Chronologia
Chronologia Pojęcie , zakres i podstawyChronologia – nauka o mierzeniu czasu, kolejności następowania po sobie wydarzeń, zjawisk, a także oznaczenie wydarzenia, zjawiska wg przyjętego podziału czasu. Nazwa pochodzi od greckich słów chronos (
czas
) i logos (
słowo
,
nauka
). Jest to kolejność chronologiczna. Chronologia może być: a) matematyczna, czyli astronomiczna, badająca ruchy ciał niebieskich, o ile pozostają one w związku z mierzeniem czasu. Przede wszystkim pozorny ruch Słońca wokół Ziemi i rzeczywisty ruch Księżyca wokół Ziemi b) techniczna, czyli historyczna, badająca historyczne podziały czasu, dokonywane przede wszystkim na podstawie ruchu ciał niebieskich, sprowadzająca je do podziałów stosowanych dzisiaj. Chronologia historyczna jest jedną z nauk pomocniczych
historii
. Jest niezbędna do ustalenia czasu powstania źródeł. Chronologia astronomicznaPodstawowe pojęcia a)
doba
- syderyczna – ruch wobec gwiazdy – 23h 56 min 4s
- słoneczna – ruch wobec słońca (różnica ok. 51 s)
- średnia słoneczna – 24 h – sztuczna, ale wygodna
b)
miesiąc
- synodyczny – między dwiema fazami księżyca (jest ich 8) – 29 dni 12 h 44 min 2,8 s;
- syderyczny – od południka niebieskiego do tego samego – 27 dni 7 h 43 min 4,7 s.
c)
rok
- zwrotnikowy (21 marca – równonoc wiosenna) 365 d 5 h 48 min 46 s;
- syderyczny – "od gwiazdy do gwiazdy" – 365 d 6 h 9 min 9 s.
Sposoby i narzędzia do mierzenia czasu Pierwotne sposoby mierzenia czasu- obserwacja cienia (
gnomon
– przedmiot, którego cień obserwujemy, (np. cień człowieka, drzewa, kijka), obserwacja księżyca (fazy lunarne);
- cykle świąt (np. Wielkanocny, zielonoświątkowy, Bożego Narodzenia);
- obserwacja okresu wegetatywnego przyrody (np.: zmiany w przyrodzie, pory roku, okresowe zachowania zwierząt).
Narzędzia do mierzenia czasu- zegar równikowy – wskazówka umieszczona równolegle do osi ziemi, a więc pod takim kątem, pod jakim się znajduje na danej szerokości geograficznej;
- zegar słoneczny poziomy – wskazówka to trójkąt o kącie ostrym równym szerokości geograficznej i położony na linii północ-południe;
- zegary piaskowe i wodne –
klepsydry
(od greckiego słowa oznaczającego złodziejkę wody), niedokładne ze względu na różną grubość ziaren piasku i zmienność ciśnienia;
- zegary ogniowe, działające na zasadzie spalania materiału np.: oliwy, świecy, kulki zawieszonej na nici;
- zegary kołowe – na wał nawinięty sznur z obciążnikiem; niedokładne: wymagały smarowania, nawijania i pomimo wprowadzenia sprężyny znacznie przyspieszały pod koniec cyklu;
- zegary wahadłowe (po wynalezieniu wahadła przez
Galileusza
w
1584
roku;
Huygens
– r.
1656
);
- zegary kwarcowe (obecnie powszechnie stosowane);
- zegary atomowe (ciągle w fazie rozwojowej).
KalendarzePrzykładowe kalendarze: -
juliański
(wprowadzony w 46 p.n.e. przez Sozygenesa) – 365 dni co 4 lata 366, a jednak różnica do roku zwrotnikowego dawała 11 minut czyli 1 dzień na 128 lat, co powodowało problemy przy wyznaczaniu Wielkanocy (ubytek 1 dnia w ciągu 128 lat), pierwsza równonoc wiosenna 25 marca 46 roku p.n.e., 12 miesięcy, 2 × 24 lutego w roku przestępnym,
Wielkanoc
"cofała się" o jeden dzień co 128 lat, próby reformy już od
1414
roku;
-
gregoriański
– wprowadzony przez papieża
Grzegorza XIII
, opracowali go bracia Luigi i Antonio Lilo, został ogłoszony bullą Inter gravissimas w
1582
. Po
4 października
miał nastąpić od razu
15
; co 400 lat opuszcza się 3 dni przestępne, gdy są to setki niepodzielne bez reszty przez 400: np. 1700, 1800, 1900, ale
2000
już był rokiem przestępnym;
-
francuski rewolucyjny
(funkcjonował od
22 września
1792
do
1 stycznia
1806
), 4 letnie cykle, nowy rok od
22 września
, 12 miesięcy (m.in. brumaire, termidor, itd.), 30-dniowy miesiąc, ostatni miesiąc 5 lub 6 dni więcej (w zależności); dekady zamiast tygodni.
-
muzułmański
-
irański
-
kalendarz buddyjski
-
kalendarz żydowski
- era dionizyjska (era chrześcijańska) – od r.
1
n.e. (brak roku 0),
- era bizantyjska – od r. 5508 p.n.e. (od stworzenia świata),
- era olimpijska – od r.
776 p.n.e.
(pierwsza olimpiada),
- era żydowska (do XI wieku era Seleucydów – początek świata
312 p.n.e.
), początek świata według Żydów – 3761 p.n.e.,
- era mahometańska – od r.
622
n.e. (ucieczka
Mahometa
z
Mekki
do Jasrib, późniejszej
Medyny
),
- era rzymska – od r.
753 p.n.e.
(założenie Rzymu),
- indykcje (podatek rzymski), wprowadzony od
313 roku n.e.
– płacony co 15 lat (obliczanie: Indykcji rok + 3 podzielić przez 15 = indykcja; reszta przy dzieleniu to indykcja, brak reszty = zawsze 15, Indykcje w Bizancjum rok podzielić przez 15; reszta przy dzieleniu to indykcja, jej brak = zawsze 15);
- według lat panowania władców, papieży,
- era rewolucyjna (od wybuchu
Rewolucji Francuskiej
, tj.
22 września
1792
),
- era masońska (od 4000 roku p.n.e.).
Początek roku Podział rokua) Na pory roku: b) Miesięczny: - Januarius (Janus –
styczeń
),
- Februarius (św. Oczyszczenia –
luty
),
- Martius (bóg wojny, Mars –
marzec
),
- Aprilis (otwarcie – wiosna –
kwiecień
),
- Maius (Maia – matka Merkurego –
maj
),
- Junius (Junona –
czerwiec
),
- Julius (Iulius Cezar –
lipiec
),
- Augustus (Oktawian August –
sierpień
),
- September (
wrzesień
),
- October (
październik
),
- November (
listopad
,
- December (
grudzień
; łacińskie nazwy tych ostatnich – od kolejnych liczb w języku łacińskim).
c) Dni tygodnia: - 7-dniowy tydzień – rzymski – niezbadane orientalne pochodzenie: Saturni, Solis, Lunae, Martis, Mercurii, Jovis, Veneris;
- 7-dniowy tydzień – „łaciński” – Dies dominica (niedziela), feria secunda (poniedziałek), tertia (wtorek), quarta (środa), quinta (czwartek), sexta (piątek), sabbatum (sobota).
Podział dnia – godziny nierówne (hora inaequales) Dzień naturalny (tota dies, dies naturalis, dies integra) Media nox – północ Ante lucem – brzask Mane – ranek Ad meridiem – przed południem Meridies – południe Occasus solis – zachód słońca Crepusculum – zmierzch Godziny kanoniczne (horae canonicae) przed XIII w. Matunita – trzecia część nocy (ranna msza) Prima – rozpoczyna dzień o wschodzie słońca, czyli między godz. 4 a 8 rano w zależności od pory roku Tertia – połowa przedpołudnia (pora, kiedy rozpoczyna się ruch w życiu publicznym) Sexta – południe Nona – połowa popołudnia Vespera – przed zachodem słońca Completorium – po zachodzie słońca Godziny kanoniczne (horae canonicae) od XIII w. Prima Tertia – połowa przedpołudnia (pora, kiedy rozpoczyna się ruch w życiu publicznym) Nona – południe Vespera – połowa popołudnia Święta- pridie – dzień przed,
- quatuor tempores – suche dni (post),
- dominica invocavit – pierwsza niedziela wielkiego postu,
- świętego Stanisława –
8 maja
i
27 września
(przeniesienie relikwii),
- Dominica resurectionis –
Wielkanoc
,
- septuagesima – siedemdziesiątnica,
- dies Cinerum, caput jejuni –
Środa popielcowa
,
- quadragesima – wielki post,
- ascensjo domini – Wniebowstąpienie
Jezusa Chrystusa
(40 dni po Wielkanocy),
- dominica pentescostes – zielone świątki (50 dni pod Wielkanocy),
- dominica prima adventus – pierwsza niedziela adwentu,
- conductus paschae, albis – pierwsza niedziela pod Wielkanocy, –
- post epipheaniam – po 3 królach,
- de passione – niedziela męki Pańskiej,
- de palimis – Niedziela Palmowa,
- maioris hebdomadae – Wielki Tydzień,
- coena domini – Wielki Czwartek,
- parascere – Wielki Piątek,
- sabbatum sanctum – wielka sobota,
- octava – 7+1 dni,
- feria infra octavam – dzień w oktawie,
- dies octava – 8 dzień oktawy,
-
cyzjojany
– obrzezanie – 1 stycznia,
Obliczaniea) Obliczanie cyklu słonecznego dla roku: rok+9/28=wynik; reszta to liczba, gdy jej nie ma to=28, b) Obliczanie Dnia Wielkanocy: rok+1/19=wynik; reszta to złota liczba, gdy jej nie ma to=19, c) Obliczanie indykcji: rok+3/15=indykcja; reszta – indykcja, brak reszty=15, d) Obliczanie indykcji dla Bizancjum: rok/15; reszta – indykcja, brak=15, e) Obliczanie
kalend
: dni miesiąca+2-liczba kalend, f) Obliczanie
Id
: 13 lub 15 (mar-ma-jul-o)+1-ida,* g) Obliczanie nony: 5 lub 7 (mar-ma-jul-o)+1-nona,* (*) Mar-ma-jul-o = marzec, maj, lipiec, październik – dla tych miesięcy liczba 15 (Idy), 7 (nony). Chronologia w archeologii Chronologia względnaChronologia względna – jedna z metod ustalania chronologii w
archeologii
. Zajmuje się określaniem tego, które z porównywanych źródeł archeologicznych jest starsze. Stosowanie tej metody nie pozwala jednak określić wieku znaleziska. W ustalaniu chronologii względnej stosuje się m.in. następujące metody: -
metoda typologiczna
– analizowanie podobieństw formalnych pomiędzy
zabytkami
;
-
metoda seriacji
– analizowanie zmian i cech w badanych przedmiotach;
- metoda analizy stylistycznej – analizowanie stylu w zabytkach, które posiadają zdobienia;
-
metoda stratygraficzna
– analizowanie położenia zabytków względem siebie, a także badanie warstw geologicznych lub kulturowych w miejscach, gdzie znaleziska odkryto;
- metoda planigraficzna – uwzględnianie stanowisk archeologicznych oraz miejsc znalezisk na planach; uzyskuje się dzięki temu obraz zasięgu stanowisk, jak również obszarów występowania znalezisk.
Chronologia bezwzględnaChronologia bezwzględna (inaczej absolutna) pozwala na określanie wieku znalezisk (zob. też
datowanie bezwzględne
). W tym celu stosuje się następujące metody: Bibliografia-
Józef Szymański
, Nauki Pomocnicze Historii, Wydawnictwa Naukowe PWN, 2004, .
- Wielka historia Polski, t. I Do 1320, Wydawnictwo Pinnex, .
Inne hasła zawierające informacje o "Chronologia":
Chronologia powstawania dzieł Williama Szekspira
Chronologia powstawania dzieł Szekspira nie jest możliwa do ustalenia ani pod względem ...
Cesarze rzymscy
...
Herodot
wpływowymi) zamieszkałymi na odwiedzanych terytoriach, szczególnie w
Azji Mniejszej
i w Egipcie.Szczegółowa Chronologia przedsięwziętych przez Herodota podróży da się ustalić tylko w przybliżeniu. Z ...
Pokolenie "Współczesności"
Stachury
pokolenie to jest wciąż obecne w świadomości czytelników.Spis treści1 Sytuacja polityczna2 Chronologia wydarzeń literackich2.1 19542.2 19552.3 19563 Grupa Literacka Współczesność3.1 Idee programowe4 Pokolenie ...
Dymitriady
przyczyn wybuchu
wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618
.Spis treści1 I Dymitriada2 II Dymitriada3 Zobacz też3.1 Chronologia militarna Dymitriad4 Bibliografia I DymitriadaProwadzona była w latach
1604
-
1606
z inicjatywy ...
Świadkowie Jehowy
skończysz dni swojej udręki.↑ "Kwestia czasów pogan" Carl Olaf Johnson↑ J.Rolf Furuli Chronologia Asyrii, Babilonii i Egiptu A PROPOS Wrocław 2009↑
http://user.tninet.se/~oof408u/fkf/english/epage.htm
Przegląd poglądów ...
V wojna rosyjsko-turecka
Chanatu do Rosji w roku
1783
wywołało w przyszłości kolejną wojnę rosyjsko-turecką. Chronologia wojny
bitwa morska pod Nauplion
(
27 maja
i
28 maja
1770
)
bitwa pod ...
Rejestrowany związek partnerski
Małżeństwo osób tej samej płci3 Argumenty zwolenników4 Argumenty przeciwników5 Przykłady związków partnerskich6 Chronologia związków partnerskich7 Przypisy8 Zobacz też9 Linki zewnętrzne Sytuacja prawna w różnych ...
NATO
roboczy
angielski
,
francuski
Siedziba
Bruksela
,
Belgia
Członkowie28
Albania
Belgia
Bułgaria
Chorwacja
Czechy
Dania
Estonia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Islandia
Kanada
Kanada
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Niemcy
Norwegia
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Stany Zjednoczone
Turcja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
Sekretarz generalny
Anders Fogh Rasmussen
Utworzenie
24 sierpnia
1949
Rozwiązanieistnieje
Oficjalna strona organizacji
Chronologia przystępowania poszczególnych państw do NATOCzłonkowie Unii Europejskiej i NATOOrganizacja Traktatu Północnoatlantyckiego ...
Zjednoczenie Niemiec
Historia Niemiec
Chronologia
Germanie
Państwo wschodniofrankijskie
Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
Reformacja
Wojna trzydziestoletnia
Niemcy w XVII wieku
Niemcy w XVIII ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Chronologia":
Historia mówiąca o sile przeznaczenia (plansza 13)
e height=380 width=770 >
Chronologia
...
014. Historiografia starożytnej Grecji (plansza 8)
...
201 Rozwój historiografii w okresie międzywojennym (plansza 7)
...
|