zaufania od parlamentu. Organem władzy ustawodawczej jest dwuizbowy parlament
Zgromadzenie Najwyższe
(Madżlisi Oli). Izba niższa,
Zgromadzenie Reprezentantów
(Madżlisi Namojandagon), składa się z 63 członków, wybieranych w głosowaniu powszechnym na pięcioletnią kadencję. Izba wyższa, Zgromadzenie Narodowe (Madżlisi Milij), składa się z 33 członków, w tym ośmioro mianowanych jest przez prezydenta, a 5 reprezentuje 3 obwody, Obwód Autonomiczny oraz okręg stołeczny - Duszanbe.
Tadżykistan dzieli się administracyjnie na cztery wilajety (
tadż
. вилоятҳо):
Siły zbrojne
Tadżykistan wydaje na obronność 113 000 000 USD (11% PNB). Istnieją tylko siły lądowe, które liczą 7000 żołnierzy i wyposażone są w 40 czołgów
T-72
.
Geografia
Tadżykistan nie ma dostępu do morza. Niemal całą jego powierzchnię zajmują góry. Ponad połowa terytorium leży powyżej 3000 m
n.p.m.
Centralną część kraju zajmują góry
Ałaj
z głównymi pasmami
Gór Turkiestańskich
,
Gór Zarafszańskich
,
Gór Hisarskich
i
Gór Ałajskich
. Na południowym wschodzie rozciągają się góry
Pamir
. Najwyżej położone punkty kraju to
Szczyt Ismaila Samaniego
(7495 m n.p.m.) i
Szczyt Lenina
(zwany w Tadżykistanie Szczytem Awicenny, 7134 m n.p.m.). Północną część kraju stanowi urodzajna
Kotlina Fergańska
. Granica z Afganistanem biegnie wzdłuż rzek
Piandż
i
Amu-daria
. Przepływające przez kraj Amu-daria i
Syr-daria
zasilane są w dużej mierze wodą pochodzącą z topnienia śniegu w górach Kirgistanu i Tadżykistanu.
Klimat kontynentalny
, wybitnie suchy. Temperatury zróżnicowane w zależności od wysokości terenu. W Tadżykistanie zdarzają się trzęsienia ziemi.
Zdjęcie satelitarne Tadżykistanu
Historia
W I wieku przed naszą erą terytorium dzisiejszego Tadżykistanu znajdowało się w obrębach imperiów Baktrii i Sogdiany (to ostatnie obejmowało zachodnią część kraju). W VII wieku ziemie te zostały podbite przez
Arabów
. Już jednak w 819 roku rozpoczęła się władza perskiej dynastii
Samanidów
, za czasów których nastąpił rozwój kultury i sztuki. W X wieku następuje wkraczanie plemion tadżyckich. W XIII wieku ziemie Tadżykistanu znalazły się pod panowaniem
Mongołów
, a w XVI wieku stały się częścią chanatu Bucharskiego. W 1868 roku północna część Tadżykistanu została przyłączona bezpośrednio do Carstwa Rosji. Związek Radziecki zdołał podporządkować sobie Tadżykistan dopiero w 1921 roku, po toczącym się od 1917 roku tadżyckim powstaniu przeciw władzy rosyjskiej. Komuniści zniszczyli wiele miejscowości i zburzone zostały liczne meczety. Od 1924 roku istniała
Tadżycka ASRR
w składzie
Uzbeckiej SRR
. Pięć lat później Tadżykistan jako
Tadżycka SRR
stał się odrębną
republiką radziecką
. Poza granicami republiki pozostały jednak tereny w większości zamieszkane przez Tadżyków wraz z miastami
Buchara
i
Samarkanda
. Władze radzieckie nie przeprowadziły w Tadżykistanie żadnych znaczących inwestycji i przez cały okres istnienia
ZSRR
Tadżykistan był gospodarczo dyskryminowany, a poziom życia ludności utrzymywał się na bardzo niskim poziomie. 9 września 1991 roku ogłoszona została deklaracja niepodległości.
Tuż po uzyskaniu niepodległości masowe demonstracje zmusiły pierwszego prezydenta kraju
Rahmona Nabijewa
do ustąpienia. Wkrótce potem rozpoczęła się niosąca szerokie zniszczenia
wojna domowa
, w której nowy prezydent Emomali Rahmonow mający poparcie wojsk Wspólnoty Niepodległych Państw walczył z pragnącymi przejąć władzę w młodym kraju organizacjami islamskimi.
Od czasu deklaracji niepodległości Tadżykistan nie posiadał większego znaczenia na arenie międzynarodowej. Zmieniło się to w momencie rozpoczęcia przez
USA
działań zbrojnych w Afganistanie. Graniczący z tym państwem Tadżykistan stał się bazą dla wojsk amerykańskich. Władze tadżyckie wykorzystały szansę, jaką daje strategiczne położenie kraju i wynegocjowały znaczną pomoc finansową ze strony Stanów Zjednoczonych. Prezydent
Emomali Rahmonow
traktowany był w Waszyngtonie jako ważny sprzymierzeniec. Tak naprawdę jednak nie mógł on odrzucić amerykańskiego zainteresowania. W przededniu wybuchu wojny sytuacja finansowa kraju była tragiczna, większość ludności żyła poniżej granicy ubóstwa, a gospodarka jako taka nie istniała. Pojawienie się amerykańskich wojsk w Tadżykistanie wzmocniło jego pozycję przetargową wobec Rosji, uważającej Tadżykistan za swoją tradycyjną strefę wpływów. Rosja nie zrezygnowała ze swej pozycji w postradzieckich republikach azjatyckich. Dźwignią nacisku Rosji jest jej stosunek do ogromnej grupy tadżyckich gastarbeiterów, przebywających w Rosji przeważnie nielegalnie. 7 października 2004 roku w Duszanbe nastąpiło otwarcie rosyjskiej bazy wojskowej. Jest to już druga (zarazem największa) baza armii rosyjskiej w Azji Środkowej, po otwartej w 2003 roku bazie lotniczej w Kirgistanie. Umowa między Rosją a Tadżykistanem przewiduje dzierżawę ziemi na okres 49 lat. Rosyjska baza traktowana jest jako gwarant stabilności w wyniszczonym i narażonym na agresję z różnych stron kraju i czynnik, który pobudzi do życia gospodarkę. Rząd Tadżykistanu liczy ponadto na znaczną pomoc finansową i strukturalną. Powołanie do życia rosyjskiej bazy pozwoliło na umorzenie Tadżykistanowi znacznego długu zagranicznego wysokości kilkuset milionów dolarów. W ramach tej transakcji przekazano także na własność Rosji użytkowaną przez Wojska Kosmiczne FR optoelektroniczną stację śledzenia "Okno" w Nurku, wartości 242,4 mln $.
Gospodarka
Słabą stroną gospodarki jest brak dostatecznej liczby dróg, z których te położone w obszarach górskich umożliwiają podróż tylko w okresie letnim. W ostatnich latach, przy pomocy z zagranicy, zrealizowano kilka dużych inwestycji infrastrukturalnych m.in. oddanie do użytku w sierpniu 2007 mostu granicznego z Afganistanem na rzece Piandż, otwarcie drogowego przejścia tadżycko-chińskiego (Kulma–Karasu), budowę drogi Duszanbe-Chorog, ukończenie tunelu pod przełęczą Anzob (przy współudziale Iranu), który pozwoli na całoroczny ruch samochodowy ze stolicy do drugiego pod względem wielkości miasta Chodżentu. Zaawansowane są plany budowy tunelu pod przełęczą Chormagzak w kierunku Iranu. Planowana jest droga do Pakistanu przez kilkukilometrowy Worek Wachański leżący w Afganistanie.
Tadżykistan dysponuje potencjałem hydroenergetycznym szacowanym na 300 mld kWh rocznie, wykorzystywanym w zaledwie ~5%. Większe istniejące i budowane elektrownie wodne to:
nurecka
mocy 2970 MW z najwyższą na świecie zaporą,
roguńska
na rzece Wachsz mocy planowanej 3600 MW, Sangtuda-1 mocy planowanej 670 MW, projektowane: dasztidżumska na rzece
Piandż
mocy 4000-7000 MW. W inwestycje w energetyczne Tadżykistanu zaangażowane są firmy z Rosji (hydroelektrownia roguńska, Sangtuda-1), Iranu (hydroelektrownia Sangtuda-2), USA (hydroelektrownia na rzece Wachsz, linia przesyłowa do Afganistanu), Chin (hydroelektrownia
zerafszańska
).
Tadżykistan jest jednym z najbiedniejszych krajów WNP.
PKB
na jednego mieszkańca wynosi ok. 1600 USD. Rozwinięty jest jedynie przemysł włókienniczy i spożywczy. W Tadżykistanie są duże złoża
boksytów
,
rud uranu
, a także
złota
, natomiast w niewielkich ilościach występuje
ropa naftowa
,
gaz ziemny
oraz
rudy ołowiu
.
Po rozpadzie
Związku Radzieckiego
Tadżykistan znalazł się w gronie najuboższych państw świata. Katastrofy gospodarczej dopełniła wojna domowa, która zniszczyła i tak ubogą infrastrukturę gospodarczą. W 2001 roku Tadżykistan nawiedziła susza, skutkom której nie był w stanie zapobiec przestarzały system irygacji pól. Wszystko to sprawiło, że 80% ludności żyło w przerażającym ubóstwie, a w kraju zapanował głód. Na obszarach wiejskich jedynie jedna trzecia ludności miała dostęp do czystej wody. W kraju rozprzestrzeniał się
tyfus
,
gruźlica
, choroby układu pokarmowego. Tragiczne położenie Tadżykistanu powiększał brak większej pomocy ze strony organizacji międzynarodowych. Trwały masowe wyjazdy ludności poza granice kraju. Ogromna rzesza obywateli Tadżykistanu, niektóre źródła mówią nawet o ośmiuset tysiącach, pracuje nielegalnie w Rosji. Dotyczy to nie tylko niewykwalifikowanych robotników, ale także wykształconych ludzi- lekarzy, inżynierów, nauczycieli, których i tak niewielkie zarobki pozwalają przeżyć krewnym w kraju. Średnia pensja nauczyciela czy lekarza w Tadżykistanie wynosiła w 2003 roku zaledwie 10 dolarów amerykańskich.
Tadżykistan - graniczący z Afganistanem - stanowi szlak przerzutowy w przemycie
narkotyków
, które trafiają na rynki w całej Europie. W ostatnich latach Tadżykistan prowadzi ściślejszą kontrolę swoich granic pod kątem przemytu narkotyków, uczestnicząc wraz z
ONZ
w antynarkotykowych operacjach pod hasłem „Topaz”. W 2003 roku służby graniczne zatrzymały przemyt około sześciu ton
heroiny
, co jednak jest tylko niewielką częścią ogólnej produkcji, która w Afganistanie, jak szacuje ONZ, wynosi około 3600 ton. Niemalże całą heroinę transportuje się z tego kraju rzekami, w samochodach lub na zwierzętach pociągowych.
Demografia
(2005) |
Liczba ludności | 7 163 506 |
Ludność według wieku |
0 - 14 lat | 38,5% |
15 - 64 lat | 56,7% |
ponad 64 lata | 4,8% |
Wiek (mediana) |
W całej populacji | 19,73 lat |
Mężczyzn | 19,45 lat |
Kobiet | 20,02 lat |
Przyrost naturalny | 2,15% |
Współczynnik urodzeń | 32,58 urodzin/1000 mieszkańców |
Współczynnik zgonów | 8,39 zgonów/1000 mieszkańców |
Współczynnik migracji | -2,67 migrantów/1000 mieszkańców |
Ludność według płci |
przy narodzeniu | 1,05 mężczyzn/kobiet |
poniżej 15 lat | 1,02 mężczyzn/kobiet |
15 - 64 lat | 0,99 mężczyzn/kobiet |
powyżej 64 lat | 0,79 mężczyzn/kobiet |
Umieralność noworodków |
W całej populacji | 110,76 śmiertelnych/1000 żywych |
płci męskiej | 122,35 śmiertelnych/1000 żywych |
płci żeńskiej | 98,6 śmiertelnych/1000 żywych |
Oczekiwana długość życia |
W całej populacji | 64,56 lat |
Mężczyzn | 61,68 lat |
Kobiet | 67,59 lat |
Rozrodczość | 4,05 urodzin/kobietę |
Ludność
W lutym
2005
r. w Tadżykistanie zamieszkiwało 7 163 506 osób. W strukturze narodowościowej kraju dominują
Tadżycy
(79,9%). Oprócz tego na terytorium Tadżykistanu zamieszkują
Uzbecy
(15,3%) ,
Rosjanie
(1,1%) i
Kirgizi
(1,1%). Przedstawiciele innych narodowości i grup etnicznych stanowią 2,6% populacji. Główne wyznania mieszkańców to
Islam sunnicki
(85% ludności) oraz
Islam szyicki
(5%). Przedstawiciele innych wyznań stanowią 10% populacji.
Wyniszczająca wojna domowa na początku lat dziewięćdziesiątych i okresowo nawiedzające kraj klęski żywiołowe przyczyniły się do niskiej stopy życiowej mieszkańców. W kraju utrzymuje się wysoka stopa bezrobocia, która przekracza poziom 40%. Główne przyczyny zgonów to choroby serca, układu oddechowego, choroby zakaźne i pasożytnicze. Na jednego lekarza przypada 430 pacjentów. Wydatki na opiekę zdrowotną wyniosły 6% PKB. Służba zdrowia jest na niskim poziomie i w zasadzie płatna.
Religia
Media
W Tadżykistanie ukazują się 74 gazety (w tym 66 w języku tadżyckim) i 48 czasopism (13 w języku tadżyckim). Największe dzienniki to "Narodnaja gazieta" gazeta społeczno-polityczna wydawana od
1925
r. w
Duszanbe
w języku rosyjskim (do
1991
r. ukazywała się pod nazwą "Kommunist Tadżykistana" jako organ komunistycznej partii Tadżykistanu) i Sadoi Mardum (pol. "Głos Ludu") organ rady najwyższej istniejący od
1991
r. Radio i telewizja są kontrolowane przez Państwową komisję ds. Radia i Telewizji. Radio nadaje w 4 językach a Telewizja posiada 4 kanały w 3 językach. Oficjalna agencja prasowa Chowar działa od 1991 r., zastępując poprzednią Tadżik-TA.
Kultura
Za narodowego poetę tadżyckiego uznawany jest
Omar Chajjam
z
Niszapuru
(zm. 1022), znany z zachowanych do naszych czasów i od połowy XIX stulecia szeroko rozpowszechnionych, rubajjatów.
Rubajjaty Omara Chajjama
(czterowiersze) o treści filozoficzno- mistycznej za przedmiot miały przemijanie i życie. Posługiwały się dość wyrafinowaną symboliką, której najbardziej znanymi elementami są słowik i róża.
Święta państwoweData | Polska nazwa | Oryginalna nazwa |
---|
9 września
| Dzień Niepodległości | |
21 marca
| Nowy Rok | Навруз |
Wizy dla Polaków
Tadżykistan nie ma ambasady w
Polsce
. Najbliższe placówki konsularne tego kraju znajdują się w
Berlinie
,
Wiedniu
i
Kijowie
.
Przypisy
- ↑
[1]
Dane statystyczne zaczerpnięto z książki Patricka Johnstona i Jasona Mandryka pt. Operation World, oraz z innych źródeł.