Park Miejski w Legnicy – najstarszy i największy
legnicki
park miejski
, położony w centralnej części miasta, w obrębach geodezyjnych Stare Miasto i Ochota, liczący 58
ha
powierzchni. Granicę parku wyznaczają (oglądając mapę zgodnie z ruchem wskazówek zegara): pl. Wilsona, al. Orła Białego, ul. Zielona, ul. Jordana, al. Hetmańska, al. Zygmunta Krasińskiego, rzeka
Kaczawa
, rzeka
Młynówka
, ul. Stroma, ul. Mickiewicza, koryto zasypanej części Młynówki, ul. Powstańców Śląskich i ul. Witelona.
Historia
Do XIX wieku
Pierwsze wzmianki o gruntach, na których znajduje się dzisiejszy
park miejski
w
Legnicy
, sięgają już okresu
średniowiecza
. Z
1316
r. pochodzą bowiem źródła mówiące o zakupie przez miasto od księcia
Bolesława III
rozległych łąk przyległych do dzisiejszej ulicy
Mickiewicza
– błoń. Kolejne konkretne informacje odnośnie legnickich terenów ogrodowo-parkowych swoje korzenie mają już w XVIII w. – tu szczególnie pomocne są rysunki Wernhera z
1757
r. przedstawiające miasto oplecione spacerowymi alejami
lipowymi
. Jedną z takich alei, rozwiniętą po likwidacji
fortyfikacji
grodzkich była droga, ciągnąca się od
Zamku Piastowskiego
, poprzez Bramę Wrocławską i wzdłuż cmentarzy parafialnych kościołów pw.
śś. Piotra i Pawła
oraz Najświętszej Marii Panny do mostów na
Kaczawie
i
Młynówce
. Można śmiało stwierdzić, że stanowiła ona zalążek późniejszego parku.
Lata 1800 – 1899
W pobliżu Teatru Letniego
Na terenach położonych po obydwu stronach głównej alei już na początku XIX w. pojawiły się liczne kawiarnie i gospody, których istnienie wyznaczało powoli charakter terenu dawnych pastwisk i cmentarzy. Wkrótce, powstanie w
1810
r. ogrodu –
labiryntu
(ogród Irrgarten) o powierzchni 50
mórg
, dało zalążek rozwojowi większego założenia parkowego. Rok później, w
1811
r. w rejonie Domu Strzeleckiego odkryto
źródło
z wodami o właściwościach leczniczych, przy którym postanowiono wznieść dom kąpielowy.
W latach
1815
-
1831
za sprawą realizacji projektu wybitnego architekta krajobrazu Eduarda Petzolda-Muskau park nabrał właściwych już kształtów – pomiędzy aleją, Bramą Wrocławską, korytem Młynówki i Domem Strzeleckim powstał
ogród
widokowy w
stylu angielskim
, oddzielony od pastwisk i obsadzony głównie
topolami
oraz drzewami leśnymi. Powstaniu jego sprzyjała rozbiórka fortyfikacji miejskich, oraz – przede wszystkim – likwidacja parafialnych cmentarzy, związana z powstaniem zbiorczego
cmentarza komunalnego
.
W
1835
r. oddzielono tzw. "dolny cmentarz" – część
cmentarza
parafialnego kościoła NM Panny od Koziego Stawu nową aleją (obecnie ul. Powstańców Śląskich). Następnie, w latach
1839
-
1841
tereny cmentarne obsadzono kwiatami. Ostatecznie nekropolię zlikwidowano w latach
1844
-
1845
, część pojedynczych
nagrobków
zachowując i wkomponowując w kolejny ogród angielski wg projektu Eysenhardta.
Park intensywnie wzbogacał się o infrastrukturę. Około roku
1845
do domu kąpielowego nad Młynówką dobudowano salę koncertową, w której często odbywały się koncerty legnickiej orkiestry
Beniamina Bilsego
. Sam rok
1845
przyniósł pożar Domu Strzeleckiego, do którego odbudowy przystąpiono po trzech latach. Nowy obiekt, wzniesiony według projektu inspektora budowlanego Kirchnera, ukończono w
1850
r., zaś w
1855
dobudowano na jego tyłach
oranżerię
i zaplecze zakładu zieleni miejskiej. W
1860
r. w najstarszej części parku, w pobliżu dzisiejszego przystanku autobusowego na ul.
Witelona
aptekarz Hedemann wzniósł pijalnię
wody mineralnej
.
Nadal powiększano obszar parku – w
1847
r. poszerzono i obsadzono
lipami
aleję główną, przedłużoną w kierunku południowym do rzeki
Kaczawy
w l.
1858
-
1859
. Stało się to możliwe dzięki przekazaniu miastu przez kupca Baugmarta swoich terenów, za co w podzięce nazwano całą główną aleję jego imieniem. Po uchwaleniu w
1862
r. pierwszego ogólnomiejskiego planu urbanistycznego, dzięki staraniom dyrektora ogrodów miejskich Petzolda (ucznia hrabiego Pucklera von Muskau), w latach
1863
-
1872
poszerzono park o dawne pastwiska pomiędzy Kaczawą a aleją Baugmarta.
W
1872
r. na cześć legniczan poległych w
wojnie francusko-pruskiej
nad Kozim Stawem ustawiona została rzeźba umierającego lwa – kopia dzieła
Chrystiana D. Raucha
. Niebawem zaś modernizacji doczekał się sam staw – w latach
1877
-
1879
2-hektarowy zbiornik zasilany wodą z Młynówki został przystosowany do przejażdżek
gondolami
i uprawiania zimą sportów łyżwiarskich, a w
1881
r. uregulowany i wzbogacony o wyspę dla ptactwa wodnego. Wkrótce założony w
1876
r. miejski zarząd promenad wytyczył w parku ścieżki do
jazdy konnej
.
Od
1880
r. aż do wybuchu
II wojny światowej
dzieje legnickiego parku nierozerwalnie związane zostają z odbywającymi się na jego terenie wystawami ogrodniczymi, które przyczyniały się do jego nieustannego rozwoju. Działo się tak m.in. za sprawą zasady, że część eksponowanych na każdej z wystaw budowli, urządzeń, czy roślin pozostawała w Legnicy, wzbogacając w ten sposób park. Na jego rozwój przeznaczano też zyski z wystaw. Pierwsze założenie parkowo-wystawowe, częściowo w stylu angielskim, według projektu Petzolda realizowano w zachodniej części parku (pomiędzy Domem Strzeleckim a Młynówką) do
1883
r., kiedy to odbyła się w parku I Śląska Wystawa Budowli i Wyposażenia Ogrodowego. Po czterech latach, w
1887
r. południowo-zachodni kwartał parku zagospodarowano na Gaj Muz z
cieplarnią
i
rosarium
. W
1898
r.
oranżeria
za Domem Strzeleckim zostaje rozbudowana – powstaje w ten sposób
palmiarnia
o kubaturze 3180 metrów sześciennych i kopule o wysokości 13,1 m., do której pierwsze rośliny zostają sprowadzone z
Włoch
.
Pod koniec XIX w. obrzeża północno-wschodniej części parku zajmuje nowa zabudowa. Na jednym z kwartałów, pomiędzy główną aleją Baugmarta, a dzisiejszymi ulicami: Zieloną i Powstańców Śląskich powstaje budynek szkoły podstawowej (po wojnie
II Liceum Ogólnokształcące
). Wschodnią granicę utworzyły zaś częściowo ustawione szeregowo niskie kamienice frontami skierowane do parku.
Lata 1900 – 1945
Kolejna atrakcja przybyła wraz z początkiem
XX wieku
– w
1900
r. Ludwig Mattheus założył w parku
zwierzyniec
, w którym znajdowały się trzy
sarny
, dwa białe
daniele
oraz dwa
bociany
. W
1907
r. wzrosła rola domu kąpielowego – został przekształcony w sanatorium "Wilhelmsbad" (nazwa na cześć
Wilhelma I
). Po Niemieckiej Wystawie
Róż
i
Dalii
w
1910
r. w Gaju Muz wybudowano
pergolę
i sadzawkę z podgrzewaną wodą dla roślin egzotycznych. W
1924
r. pomiędzy Młynówką a Kaczawą, na południowym krańcu parku powstał zespół basenów kąpielowych.
Największy rozwój parku przyniosła I Ogólnoniemiecka Wystawa Ogrodnicza pod hasłem "GUGALI" (niem Gurken – Garten – Liebe; Ogórki – Ogrody – Miłość), otwarta 25 czerwca
1926
r. Na potrzeby jej i kolejnych edycji wystawy, organizowanej do
1940
r. zbudowano od podstaw m.in. kompleks 50 wodotrysków (rozbudowane w
1927
r.),
planetarium
, salę taneczną, nowy zwierzyniec, Teatr Letni (w
1928
r. na bazie Domu Strzeleckiego), nowe
rosarium
, winiarnię na 2000 miejsc, drewnianą restaurację nad Kozim Stawem (
1929
r.), plac sportowy (późniejszy stadion). Projektantami założeń wystawowych byli
architekt
ogrodowy Gustaw Allinger z
Berlina
i architekt Robert Gunther z
Legnicy
.
Po roku 1945
Choć
II wojna światowa
nie dotknęła bezpośrednio zieleni parkowej, zamieszkujący Legnicę Niemcy przed
ewakuacją
zdemontowali wiele urządzeń wystawowych. Grabieży dopełniły zajmujące na polecenie marszałka
Rokossowskiego
od lipca
1945
całą lewobrzeżną Legnicę (na zachód od rzeki Kaczawy) wojska
Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej
. W trakcie zajęcia park nie był miejscem bezpiecznym – w nocy,
28 grudnia
1946
r.
dezerterzy
radzieccy zastrzelili tam patrolujących miasto trzech podchorążych z legnickiego Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Oficjalna wersja wydarzenia mówiła, że żołnierze polscy zginęli w walce z bandą faszystowską. Tak też, fałszywie przedstawiono zajście na istniejącym do dziś w pobliżu stadionu treningowego obelisku pamiątkowym[1].
Park oddano miastu dopiero w
1947
r. (wtedy też,
21 października
otrzymał na pewien czas imię
Marcelego Nowotki
[2]), nie był to jednak zwrot w pełnym tego słowa znaczeniu. Odbudowano poniemiecki płot otaczający tereny wystawowe, ciągnący się od Teatru Letniego, wzdłuż Kaczawy, Młynówki, "fontann" i palmiarni, a za wstęp na obszar pobierano opłatę w wysokości 50 gr. Wzdłuż głównej alei, po wojnie nazwanej Aleją Orła Białego ustawiono na sztalugach portrety bohaterów radzieckich, w tym na końcu portret
Józefa Stalina
o wielkości dwukondygnacyjnej kamienicy. Nieopodal stadionu wylano betonową płytę, gdzie często radziecki zespół urządzał potańcówki na świeżym powietrzu – miejsce to jeszcze przez lata legniczanie nazywali patelnią. Powodzeniem cieszył się sprzedawany przez Rosjan z beczek
kwas chlebowy
. Do troski o zieleń, palmiarnię i fontanny władze radzieckie zaangażowały pozostałych w mieście Niemców[3]. Dawne sanatorium krótko funkcjonowało jako miejski zakład kąpielowy. Z powodu zanieczyszczenia wód Młynówki, a zwłaszcza uruchomienia w
1952
r.
Huty Miedzi Legnica
zakład stracił rację bytu – został zamknięty, a jego budynek zaadaptowano na Zespół Szkół Samochodowych.
Po
1956
r. ekspozycję portretów na głównej alei zlikwidowano, a wstęp do Parku Miejskiego stał się wolny dla wszystkich. Wkrótce też utrwalił się obecny charakter poszczególnych części parku (patrz sekcja Współczesność). W
1970
r. odbudowano w dawnych miejscach dwie
kładki
piesze łączące park z prawobrzeżną częścią miasta – w pobliżu ul. Ogrodowej i ul. Bielańskiej. W latach 70. ustawiono też w najstarszej oraz najnowszej części betonowe rzeźby, powstałe głównie podczas legnickich plenerów artystycznych oraz zasypano większą część Młynówki, tworząc z niej na odcinku od kładki w pobliżu alei Wodnej do Koziego Stawu szeroką, parkową aleję. Wtedy też rozbudowano park po raz ostatni, za muszlą koncertową i fontannami w kierunku basenów.
Sporych spustoszeń roślinności parkowej poczyniły dwie powodzie – z
1977
i
1997
roku. Najpoważniej jednak park ucierpiał podczas gwałtownej nawałnicy, która przeszła nad Legnicą
23 lipca
2009
.[4] Kataklizm zniszczył ok. 2,5 tysiąca drzew, a kolejnych 400 poważnie uszkodził. Od lipca do września 2009 r. prowadzono prace porządkowe, także z udziałem mieszkańców miasta (trzykrotnie odbył się
czyn społeczny
). Urząd Miasta podjął zbiórkę darowizn na odbudowę parku. Jesienią 2009 r. rozpoczęto sadzenie nowych drzew, ufundowanych przez legnickich przedsiębiorców i osoby prywatne. [5] W marcu
2010
r. Park Miejski wpisano na listę obiektów zabytkowych[6].
Współczesność
Ogród jordanowski i ścieżka zdrowia
W dawnej części wystawowej obszar położony na wschód od głównej alei przyjął funkcję terenów sportowych ze stadionem, dokoła którego w latach 60. usypano trybuny z gruzów z burzonego Śródmieścia, boiskiem treningowym, górką saneczkową oraz kortami tenisowymi. Od lat 90. jest on systematycznie rozwijany – w
1996
r. w miejscu patelni wybudowano niewielki
skate park
, w miejscu zlikwidowanych kortów tenisowych
ogród jordanowski
ze
ścieżką zdrowia
, od roku
2005
prowadzona jest zaś modernizacja stadionu.
Część zachodnia, po utracie charakteru ogrodu botanicznego łączącego Gaj Muz z palmiarnią przyjęła w swej środkowej części funkcję błoń miejskich. Zniszczona przez
powódź
z
1977
r. palmiarnia jest powoli odbudowywana, częściowo udostępniona dla zwiedzających. Przejęty od opuszczających Legnicę w
1993
r. wojsk radzieckich Teatr Letni przez ponad 10 lat służył jako
dyskoteka
, obecnie oczekuje na nowego właściciela. W Gaju Muz, obecnie dość zaniedbanym, do dziś przetrwała pergola i sadzawka (nieczynna), większość roślin egzotycznych zniszczyła jednak powódź. W
1992
r., w miejscu przeniesionej po wojnie przed Nowy Ratusz ustawiono współczesną fontannę.
W części północnej do czasów powojennych nie dotrwała pijalnia wody, tuż po wojnie usunięto pomnik
Wilhelma I
z
1898
r., powódź
1977
zniszczyła zaś pawilon restauracyjny nad Kozim Stawem (odbudowany w podobnym kształcie w latach
2006
-
2008
). Wichura z lipca
2009
r. najbardziej uszkodziła główną aleję parku.
Najlepiej zachowała się część południowa utrzymana w formie parku geometrycznego – mimo rozbiórki niemieckiej winiarni, na miejscu której powstała w latach
1975
-
1976
muszla koncertowa
. Do dziś cieszy kompleks
fontann
wkomponowany w kompozycje kwiatowe, pomiędzy które latem ustawiane są, podobnie jak podczas przedwojennych wystaw, egzotyczne rośliny z palmiarni. W całym parku, zajmującym powierzchnię 50 ha rośnie około 130 gatunków drzew i krzewów krajowych oraz egzotycznych. Wiele spośród tych drzew liczy sobie ponad 100 lat.
Boisko treningowe widziane z górki saneczkowej
Park stanowi również popularne miejsce imprez kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych, spośród których można wymienić:
- Bieg Lwa Legnickiego,
- Dni Legnicy,
- Koncerty Legnickiego Centrum Kultury w muszli koncertowej,
- Pikniki siatkarskie,
- Turniej Kowali o Srebrne Klucze Legnicy.
Przez park przechodzi
czerwony
szlak turystyczny
PTTK
prowadzący z
Legnicy
do
Legnickiego Pola
.
Bibliografia
- Gumiński T. Wiśniewski E. "Legnica i okolice. Przewodnik" Wrocław-Legnica 2001 str. 84-89,
- Kalski W. "Liegnitz znaczy Legnica" Legnica 1997 str. 39-51,
- Juniszewski M. "Nazwy ulic i placów Legnicy" Legnica 2000, str. 61,
- Kondusza W. "Mała Moskwa. Rzecz o radzieckiej Legnicy" Legnica 2006, str. 27,
- Sadurska I. "Legnica. Przewodnik po mieście" Legnica 1997 str. 47-49,
- Wójcicki R. folder "Park Miejski" Legnica 2006.
- Zaleska-Berbeka D. "Legnicki park miejski. Zielone serce miasta", Wydawnictwo Edytor; ; Legnica 2010.
Linki zewnętrzne
Park Miejski w Legnicy na stronie dolnoslaskie.parki.org
Przypisy