Józef Zachariasz Bem,
herbu
Bem
(ur.
14 marca
1794
w
Tarnowie
, zm.
10 grudnia
1850
w
Aleppo
) – artylerzysta,
polski generał
, dowódca artylerii czynnej Wojska Polskiego w czasie
powstania listopadowego
, feldmarszałek armii
tureckiej
, naczelny wódz
powstania węgierskiego 1848-1849
i zastępca wodza drugiej rewolucji
wiedeńskiej
.
Biografia
Absolwent
Nowodworka
[1]. Pobierał nauki w szkole elementarnej artylerii i fortyfikacji. Wziął udział w
kampanii francusko-rosyjskiej
1812
–
1813
w
X Korpusie
Macdonalda
, w randze
podporucznika
. Odznaczony
Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej
za zasługi w obronie
Gdańska
przed
Rosjanami
w
1813
r.
Po klęsce
Napoleona
, w randze
kapitana
służył w
wojsku Królestwa Polskiego
. Został
adiutantem
polowym
generała
Piotra Bontempsa
. Wykładał wówczas teorię artylerii w szkole zimowej i przeprowadzał doświadczenia nad
racami kongrewskimi
. W czasie jednej z takich prób w kwietniu
1819
, został poważnie poparzony w wyniku wybuchu masy palnej, która opaliła mu całą twarz. W
1820
plon swych badań ogłosił drukiem w
Weimarze
pod tytułem Erfahrungen über die Congrevischen Raketen (Doświadczenia z rakietami kongrewskimi).
W
1822
został wydalony z wojska za przynależność do
Wolnomularstwa Narodowego
. Aresztowany przez władze rosyjskie, spędził kilka miesięcy w areszcie.
30 lipca
1822
sąd dywizyjny skazał go na rok więzienia i degradację za zatajenie okoliczności, tyczącej się złożenia deklaracji nienależenia do towarzystw tajnych.
8 sierpnia
wielki książę Konstanty
na prośbę Bontempsa złagodził mu wymiar kary, pozbawiając go jedynie stałego etatu. Do armii powrócił już jednak w
1823
. W tym czasie zabił w pojedynku nieznanego przeciwnika, został jednak ciężko postrzelony w udo i kulał do końca życia.
29 stycznia
1829
został zdymisjonowany ze względu na słaby stan zdrowia i wyjechał do
Galicji
.
W
1827
roku Józef Bem podjął się zupełnie bezinteresownie kierowania robotami przy przebudowie klasztoru i kościoła ss. Karmelitanek trzewiczkowych we
Lwowie
na potrzeby
Ossolineum
, przygotował też niezbędne szkice i obliczenia. We Lwowie wydał podręcznik dla mechaników O machinach parowych.
10 marca
1831
przybył do
Warszawy
, obejmując dowództwo 4. baterii lekkokonnej. W
powstaniu listopadowym
dał się poznać jako odważny dowódca, umiejący wykorzystać
artylerię konną
na polu walki. Walczył m.in. pod
Iganiami
,
Ostrołęką
(gdzie popisał się śmiałą szarżą artyleryjską, zmniejszając znacznie rozmiary polskiej porażki) i w
obronie
Warszawy
.
21 czerwca
został mianowany dowódcą artylerii armii czynnej i odznaczony
Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari
,
22 sierpnia
awansowany do stopnia generała brygady. Po upadku powstania – na emigracji w
Niemczech
i we
Francji
. Związany z obozem
Hotel Lambert
. Stronnik
Adama Jerzego Czartoryskiego
i członek
Związku Jedności Narodowej
. W
1832
był jednym z założycieli
Towarzystwa Literackiego
w
Paryżu
.[2] W
1833
brał udział w próbach stworzenia armii polskiej w
Belgii
,
Egipcie
i
Portugalii
.
19 maja
1833
podpisał konwencję z cesarzem
Brazylii
Piotrem I
, w myśl której u boku jego wojsk walczących o tron
Portugalii
miał być sformowany
Legion Polski
. Wkrótce jednak działający być może z inspiracji rosyjskiej ppor. Pasierbski dokonał nieudanego zamachu na życie generała. Niedługo potem rząd portugalski uwięził Bema na dwa miesiące w
wieży Belém
.
W okresie
Wiosny Ludów
kierował obroną rewolucyjnego
Wiednia
w dniach
26
-
31 października
1848
. Po kapitulacji miasta udał się na
Węgry
, gdzie niejaki Kołodziejski dokonał kolejnego nieudanego zamachu na Bema. W
powstaniu węgierskim
dowodził w
Siedmiogrodzie
i
Banacie
wojskami węgierskimi. Zimową kampanią (grudzień
1848
– marzec
1849
) zdobył sobie sławę wielkiego wodza (w jego oddziałach walczył m.in. czołowy poeta węgierskiego romantyzmu
Sándor Petőfi
). W dniach
19 grudnia
1848
-
13 stycznia
1849
dowodząc 8-tysięcznym korpusem odrzucił 10-tysięczny korpus gen. Antona Puchnera i wyzwolił północny Siedmiogród. W lutym wkroczył na
Bukowinę
, w marcu cały Siedmiogród był w węgierskich rękach. W sierpniu jego korpus został jednak zepchnięty do
Banatu
przez połączone wojska austriacko-rosyjskie. Od sierpnia
1849
był naczelnym wodzem armii węgierskiej. Po
klęsce pod Temesvarem
(Timisoarą) i upadku rewolucji na
Węgrzech
, przekroczył w
1849
granicę turecką.
Wraz z generałami węgierskimi Jerzym Kmety i
Miksą Steinem
, Bem dokonał formalnej konwersji na
islam
by móc wstąpić do armii sułtana. Wraz z przyjęciem islamu (z nim uczyniło to ponad 6000 Polaków) zmienił nazwisko na Murad Pasza (Murat Pasa, Yusuf Paşa). Po ugodzie Rosji z Turcją Bem został internowany w
Kütahyi
, a potem w
Aleppo
. Ostatnią bitwą, jaką stoczył, była uwieńczona sukcesem obrona Aleppo przed najazdem arabskich nomadów. W listopadzie
1850
Bem zachorował na malarię azjatycką. Zmarł w nocy
10 grudnia
. Podobno ostatnie słowa, jakie wypowiedział brzmiały: Polsko, Polsko! Ja Cię już nie zbawię. Prochy Józefa Bema sprowadzono do rodzinnego Tarnowa
30 czerwca
1929
, gdzie zostały umieszczone w
mauzoleum
na wyspie w
Parku Strzeleckim
.
Dzieła
Józef Bem publikował po francusku na tematy związane z historią Polski, jest także autorem opracowań z zakresu teorii artylerii i budowy
rakiet
:
- Józef Bem - "La Pologne dans ses anciennes limites et l'empire des Russies" 1836
- Józef Bem -Notes sur les fusées incendiaires, czyli Uwagi o rakietach zapalających).
Bem w kulturze i sztuce
Upamiętnienie Bema
Józef Bem na polskim banknocie z 1982 roku
- Od jego nazwiska pochodzi nazwa jednej z warszawskich dzielnic –
Bemowo
[3].
- Od 1924 roku jest patronem XIII Łódzkiej Grunwaldzkiej Drużyny Harcerzy Stalowa Trzynastka[4].
- Widniał na polskim banknocie 10 złotowym z 1982 roku.
Pomniki
Budapeszt, Węgry
Pomnik gen. Józefa Bema w Budapeszcie. Bohater trzech narodów: Polski, Węgier oraz Turcji | | |
Rumunia
| Popiersie w Céhtörténeti Múzeum |
Polska
Plac Bema i pomnik w Ostrołęce | | | Przed ratuszem Bemowa w Warszawie |
|
Bibliografia
- KAROL MÓRAWSKI - "JÓZEF BEM", wyd. WSiP 1975,
- E.KOZŁOWSKI- "GENERAŁ JÓZEF BEM 1794-1850" SERIA BDK, Ministerstwa Obrony Narodowej, rok wydania 1970
- István Kovács - "Józef Bem.Bohater wiecznych nadziei", RYTM 2009
Przypisy
Linki zewnętrzne