Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP
Kościół Ewangelicko-Reformowany w RPNajwiększy zasięg kalwinizmu w Rzeczypospolitej Obojga Narodów około
1573
(kolor fioletowy) Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP –
chrześcijański
kościół
protestancki
w
Polsce
, posiadający ponad 3,5 tys. wiernych[1], należący do kościołów kalwińskich, wywodzących się z
reformacji
szwajcarskiej
. Kościół należy do
Polskiej Rady Ekumenicznej
i
Światowej Wspólnoty Kościołów Reformowanych
. Wydawane jest od
1926
r. czasopismo "
Jednota
". Zwierzchnikiem Kościoła jest Prezes Konsystorza, Paweł Wolski-Brodziński. Biskupem Kościoła jest ks.
Marek Izdebski
. Historia XVI wiek
XVI wiek
to okres największego rozkwitu
Reformacji
w
Polsce
. Po roku 1540 zaczynają do Polski przenikać nauki szwajcarskich reformatorów –
Huldrycha Zwingliego
i
Jana Kalwina
. Pierwsze nabożeństwo reformowane odprawił Jakub Sylwiusz w 1550 w
Pińczowie
. Na obszarze Rzeczypospolitej kształtują się 3 odrębne
Jednoty
: Wielkopolska (głównie zbory
braci czeskich
), Małopolska i Litewska (na terenie
Wielkiego Księstwa Litewskiego
), będące luźną federacją poszczególnych
zborów
. W
Krakowie
działa prężny ośrodek humanistów kalwińskich. Szybko powstają zbory ewangelickie w dobrach magnackich, m.in.: Stadnickich, Szafrańców, Ossolińskich, Tarnowskich. Pierwszy
synod
protestancki odbywa się w 1554 w
Słomnikach
pod Krakowem. Początkowa współpraca z braćmi czeskimi stopniowo wygasa wobec oporu szlachty, niechętnej tej egalitarnej wspólnocie. W Wielkim Księstwie Litewskim rozwój kalwinizmu zapoczątkował w
1552
Szymon Zacjusz
na dworze księcia
Mikołaja Radziwiłła Czarnego
. W następnym roku odbywały się nabożeństwa reformowane w pałacu książęcym w
Wilnie
. Książę funduje pierwsze zbory. Inni magnaci litewscy idą za tym przykładem. Po śmierci Mikołaja Radziwiłła Czarnego (1565), Jednota Litewska rozwijała się dalej pod protektoratem
Mikołaja Radziwiłła Rudego
(brata królowej
Barbary Radziwiłłówny
). Ten książę widział w kalwinizmie środek do usamodzielnienia
Litwy
od Polski i poszerzenia swej władzy. Wybitny pisarz i działacz
Reformacji
Jan Łaski
stworzył zręby jednolitego ustroju kościelnego – synodalno-prezbiterialnego, który odpowiadał celom szlachty (synod w Książu,
1560
). Od tego czasu nasila się walka z
antytrynitaryzmem
i jednocześnie współpraca z luteranami. W kwietniu
1570
na synodzie w Sandomierzu, przyjęto II Konfesję helwecką jako płaszczyznę porozumienia z innymi protestantami. W obliczu rosnącego zagrożenia ze strony
kontrreformacji
(tumulty w miastach, burzenie zborów, działalność jezuitów) przyjęto zasady
konfederacji warszawskiej
, zawiązanej na sejmie konwokacyjnym w
Warszawie
, w styczniu
1573
, w celu zagwarantowania pokoju wyznaniowego i tolerancji. Konfederacja zapewniała wolność religijną wszystkim obywatelom. W
1591
w
Wilnie
doszło do pogromu na wyznawcach kalwinizmu - motłoch katolicki spalił wtedy ich kościół, dom, przytułek i szkołę[2]. W
1595
skończyło się porozumienie z luteranami i zastąpiła je otwarta rywalizacja. Liczba wyznawców kalwinizmu od tej pory systematycznie spada. XVII wiekPozbawiony poparcia
szlachty
i oparcia w silnym
mieszczaństwie
, kalwinizm stopniowo zanika. Liczne są przykłady przechodzenia rodów magnackich na katolicyzm (np. jedna z linii Radziwiłłow). Brak centralnej organizacji kościelnej także osłabił kalwinizm, który już tylko broni swojej pozycji.
Zygmunt III Waza
przestał respektować postanowienia konfederacji warszawskiej i tolerował rosnące prześladowania reformowanych. Rugowano protestantów z miast królewskich.
Władysław IV
prowadził politykę większej tolerancji, pozwolił osiąść w Polsce protestantom wygnanym ze
Śląska
. W
Małopolsce
Kościół reformowany powoli odżywa, w Sandomierskiem powstają nowe zbory. Do
Leszna
masowo przybywają z
Czech
bracia czescy
z
Janem Amosem Komenskim
. W
1678
zawarto w Lesznie "Amica complanatio" (Porozumienie przyjacielskie) z luteranami, dotyczące współpracy Kościołów, wspólnego użytkowania świątyń i wspólnych synodów. Równocześnie jednak wciąż dochodziło do zatargów na tle religijnym. Do takich doszło na przykład w
1639
roku w Wilnie. Kalwini zostali zmuszeni do opuszczenia miasta, a ich zbór na ulicy Świętomichalskiej został zburzony[3]. Czasy
Jana Kazimierza
przynoszą upadek kalwinizmu: zanika na południowym wschodzie kraju w wyniku wojen i bezprawia. Po zakończeniu
potopu szwedzkiego
reformowanych dosięgają represje za ich współpracę z protestanckim najeźdźcą (pogromy, zabójstwa, spalenie Leszna). Pomijany jest przy tym fakt podobnej kolaboracji ze strony części katolików. Protestanci masowo opuszczają Rzeczpospolitą. Co charakterystyczne, jedynym spełnionym punktem
ślubów lwowskich
Jana Kazimierza było wygnanie z Polski
arian
w
1658
. W tym okresie następuje utożsamienie katolicyzmu z patriotyzmem i z polskością. Wobec tego schematu pozostają bezradni królowie
Michał Korybut Wiśniowiecki
i
Jan III Sobieski
, którzy, choć potwierdzili prawa innowierców, nie mogli spowodować ich respektowania. W
1682
po raz czwarty został zburzony zbór w Wilnie. Czasy saskie przyniosły kolejne sankcje, w tym zamknięcie protestantom dostępu do
Senatu
(1712). Protestantyzm w Polsce został utożsamiony z pojęciem obcości i zagrożenia i przestaje być liczącym się nurtem życia kraju. Główne ośrodki kalwinizmu w Koronie i na Litwie, XVI-XVII w.[4] XVIII wiekPierwsza połowa tego stulecia przynosi dalsze represje: częściowy zakaz odprawiania nabożeństw publicznych, (co skutkowało zamykaniem kościołów), a w
1734
innowierców wykluczono z
Sejmu
, trybunałów i urzędów z wyjątkiem starostw, tak że praktycznie zostali pozbawieni wszelkich praw obywatelskich. W tej sytuacji reformowani i luteranie na tajnym synodzie w
Gdańsku
(
1718
) zwracają się z prośbą o protekcję do
Prus
i
Anglii
. Te działania przynoszą stopniowo rezultaty: w
1768
Traktat Warszawski
(zawarty pod naciskiem państw ościennych) przyniósł przywrócenie dysydentom swobody kultu publicznego i praw obywatelskich. Skutkuje to dalszym utrwaleniem w Polsce negatywnego nastawienia do protestantów. Reformowani szybko organizują znowu swoje życie religijne z ośrodkiem w na nowo otwartym zborze w Warszawie, który ma dominującą pozycję. Tu także powstaje szkoła wyznaniowa. Odżył też zbór w Wilnie i rozszerzyła się współpraca z luteranami. Reaktywuje się także
parafia ewangelicko-reformowana w Poznaniu
, a także parafia ewangelicko–reformowana w Krakowie. Rozbiory Rzeczypospolitej przyniosły poprawę sytuacji protestantów, uwolnionych spod dominacji katolicyzmu i kontrreformacji. XIX wiekNa tereny zaboru pruskiego i rosyjskiego licznie napływają kalwińscy osadnicy z
Francji
,
Niemiec
,
Szkocji
i
Szwajcarii
. W części asymilują się i zasilają szeregi polskich reformowanych. Ponownie napływają bracia czescy i osiedlają się w 2 ośrodkach:
Zelowie
i
Kucowie
. Nowi przybysze czynnie włączają się w rozwijający się przemysł i handel, stając się współtwórcami
kapitalizmu
na ziemiach polskich (z wyjątkiem zacofanej
Galicji
). Odrębność zachowała
Jednota Wileńska
, ale
język polski
pozostaje w niej językiem
pastorów
i synodu. Ks.
Karol Diehl
utrzymywał jedność narodową reformowanych ponad granicami; w
1810
został wybrany seniorem generalnym
Księstwa Warszawskiego
, a następnie także Jednoty Małopolskiej w Galicji. Dziełem ks.
Karol Diehla
było zjednoczenie protestantów na ziemiach polskich: 2 lipca
1828
wspólna organizacja Kościołów reformowanego i augsburskiego stała się faktem: utworzono wspólny
Konsystorz
Generalny dla obu wyznań. Jednak wobec wrogiego nastawienia zaborcy unia przetrwała tylko do lutego
1849
. Rozwijało się szkolnictwo wyznaniowe, w Warszawie otwarte zostały: sierociniec i dom opieki. Powstały nowe kościoły w Warszawie i
Łodzi
. XX wiekNa początku wieku Jednota Warszawska była w rozkwicie. W zaborze pruskim i austriackim przetrwało tylko 5 zborów. Na Litwie Jednotę dotknęły represje władz carskich za kultywowanie polskości. Działało tam 12 zborów. Odrodzenie Polski wiązało się też ze wzrostem
nacjonalizmu
, co spowodowało waśnie wyznaniowe i narodowościowe oraz skutkowało emigracją reformowanych za granicę (m.in. wielu mieszkańców Zelowa wyjechało do
Czechosłowacji
). Istniały nadal 2 odrębne Jednoty: Warszawska (z 20 tys. wyznawców) i
Wileńska
(obejmująca także teren Litwy, z 11 tys.). Lata 20. XX wieku przyniosły nasilenie publikacji (miesięcznik "Jednota" i "Żagiew Chrystusowa", powstaje Towarzystwo Wydawnicze im. Mikołaja Reja). Liczba reformowanych powiększyła się, powstał nowy kościół w Łodzi, lecz nastawienie władz państwowych było niechętne i Kościół ewangelicko-reformowany nigdy nie został oficjalnie prawnie uznany. W czasie
II wojny
ewangelicy-reformowani ponieśli ogromne straty: zniszczone zostały budynki i wydawnictwa. Wielu wyznawców bądź zginęło, bądź wyemigrowało po wojnie. Duża ich część pozostała w granicach
ZSRR
, kolejna grupa mieszkańców Zelowa wyjechała do Czechosłowacji. W Polsce Ludowej ewangelicy-reformowani byli ledwo tolerowani, ograniczano ich działalność i utrudniano przejmowanie kościołów na
Ziemiach Zachodnich
. W rezultacie liczba ewangelików-reformowanych w powojennej Polsce spadła do najniższego poziomu od
XVI wieku
. Nauka Kościoła Ewangelicko-ReformowanegoZasady wiary przyjęte są w
Katechizmie Heidelberskim
z
1563
oraz
Konfesji Sandomierskiej
z
1570
roku. Formy kultu reguluje Agenda Gdańska z
1637
roku. Podstawą wiary i normą życia jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu –
Biblia
, natomiast tradycja podlega stałej rewizji według zasady
Ecclesia reformata et semper reformanda verbi divini
(Kościół reformowany nieustannie się reformujący według Słowa Bożego); odrzucona jest doktryna o nieomylności widzialnego Kościoła.
Kalwinizm
przyjmuje naukę o
predestynacji
. Praktykowany jest
chrzest dzieci
. DuchowniWszyscy wyznawcy są sobie równi i w takim samym stopniu odpowiedzialni za Kościół. Duchowni mają takie same prawa i obowiązki jak świeccy. Nie stanowią odrębnego stanu, są tylko specjalnie powołani i upoważnieni do głoszenia Ewangelii, usługiwania sakramentami oraz do duszpasterstwa. Są oni sobie równi, a jeden z nich, wybierany przez Synod na 10-letnią kadencję, pełni funkcję biskupa (dawniej superintendenta). Biskup nie ma faktycznej władzy, reprezentuje autorytet moralny; do jego obowiązków należy m.in.: ordynowanie duchownych, wizytowanie
parafii
, czy nadzór nad nauczaniem
religii
. Obecnie w Kościele Ewangelicko-Reformowanym pracuje 6
księży
: Duchownym Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP może być osoba, która ukończyła studia teologiczne na
Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie
lub na innej wyższej uczelni teologicznej i uzyskała akceptację władz kościelnych, odbyła przepisany staż, a poprzez ordynację została powołana na urząd. Księży nie obowiązuje
celibat
. W Polsce jako strój liturgiczny obowiązuje czarna toga z białymi genewskimi befkami oraz nieużywany od początku XIX wieku: biała komża oraz genewskie befki. Administracja KościołaKościół parafialny w Warszawie Kościół Ewangelicko–Reformowany w RP liczy 8 parafii : Istnieją także grupy diasporalne w
Poznaniu
,
Gdańsku
,
Krakowie
,
Gorzowie Wielkopolskim
,
Szczecinie
,
Wrocławiu
i wielu innych miejscach Polski. Władze kościelneSiedziba konsystorza w Warszawie KE-R w Polsce ma ustrój synodalno-prezbiterialny. - Najwyższym organem ustawodawczym i rozstrzygającym jest
Synod
(zbiera się raz w roku)- delegaci wybierani w głosowaniu, jest to zgromadzenie świeckich i duchownych przedstawicieli wszystkich zborów i diaspory. Pracami Synodu kieruje Prezydium Synodu. Od 17 kwietnia 2010 r., w skład Prezydium Synodu wchodzą: prezes – dr Witold Brodziński, wiceprezes – ks. bp
Marek Izdebski
, notariusz – ks. Roman Lipiński, z-ca notariusza – ks. Michał Jabłoński, sekretarz – Ewa Jóźwiak, z-ca sekretarza – Jolanta Pospiszył
-
Konsystorz
, czyli 5-osobowa rada prezbiterów czyli starszych jest organem wykonawczym i administracyjnym, kierującym działalnością Kościoła, wybieranym przez Synod na 3-letnią kadencję. W pracach Konsystorza uczestniczy także każdorazowy biskup Kościoła jako wiceprezes oraz 2 zastępców radcy. 17 kwietnia 2010 r. wybrany został Konsystorz w składzie: prezes – Paweł Wolski, wiceprezes – ks.
Marek Izdebski
- biskup Kościoła, radca duchowny – ks. Krzysztof Góral, zastępca radcy duchownego – ks. Semko Koroza, radcy świeccy – Maciej Kalinowski, Henryk Kimmer, zastępcy radców świeckich – Mirosław Jancyk, Tomasz Mincer.
- W poszczególnych zborach role tych organów pełnią: Walne Zgromadzenie Zboru i Kolegium Kościelne. Najważniejsze funkcje: prezesów Synodu, Konsystorza, Kolegium Kościelnego i przewodniczącego Ogólnego Zgromadzenia Członków Zboru mogą pełnić wyłącznie osoby świeckie.
Ten ustrój, przez bezpośrednie i powszechne wybory umożliwia faktyczny udział wszystkich wyznawców w działalności Kościoła oraz gwarantuje autonomię każdego zboru. Kościół i sprawy społeczneKościół należy do zaangażowanych w sprawy świata i kraju. - Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP i prawa kobiet w kościele
- W
1918
jako pierwszy w Polsce kościół przyznał kobietom prawo do głosu w sprawach kościelnych i prawo do zasiadania w jego gremiach (synod, konsystorz, rady parafialne).
- W
1967
jako pierwszy w Polsce kościół ewangelicki wybrał na funkcję Prezesa Konsystorza, prof.
Zofię Lejmbach
, która ten urząd sprawowała przez dwie kadencje.
- W
1990
zmieniono prawo wewnętrzne, dopuszczając kobiety do urzędu duchownego.
- W
2003
roku ordynował na pastora
Wierę Jelinek
jako pierwszą kobietę w historii Kościoła.
- Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP i kwestie sprawiedliwości społecznej w kraju i na świecie.
- Podczas synodu w
2007
roku przyjęto apel do władz polskich by uczyniły wszystko co w ich mocy by zakończyć
ludobójstwo w Darfurze
[5].
- Podczas synodu w
2008
roku zaapelowano do polskich władz by uczyniły wszystko by zachęcić
Chiny
do dialogu w sprawie
Tybetu
i do wyjaśnienia oskarżeń łamania praw człowieka, przez niezależnych obserwatorów i wolne od nacisków media[6].
Znani kalwiniści polscyLista przedstawia osoby, które były członkami Kościoła Ewangelicko-Reformowanego przez część lub całe życie: -
Krzysztof Arciszewski
(
1592
–
1656
) – generał, odkrywca, dowódca wojsk w Brazylii.
-
Józef Beck
(
1894
–
1944
) – minister spraw zagranicznych Polski od 1932 do 1939 roku.
-
Eugeniusz Bodo
(
1899
–
1943
) – polski
aktor
filmowy i teatralny,
reżyser
.
-
Hieronim Bużeński
(
1513
–
1518
) – żupnik krakowski,
podskarbi wielki koronny
, kasztelan sieradzki.
-
Ludwik Cohn
(
1902
–
1981
) – adwokat, działacz socjalistyczny, jeden z założycieli
KOR
-u.
-
Sławomir Czerwiński
(
1885
–
1931
) – Minister Oświecenia Publicznego w II RP.
-
Andrzej Firlej
(
1537
–
1585
) – kasztelan lubelski.
-
Andrzej Firlej
(zm.
1609
) – kasztelan radomski.
-
Andrzej Firlej
(zm.
1649
) – kasztelan radomski.
-
Jan Firlej
(
1521
–
1574
) – marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski.
-
Józef Elsner
(
1769
–
1854
) –
kompozytor
i
pedagog
.
-
Adam Gorajski
(zm.
1602
) – poseł na sejmy, działacz i polityk szlachecki.
-
Jan Chrystian Brzeski
–
książę
brzesko
-
legnicki
.
-
Chrystian Legnicki
–
książę
brzesko
-
legnicko
-
wołowski
, syn Jana Chrystiana.
-
Jerzy Wilhelm Legnicki
(
1660
–
1675
) –
książę
brzesko
-
legnicko
-
wołowski
, syn Chrystiana, ostatni z Piastów.
-
Michał Jastrzębski
– pastor, superintendent Jednoty Wileńskiej w okresie od
1904
–
1938
.
-
Jerzy Jelen
(
1900
-
1942
) – pastor.
-
Bronisław Kader
(
1863
–
1937
) – lekarz, profesor UJ, pomysłodawca używanego do dziś haka jelitowego.
-
Bogusław Leszczyński
(
1612
–
1659
) – podkanclerzy koronny.
-
Rafał Leszczyński
(zm.
1592
) – protektor Braci Czeskich w Wielkopolsce i Lesznie.
-
Rafał Leszczyński
(
1579
–
1636
) – wojewoda bełski.
-
Zofia Lejmbach
(
1902
–
1987
) – dr. nauk med., prof. A.M. w Warszawie.
-
Bohdan Marconi
(
1894
–
1975
) – artysta malarz, konserwator sztuki.
-
Władysław Marconi
(
1848
–
1915
) – wybitny architekt.
-
Gustaw Potworowski
(
1800
–
1860
) – wielkopolski działacz polityczny i gospodarczy.
-
Jan Jerzy Przebendowski
(
1638
–
1729
) – podskarbi wielki koronny, generał wielkopolski, wojewoda malborski, kasztelan chełmiński.
-
Leopold Kronenberg
(
1812
–
1878
) – bankier, inwestor i
finansista
.
-
Mikołaj Radziwiłł Rudy
(
1512
–
1584
) – kanclerz wielki litewski, hetman wielki litewski, wojewoda wileński.
-
Mikołaj Radziwiłł Czarny
(
1515
–
1565
) – marszałek wielki litewski, kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński.
-
Krzysztof Mikołaj Radziwiłł Piorun
(
1547
–
1603
) – hetman wielki litewski.
-
Krzysztof Radziwiłł (młodszy)
(
1585
–
1640
) – hetman wielki litewski.
-
Janusz Radziwiłł
(
1612
–
1655
) – hetman wielki litewski.
-
Eliza Radziwiłłówna
(
1803
–
1834
).
-
Mikołaj Rej
(
1505
–
1569
) – wybitny polski
poeta
i prozaik okresu Odrodzenia.
-
Samuel Różycki
(
1781
–
1834
) – generał w powstaniu listopadowym.
-
Tadeusz Semadeni
(
1902
–
1944
) – powstaniec warszawski, sędzia.
-
Barbara Skarga
(
1919
–
2009
) – wybitna polska filozof, kawaler Orderu Orła Białego.
-
Leonard Skierski
(
1866
–
1940
) – generał WP.
-
Felicjan Sławoj Składkowski
(
1885
–
1962
) – polityk, premier II RP.
-
Stanisław Stadnicki
(
1551
–
1610
) – "Diabeł łańcucki", sławny warchoł, awanturnik.
-
Stefan Starzyński
(
1893
–ok.
1943
) – prezydent Warszawy, bohater obrony stolicy w 1939 roku.
-
Zygmunt Stryjeński
(
1784
–
1843
) – generał w Powstaniu Listopadowym.
-
Stanisław Sunderland
(
1847
–
1912
) – prawnik, poseł do rosyjskiej Dumy, działacz społeczny.
-
Jan Sunderland
(
1891
–
1979
) – wybitny polski fotograf.
-
Andrzej Trzecieski
(także: Trzycieski, Tricesius,
1525
lub
1530
–
1584
) – polski działacz
reformacyjny
, pisarz i poeta, jeden z autorów przekładu
Biblii Brzeskiej
.
-
Wacław z Szamotuł
(
1524
?–ok.
1560
) – wybitny polski kompozytor i poeta epoki
renesansu
.
-
Jan Zamoyski
(
1542
–
1606
) – kanclerz wielki koronny, na katolicyzm przeszedł po studiach w Padwie.
-
Stefan Żeromski
(
1864
–
1925
) – polski
prozaik
, dramatopisarz,
publicysta
.
Superintendenci generalni Kościoła Ewangelicko-Reformowanego od XIX wieku
Dawne i obecne kościoły ewangelicko-reformowaneObecne Dawne Przypisy- ↑
Mały Rocznik Statystyczny Polski 2008
- ↑ (red.) Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene, Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo, Kraštotvarka, Kaunas, 1999, , s. 39.
- ↑ Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa Prof. Uniwersytetu St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione, Wydawnictwo Wileńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Wilno 1937, s. 140
- ↑ wg Atlas historii Polski, Demart, Warszawa 2006
- ↑
Darfur. Apel do polskich władz
. 2009-02-06. [dostęp 2009-09-08].
- ↑
Oświadczenie Synodu Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP w sprawie łamania praw człowieka w Tybecie
. 2009-02-06. [dostęp 2009-09-08].
Zobacz też Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP":
Wszystkich Świętych
...
Dziady (zwyczaj)
...
Rodzimy Kościół Polski
...
Biskup
...
Mieszko II Lambert
...
Adwentyzm
...
Odense
...
Grenoble
...
Linköping
...
Tampere
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP":
010c. Rzym (plansza 13)
...
010c. Rzym (plansza 16)
...
011. Cesarstwo Bizantyjskie (plansza 11)
...
|