|
Góry Kaukaz od strony gruzińskiej |
Góry Kaukaz od strony gruzińskiej
Kaukaz (także Kawkaz lub Wielki Kaukaz;
azer.
: Qafqaz,
orm.
Կովկաս,
gruz.
კავკასიონი,
ros.
Кавказские горы) –
łańcuch górski
górskie w zachodniej
Azji
pomiędzy
Morzem Czarnym
i
Morzem Kaspijskim
. Leży na terenie
Rosji
,
Azerbejdżanu
,
Armenii
i
Gruzji
. W paśmie tym znajdują się najwyższe szczyty: Rosji (
Elbrus
- 5642 m), Gruzji (
Szchara
– 5201 m), Azerbejdżanu (
Bazardüzü Dağı
– 4485 m) i Armenii (
Aragac
– 4090 m).
Długość wynosi około 1500 km, szerokość wynosi 110-180 km. Powierzchnia około 440 tys. km². 8 szczytów osiąga wysokość ponad 5000 m
n.p.m.
Geologia
Kaukaz jest fałdowym górotworem
alpejskim
o skomplikowanej budowie geologicznej, utworzonym wskutek kolizji
płyty anatolijskiej
z
płytą eurazjatycką
. Procesy tektoniczne związane z tą kolizją ciągle trwają, o czym świadczą liczne
trzęsienia ziemi
.
Część środkową tworzą krystaliczne skały prekambryjskie i
paleozoiczne
(głównie osadowe), pozostały obszar zbudowany jest z
mezozoicznych
łupków
,
piaskowców
,
wapieni
i
skał wulkanicznych
. Najwyższe szczyty są stożkami wygasłych
wulkanów
(Elbrus i Kazbek). Występują tu częste trzęsienia ziemi.
Na Kaukazie wyróżnia się kilka jednostek tektonicznych (kolejność z północy na południe):
zapadlisko przedkaukaskie
,
Wielki Kaukaz
,
zapadlisko riońsko-kurskie
i
Mały Kaukaz
.
Jednostki geograficzne
Kaukaz tworzy zwarty, wysokogórski łańcuch z poprzecznymi grzbietami, pomiędzy którymi leżą liczne
doliny
i
kotliny
. Ku północy rozciąga się tzw.
Przedkaukazie
, którego zachodnia część to
Nizina Kubańska
, środkowa część to
Wyżyna Stawropolska
i Równina Groznieńska, zachodnia część to południowy fragment
Niziny Nadkaspijskiej
. Zbocza południowe Kaukazu opadają stromo, na zachodzie - do
Niziny Kolchidzkiej
i wybrzeży Morza Czarnego, w środkowej części - do szeregu wyżyn i kotlin, na wschodzie - do
Niziny Kurańskiej
, od południa ograniczone
Małym Kaukazem
.
Na Kaukazie panuje klimat wysokogórski o wyraźnie zaznaczonej piętrowości. Stanowi wyraźną granicę klimatyczną: na zboczach północnych panuje
klimat umiarkowany ciepły
(o cechach kontynentalnych), a na zboczach południowych panuje
klimat podzwrotnikowy
(o cechach śródziemnomorskich). Ilość opadów maleje ku wchodowi, od 3000 mm do 300-3500 mm rocznie. Powyżej wysokości 2900 do 3500 m n.p.m. występują wieczne
śniegi
i
lodowce
o powierzchni około 2 tys. km². Ilość lodowców wyraźnie maleje w kierunku wschodnim ze względu na mniejszą sumę opadów rocznych.
Sieć rzeczna jest tu gęsta, wykorzystywana do celów energetycznych oraz do nawadniania. Głównymi rzekami są:
Kura
,
Suła
,
Terek
i
Kuma
(zlewisko Morza Kaspijskiego),
Rioni
(uchodzi do Morza Czarnego) i
Kubań
(uchodzi do
Morza Azowskiego
). Liczne źródła mineralne.
Piętrowa strefowość roślinna: od lasów zimozielonych u podnóża, poprzez lasy liściaste i iglaste do wysokości 2000-2200 m n.p.m., kosodrzewiny i hale do wysokogórskich turni.
Kaukaz jest zasobny w bogactwa naturalne, zwłaszcza w
ropę naftową
i
gaz ziemny
,
węgiel kamienny
,
mangan
,
wolfram
.
Liczne ośrodki turystyczne i uzdrowiska:
Soczi
,
Kisłowodzk
,
Piatigorsk
,
Żeleznowodsk
, Przyelbrusie. Stosunkowo gęste zaludnienie wynoszące kilkadziesiąt osób na km². Kaukaz zamieszkuje kilkaset różnych grup etnicznych, w tym przedstawiciele tzw. kaukaskiej rodziny językowej.
Istnieje kilka przyjętych granic między
Azją
a
Europą
na odcinku między
Morzem Czarnym
i
Morzem Kaspijskim
. Jedna z nich zakłada, że granica biegnie szczytami Kaukazu - wówczas
Elbrus
należałoby traktować jako najwyższy europejski szczyt. Zobacz więcej:
granica Europa-Azja
.
Podział
- Kaukaz można też dzielić na:
- Kaukaz Zachodni - najwyższy szczyt:
Dombaj Ulgen
o wysokości 4047 m n.p.m,
- Kaukaz Środkowy - najwyższy szczyt:
Elbrus
o wysokości 5642 m n.p.m.,
- Kaukaz Wschodni - najwyższy szczyt:
Tebulosmta
o wysokości 4494 m n.p.m.
Najwyższe szczyty
-
Elbrus
- 5642 m,
-
Dych-Tau
- 5203 m,
-
Szchara
- 5201 m,
- Kosztan Tau - 5150 m,
- Pik Puszkina - 5100 m,
- Dżangitau - 5058 m,
-
Kazbek
- 5047 m,
- Mizhirgi - 5025 m,
- Katyń-Tau - 4974 m,
- Szota Rustaweli - 4960 m,
- Pik Borowikowa - 4888 m,
- Gestola - 4860 m,
- Tetnuld - 4858 m,
-
Uszba
- 4695 m,
- Uilpata - 4638 m,
-
Tebulosmta
- 4494 m,
-
Bazardüzü Dağı
- 4485 m,
- Sachdag - 4243 m,
- Aragaz - 4090 m,
-
Dombaj Ulgen
- 4047 m.
Zobacz też
Linki zewnętrzne