Kultura darów (określana także jako społeczność darów, wspólnota darów, kultura prezentu lub niepoprawnie ekonomią darów) – termin
antropologiczny
oznaczający
społeczność
, w której
status społeczny
i relacje zależności między partycypującymi tworzone są w oparciu o bezinteresowną wymianę dóbr. Innymi słowy kultura darów to kultura, w której uczestniczący przekazują dobra posiadające wartość na poczet kształtowania dobrobytu swojej
społeczności
.
Dary zwykło się traktować jako formę
wymiany
charakterystyczną dla prymitywnych społeczeństw. Problematyką tą zajmowali się więc przede wszystkim
antropologowie
. W ostatnich dziesięcioleciach dar i wspólnoty darów stały się także przedmiotem zainteresowania
ekonomii
.
Pierwsze formalne zapiski o funkcjonowaniu tego typu kultury zostały odnalezione wśród społeczności
tubylczych Amerykanów
na północno-zachodnim wybrzeżu
Pacyfiku
(
indiańska
ceremonia zwana
potlacz
).
Przywódcy
rozdawali tam duże ilości nietrwałych dóbr swoim podwładnym i następcom.
Idea kultury darów jest także ważnym czynnikiem w
chińskich
więziach społecznych – Chińczycy wymieniają podarunki celem ich wzmocnienia.
Tradycja
badań naukowych
jest przykładem kultury darów.
Naukowiec
tworzy
dokumentację
swoich badań i oddaje ją innym naukowcom, przy pomocy publikacji w pismach i wystąpień na konferencjach. Inni naukowcy swobodnie odnoszą się w swojej pracy do badań poprzedników. Im więcej razy prace jakiegoś naukowca są cytowane w wystąpieniach innych, tym większy ma on
prestiż
i
autorytet
w oczach społeczności, co przekłada się na zwiększone prawdopodobieństwo otrzymania
dotacji
na badania (tzw.
grantów
) i lepszego stanowiska. Poza tym wszyscy naukowcy korzystają na zwiększającej się bazie wiedzy.
Tam gdzie cennym dobrem jest
informacja
mamy do czynienia ze szczególną stosownością kultury darów, np. w przypadku gdy jakaś część informacji może być niezliczoną ilość razy kopiowana i przekazywana w zamian za nic.
Według
Manuela Castellsa
współcześnie kultura darów rozwija się na nowo w
społeczeństwach informacyjnych
m.in. dzięki
ruchowi na rzecz Wolnego Oprogramowania
.
Społeczność
wolnego oprogramowania
mająca swoje korzenie w
kulturze hakerów
może być przykładem na informacyjną kulturę darów.
Programiści
udostępniają swój
kod źródłowy
dla potrzeb
społeczności
, aby każdy mógł go modyfikować i ulepszać. Poszczególni programiści zyskują w ten sposób prestiż i poważanie, a cała
społeczność
czerpie korzyści z ulepszonego
oprogramowania
.
Anarchokomunizm
także posługuje się taką kulturą, ponieważ nie istnieje w nim pojęcie
pieniądza
czy
rynku
.
Produkty
są oddawane i rozprowadzane bez przeszkód.
Kultury darów mogą współistnieć z
gospodarką planową
,
gospodarkami rynkowymi
oraz
gospodarkami barterowymi
.
Refleksja nad zwyczajem
potlaczu
i kulturą darów była przyczynkiem do przedstawienia "ogólnej teorii ekonomii" przez francuskiego pisarza i filozofa
Georges'a Bataille'a
. Pierwszy rozdział jego publikacji Część przeklęta przedstawia teorię ogólnej ekonomii - na poparcie Bataille przytacza przykłady funkcjonowania takiej ekonomii: ofiary w społeczności
azteckiej
,
zakonne
instytucje
lamaizmu
(
tybetańskiej
odmiany
buddyzmu
),
Plan Marshalla
i wiele innych. Drugi i trzeci rozdział pracy rozszerza swoją teorię ekonomii odpowiednio na
erotyzm
i
suwerenność
.
Zobacz też
Bibliografia
-
Marcel Mauss
The Gift: The Form and Reason for Exchange in Archaic Societies. Oryginalnie opublikowane jako Essai sur le don. Forme et raison de l'échange dans les sociétés archaiques w roku
1925
, wznowione wydanie angielskie: (polskie tłumaczenie: Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w społecznościach archaicznych, w zbiorze Socjologia i antropologia, 1973, 2001).
- Lewis Hyde The Gift: Imagination and the Erotic Life of Property,
1983
(), szczególnie część I, "A Theory of Gifts", oryginalnie opublikowana jako "The Gift Must Always Move" przez Co-Evolution Quarterly No. 35, Fall
1982
.