Język duński (dansk, det danske sprog) -
język
z
grupy
skandynawskiej
języków germańskich
. Posługuje się nim około 5,2 mln mówiących, głównie w
Danii
i
Szlezwiku-Holsztynie
w północnych
Niemczech
(ok. 50 tys. osób). Duński w charakterze
języka urzędowego
używany jest w
Danii
a także na
Wyspach Owczych
. W
Islandii
, która aż do
1944
r. była posiadłością Danii, duński jest nauczany jako jeden z głównych języków obcych, obok
angielskiego
,
norweskiego
i
szwedzkiego
.
Historia
Najstarsze zapisy
runiczne
pochodzą z
V
w., natomiast zabytki języka duńskiego w
alfabecie łacińskim
pochodzą z końca
XIII
w. (ustawy Skanske Lov i Jyske Lov). Można wyróżnić 3 główne
dialekty
: jutlandzki, zelandzki i fioński, przy czym standardowy język duński tzw. rigsmål powstał w
XVII
w. na bazie dialektu zelandzkiego.
Gramatyka duńska jest bardzo podobna do pozostałych kontynentalnych języków skandynawskich, tj.
szwedzkiego
i
norweskiego
, z którymi wspólnie ewoluowała. Mniejsze, choć wciąż wyraźnie zauważalne, jest podobieństwo do języków skandynawskich wyspiarskich (tj.
islandzkiego
i
farerskiego
), które zachowały więcej z
języka staronordyckiego
. Równie widoczne jest wyraźne pokrewieństwo z pozostałymi
językami germańskimi
, w tym
angielskim
i
niemieckim
.
Gramatyka duńska charakteryzuje się bardzo dużą prostotą, szczególnie widoczną przy porównaniu z formami staronordyckimi. Niemal całkowicie zanikła
deklinacja
i większość form
koniugacyjnych
. W porównaniu z gramatyką angielską, która wykazuje podobny stopień redukcji złożoności względem pierwotnych form germańskich, duński ma mniej konstrukcji gramatycznych, i co wyraźnie widoczne przy bardziej "nieporządnym" angielskim, charakteryzuje się całkowitą regularnością i niedopuszczaniem żadnych wyjątków na poziomie konstrukcji zdania.
litery alfabetu duńskiego na klawiaturze komputera
Charakterystyczne dla języka duńskiego litery
to Æ/æ, Ø/ø oraz Å/å (ta ostatnia zapisywana przed reformą ortografii z roku
1948
jako Aa/aa; taka pisownia pozostała w przypadku niektórych nazwisk i nazw miast, np.
Aalborg
). Wyrazy zaczynające się na te litery znajdują się na końcu słowników i książek telefonicznych.
Przed wspomnianą reformą ortografii
rzeczowniki
zapisywano wielką literą, podobnie jak dziś w
języku niemieckim
.
Dialekty
Występowanie jednego, dwóch oraz trzech rodzajów gramatycznych w duńskich dialektach. W Zelandii przejście od systemu trzyrodzajowego do dwurodzajowego zaszło dość niedawno. W dialektach znajdujących się na zachód od czerwonej linii rodzajnik określony występuje przed słowem określanym, podobnie jak w języku angielskim czy niemieckim, na wschód od tej linii przyłączany jest do końcówki danego słowa.
Duński język literacki ([duń.] rigsdansk lub rigsmål) oparty jest na dialekcie miejskim Kopenhagi oraz jej okolic. W odróżnieniu od
języka szwedzkiego
oraz
norweskiego
, nie ma regionalnych odmian języka, zaś dialekty mają raczej niski prestiż społeczny. Ponad 20% użytkowników języka duńskiego mieszka w strefie stołecznej, tu mieści się także ogromna większość instytucji rządowych i większych przedsiębiorstw, działa tu także telewizja państwowa, wychodzą większe gazety, dzięki czemu dialekt miejski Kopenhagi oraz oparty na nim język literacki ma w społeczeństwie najwyższy prestiż.
Wyróżnia się trzy główne grupy dialektów języka duńskiego:
- wschodnioduńskie (østdansk): dialekt Bornholmu;
- duńskie wyspiarskie (ødansk): dialekty Zelandii, Fionii, Lollandii, Falster oraz wyspy Møn
- jutlandzkie (jysk), dzielone następnie na wschodnio-,
południowo-
, zachodnio- i północnojutlandzkie.
Z historycznego punktu widzenia, do dialektów wschodnioduńskich zalicza się także południowe języka szwedzkiego. Wynika to z faktu, że aż do 1658 r. obszary
Skanii
,
Blekinge
oraz
Hallandu
należały do Danii i były zamieszkane przez ludność duńską. Później natomiast obszary te zostały zajęte przez Szwecję i obecnie znajdują się na terenie tego państwa.
Zobacz też