Państwo Inków, Królestwo Inków, Imperium Inków (
kecz.
Tahuantinsuyu, Imperium Czterech Części, Zjednoczone Cztery Części – patrz mapa podziału administracyjnego) – historyczne państwo w zachodniej części
Ameryki Południowej
, w okresie swego największego rozkwitu obejmujące tereny dzisiejszego
Peru
,
Ekwadoru
oraz częściowo
Boliwii
,
Chile
,
Kolumbii
i
Argentyny
.
Państwo Inków, założone w
XII wieku
, rozbudowane zostało w rozległe imperium w ciągu niespełna 200 lat przed odkryciem Ameryki przez Europejczyków. Na początku XVI w. obejmowało prawie całe wybrzeże
Pacyfiku
wzdłuż
Andów
i tereny
Peru
i
Boliwii
w głębi kontynentu, a zamieszkane było przez ok. 12 milionów mieszkańców. Zajmowali się oni głównie rolnictwem, uprawiając
kukurydzę
,
ziemniaki
,
trzcinę cukrową
,
bawełnę
i
kokę
, oraz hodowlą
lam
i
alpak
. Część pól nawadniano przy pomocy sztucznych kanałów irygacyjnych. Domy mieszkalne budowano z cegły
adobe
lub kamieni łączonych zaprawą glinianą. Rozwinięta była ceramika, zdobiona inkrustacjami i malowidłami.
Historia
Rozwój terytorialny państwa Inków (od
1438
r. do
1525
r.)
Czasy przedinkaskie
Czasy przedinkaskie dzieli się na kilkanaście okresów. Imperium Tahuantinsuyu bezpośrednio poprzedzały Okres Wari oraz Okres Rozwoju Regionalnego. Z Okresu Wari zachowały się liczne miasta. Jednym z nielicznych źródeł na ten temat jest kronika Juana de Betazanosa. Wymienia ona kilkudziesięciu władców Amautów z tamtego okresu. Kronika daleka jest od prawdy, niemniej rzuca światło na te niemal niezbadane czasy. Według Betazanosa w Okresie Rozwoju Regionalnego rozpoczęły się wojny pomiędzy pomniejszymi plemionami. Po śmierci króla Amauty Pachacutiego VI Amautowie mieli schronić się w Pacari Tampu, czyli "Mieście z oknami". Przebywali tam aż do czasu stworzenia Tahuantinsuyu.
Władcy legendarni
Podana poniżej lista jest niekompletna z powodu braku materiałów pozwalających zweryfikować chronologię inkaską.
-
Manco Capac
-
Sinchi Roca
-
Lloque Yupanqui
-
Mayta Capac
-
Capac Yupanqui
-
Inca Roca
-
Yahuar Huacac
-
Viracocha Inca
Władcy historyczni
-
Pachacuti Inca Yupanqui
(
1438
–
1471
)
-
Tupac Inca Yupanqui
(1471 –
1493
)
-
Huayna Capac
(1493 –
1527
)
-
Huascar
(1527 –
1532
)
-
Atahualpa
(1532 –
1533
)
Imperium Tahuantinsuyu
Podbój
Imperium Inków, przed najazdem oddziału
Francisco Pizarro
, było bardzo osłabione wcześniejszą wojną domową.
Pizarro
wykorzystał tę sytuację i zaprosił zwycięskiego władcę
Atahualpę
wraz z gronem 5 tys. szlachty indiańskiej. Przybyli oni bez broni, zaś w czasie uczty zostali podstępnie napadnięci i wymordowani przez żołnierzy hiszpańskich. Z rzezi oszczędzono i wzięto do niewoli tylko samego władcę. Obiecano mu wolność w zamian za duży okup. Faktycznie Hiszpanie otrzymali 6 ton złota i 12 ton srebra, lecz mimo to Atahualpa został skazany na śmierć przez
spalenie na stosie
. Według wierzeń Inków spalenie ciała było równoznaczne z zabiciem również duszy. Hiszpanie zgodzili się więc na zamianę wyroku śmierci na
uduszenie
, wszakże pod warunkiem wcześniejszego przejścia skazańca na chrześcijaństwo. Tak też się stało. Ciało Atahualpy zostało w nocy potajemnie wykopane z grobu przez wiernych Indian i ukryte. Po śmierci władcy Inków jego dwie armie się rozpierzchły, a niewielka armia
Pizarro
opanowała w ciągu kilku lat całe imperium Inków. Przez jakiś czas broniły się jeszcze oddziały partyzanckie pod dowództwem m.in. wodza imieniem
Challcuchima
.
Królestwo Vilcabamba
Początki królestwa
Vilcabamba
datuje się na 1536 rok. Nastąpiło wtedy
oblężenie Cuzco
przez wojska Manco Inki. Po dziesięciomiesięcznym oblężeniu musiał jednak odstąpić z powodu głodu i słabego morale armii. Schronił się w Vilcabambie, skąd kierował walką partyzancką. Nieraz wycinał całe oddziały hiszpańskie. Jego synowie kontynuowali walkę z Hiszpanami do
1572
roku. Dosyć popularnym mit głosi, że władcy inkascy bohatersko się tam bronili. W rzeczywistości dotyczy to jedynie Manco Inki, a maleńkie państewko do 1572 roku istniało jedynie dzięki łasce Hiszpanów.
Ustrój polityczny i administracja
Sapa Inca
Władcy Inków otoczeni byli wielkim przepychem i czczeni jak bogowie, po śmierci ich ciała mumifikowano i nadal oddawano im boską cześć. Do nich i kapłanów należała cała ziemia w państwie. Najważniejszymi bóstwami były
Inti
, czyli słońce i
Illapa
, władający siłami przyrody. Na ich cześć budowano kultowe kamienne
piramidy
. Stolicą państwa Inków było miasto
Cuzco
w
Peru
na Płaskowyżu Andyjskim. Interesującym i zagadkowym miastem, odkrytym w
1911
r., jest
Machu Picchu
, położone wysoko w górach, zbudowane tak, że nie jest widoczne z dołu. Z niewiadomych powodów zostało opuszczone przez mieszkańców krótko przed przybyciem
Hiszpanów
do Ameryki. Miejsce pochówku większości Inków jest niewiadome. Prawdopodobnie niektórzy zostali pochowani w mieście Pachacamac. Ciała Atahualpy również nie odnaleziono.
Administracja terenowa
Imperium Inków było dobrze zorganizowane. Na jego czele stał Sapa Inka, syn słońca i boski namiestnik. Niżej w hierarchii byli prefekci, każdy z nich zarządzał czwartą częścią kraju. Prefektem mógł być jedynie brat lub stryj władcy. Podlegali im urzędnicy, oficerowie armii i sędziowie. Dół piramidy społecznej stanowili robotnicy i rolnicy.
W chwili rozpoczęcia podbojów
1531
-
1536
przez Hiszpanów, imperium Inków zajmowało prawie wszystkie terytoria na zachodnich wybrzeżach Ameryki Południowej. W roku
1572
ostatnim Inką został
Tupac Amaru
, którego ojcem był
Manco Inca
.
Na czele każdej wsi stał kuraka, czyli zarządca. Najstarszy syn kuraki obejmował to stanowisko po jego śmierci. Zadaniami kuraki było pilnować podziału plonów, dbać o ludność, a w razie potrzeby gościć Inkę lub wystawiać wojsko na jego potrzeby.
Inca Garcilaso de la Vega
pisze jednak, że nie każdy najstarszy syn kuraki zostawał jego następcą. Według niego mógł nim zostać tylko człowiek mądry rozsądny i sprawiedliwy. Synowie kuraków byli kształceni w Cuzco. Był to rodzaj aresztu; kuraka nie buntował się, wiedząc że jego syn jest w stolicy.
Wierzenia
Religia
Inkowie wierzyli w Słońce jako ich stwórcę i uznawali je za główne bóstwo. Wszyscy władcy uważani byli za potomków pochodzących od słońca.
Obok kultu słońca, jednym z najbardziej popularnych kultów był kult bóstwa zwanego
Wirakocza
, który uważany jest za odpowiednik
Kukulkana
u
Majów
czy
Quetzalcoatla
u
Azteków
.
Mitologia
W przeciwieństwie do Greków czy Rzymian, mitologia Inków nie mówiła o stworzeniu świata, ludzi itd. przez bogów, nie mówiła też, że bogowie opiekują się ludźmi. Według mitologii ludzie byli niegdyś bóstwami, którzy za wszelką cenę chcieli dojść do najwyższej władzy mimo, że byli najsłabsi spośród bogów. Bóg
Wirakocza
, który zwykle był bardzo spokojny, miał dość kłótni ludzi-bogów o władzę i krzyknął na nich tak głośno, że spadli w pustkę i lecieli tak długo, aż nie napotkali ziarna piasku, którego się złapali. Ludzie budowali Ziemię wiele milionów lat z okruchów spadających z nieba. Kiedy ludzie skończyli budować ziemię, bogowie patrząc czego dokonali podarowali im zwierzęta, ale pod warunkiem, że ustanowią święto dla każdego boga i będą je hucznie obchodzili, a każdy pominięty bóg sprowadzi na Ziemię kataklizm. Później bogowie zażyczyli sobie ofiary ze zwierząt w zamian za to, że zwierzęta się rozmnażają.
Uroczystości religijne
Kiedy Sapa Inka umierał, jego ciało balsamowano i mumifikowano. W czasie świąt mumie sadzano obok żyjącego władcy, by mogły widzieć świętujących. Wprowadzano 100 śnieżnobiałych lam. Składano je w ofierze bogu Inti, co miało zapewnić urodzaj. Królewskie mumie wkładano do specjalnych wnęk w murze świątyni, aby były gotowe na kolejne dni świąt.
Święto Inti Raymi odbywało się podczas przesilenia zimowego (na półkuli południowej – ok. 24 czerwca). Do Cuzco zjeżdżali się wszyscy kurakowie. Największym zaszczytem dla kuraki było picie piwa kukurydzianego
chicha
razem z władcą. Następowało wtedy rytualne przepicie Inki do słońca. Na widok publiczny były wystawiane mumie wcześniejszych władców. Inka obdarowywał szczodrze kuraków. Świętowano na dwóch placach miejskich, gdyż tłum dostojników nie mieścił się na jednym.
Podczas jednego ze świąt w nocy następowało rytualne oczyszczenie Cuzco ze złych duchów.
Społeczeństwo
Gospodarka
Podstawą gospodarki było rolnictwo. Było tak rozwinięte, że imperium dysponowało dużymi nadwyżkami żywności.
Inkowie budowali na stokach gór, do wysokości 4000 m
n.p.m.
uprawne stopnie – tarasy. Na spód sypano kamienie stanowiące drenaż, następnie warstwę piasku, którą przykrywano ziemią uprawną. Podstawowym narzędziem był inkaski pług nożny, używany po dziś dzień. Pola i tarasy uprawiane były przez całą wspólnotę wiejską. Do najważniejszych roślin uprawnych zaliczały się ziemniaki i kukurydza. Uprawiali też fasolę, guawy, paprykę i chili. Opanowano metodę suszenia ziemniaków (wynoszono je wysoko w góry gdzie w nocy zamarzały, po rozmrożeniu udeptując nogami wygniatano z nich wodę i suszono na słońcu). Dodać należy, że do tego nadaje się specjalna odmiana ziemniaków, nie występująca w Polsce. Tak przygotowane ziemniaki przechowywano do 20 lat. Każde małżeństwo otrzymywało 1 tupu, czyli niewielki kawałek ziemi wystarczający na skromne utrzymanie.
Ponadto Inkowie zajmowali się hodowlą 5 gatunków zwierząt:
kaczek
,
świnek morskich
,
psów
,
alpak
i
lam
. Lamy i alpaki oraz ich runo stanowiły własność Inki. Lamy i alpaki trzymali dla wełny, świnki morskie i kaczki dla mięsa, a psy dla zabawy. Inkaskim przysmakiem było pieczone mięso świnek morskich. W inkaskich domach mogło znajdować się nawet po kilkadziesiąt tych zwierząt.
W okresie przerwy w pracach rolnych w porze suchej wieśniacy zajmowali się tkactwem i rękodziełem. Wyroby, podobnie jak płody rolne czy zwierzęta, stanowiły własność Inki, odbierane były przez jego urzędników, składowane w magazynach i w miarę potrzeb redystrybuowane wśród całej populacji.
Drugą dziedziną gospodarki było górnictwo. W kopalniach rud
miedzi
i
srebra
pracowali oddelegowani na czas do trzech miesięcy mieszkańcy wiosek. W systemie tym zwanym
mita
budowano drogi, świątynie, pałace. Okres oddelegowania zależny był od uciążliwości pracy. Wieśniacy chętnie uczestniczyli w tych pracach, gdyż była to jedyna okazja opuszczenia wsi i zaobserwowania jak żyje arystokracja inkaska.
Informacje na temat stanu zapasów, liczby ludności itp. przekazywane były do stolicy w formie informacji zapisanych przy pomocy węzełków –
kipu
.
Prawo
Administracja i wymiar sprawiedliwości
Zgodnie z zasadą nieingerencji w sprawy lokalne, państwo nie interweniowało w sądy i kary, które dotyczyły chłopów, członków wspólnot, podporządkowanych jedynie jurysdykcji curacas, ale rezerwowało sobie prawo czuwania nad tym, aby przestrzegali oni prawa Inki, a zachowanie tych lokalnych przywódców było nadzorowane przez osobę zwaną tocricoc. Miał on jurysdykcję nad curacas, którzy zawsze mogli jednak odwoływać się do Inki.
Powodem rozpoczęcia procesu przeciwko władcy lokalnemu mogło być na przykład niewykonanie rozkazów Inki, próba
rebelii
, opieszałość w nadzorowaniu pracy swych poddanych, braki w ceremoniach kultu państwowego, ustalonych w trzech konkretnych datach, nadużycia w stosunku do swych poddanych przez wymaganie od nich usług osobistych zajmujących czas, który winien być poświęcony służbie publicznej.
Kara oznaczała zawsze utratę władzy, a w przypadku rebelii
śmierć
winnego i całej jego rodziny. Kontrola polityczna nie dotyczyła jednak tylko lokalnych przywódców. Także urzędnicy, nawet najwyższego stopnia, byli poddawani okresowym drobiazgowym kontrolom przeprowadzanym przez wizytatorów lub sędziów tocoirícoc, którzy jawnie lub w misji sekretnej, jeżeli tego wymagał dany przypadek, przemierzali terytoria imperium, aby osobiście zdać Ince sprawę z dokładnego wykonania obowiązków i z uczciwości jego administratorów. Ścisły i permanentny, a także powszechny i wzajemny nadzór zachowań zapobiegały
korupcji
i nadużyciom, które mogłyby podkopać sprawność systemu polityczno-biurokratycznego, ustanowionego z taką troską przez władców
Cuzco
.
Więzienia i kary
Na karę więzienia skazywano i zamykano w najbliższej twierdzy
arystokratów
, którzy zaniedbywali swoje obowiązki. Kiedy przestępstwo popełnili urzędnicy niższej rangi, zamykano ich w domu jednego z
arystokratów
rady imperialnej.
Przestępców
z gminu, niebezpiecznych lub bardzo ważnych, posyłano do
więzień
pilnowanych przez straże.
W
Cuzco
było
więzienie
, zwane Sapán Inca, zarezerwowane dla "długouchych"
arystokratów
, curacas lub dzieci Inków i kapitanów twierdz. Karę za poważne
przestępstwa
odbywano w więzieniu o najwyższym zabezpieczeniu, z czego możemy wnioskować, że istniały różne typy więzień, zgodnie z rodzajem przestępstwa i intensywnością kary.
Inny typ kary więziennej odbywano w tak zwanych sancahuasi, miejscach zamkniętych całkowicie i wybrukowanych spiczastymi i ostrymi skałami, które cięły jak
noże
, z drapieżnymi
zwierzętami
. Kiedy ktoś popełnił poważne przestępstwo przeciwko Ince, zasługujące na przykładną karę, rzucano go tym zwierzętom, które zwykle rozszarpywały go żywcem. Jeżeli natomiast wyszedł z tego nietknięty, otrzymywał ułaskawienie Inki, który przywracał mu wszystkie jego godności i odtąd przyznawał mu wielkie przywileje.
Komunikacja
Mimo, iż w Imperium Inków nie znano koła i nie używano do transportu żadnych pojazdów, a jedynym wykorzystywanym zwierzęciem jucznym aż do
podboju hiszpańskiego
była
lama
, królestwo pokryte było niezwykle gęstą siecią dróg. Rozmiary i jakość inkaskich szlaków były tak wielkie, iż często porównuje się je do dróg
rzymskich
. Łączną długość inkaskiej sieci komunikacyjnej szacuje się na ponad 40 000 kilometrów, z czego do dnia dzisiejszego zachowało się ponad 20 000.
Stworzenie w krótkim czasie tak olbrzymiego założenia było możliwe dzięki włączeniu do systemu komunikacyjnego sieci dróg istniejących już wcześniej i odziedziczonych po starszych cywilizacjach
andyjskich
oraz perfekcyjna organizacja pracy w skali całego państwa, jaką udało się Inkom zaprowadzić – każdy mężczyzna zamieszkujący w Imperium zobowiązany był do odpracowania w ramach świadczeń na rzecz państwa kilku tygodni w ciągu roku. Inkowie nie ingerowali w sposób budowy, jaką poszczególne ludy zamieszkujące Imperium realizowały plan ogólnopaństwowej sieci komunikacyjnej, stąd wyróżnia się dziś około 40 różnych technik budowlanych.
Najważniejszą część sieci drogowej stanowiły dwa trakty rozciągnięte na całej długości imperium, jeden wzdłuż wybrzeża, drugi przez Andy, oraz cztery inne, wiodące z Cuzco do każdej z czterech prowincji królestwa.
Dzięki swym drogom Inkowie mogli względnie szybko podróżować, transportować towary czy przemieszczać wojska w czasie wojny lub zamieszek (przy jednoczesnym utrzymywaniu relatywnie niewielkich sił zbrojnych w skali całego kraju). Służyły też one do przesyłania wiadomości, czym zajmowali się specjalni biegacze zwani chasci, dla których wzdłuż szlaków pobudowano stacje, gdzie mogli odpocząć i przebrać się. Przesyłanie wiadomości i drobnych przesyłek tym sposobem odbywało się na zasadzie sztafety tzn. w momencie kiedy jeden biegacz docierał do następnej stacji, drugi wybiegał mu na spotkanie i przejmował przesyłkę lub wiadomość. Wiadomość zapisywana była w formie kipu, jego odczytanie często jednak wymagało zapamiętania przez biegacza i przekazania dodatkowych informacji. Sztafeta chasci była tak wydajna, iż informacje z Cuzco do Quito docierały w czasie mniej więcej 6 dni.
Wzdłuż dróg funkcjonowało kilka tysięcy państwowych zajazdów zwanych tambo, zapewniających podróżnym nocleg, wyżywienie, a w razie potrzeby również nową odzież na koszt króla. Tambo rozmieszczone były jeden od drugiego mniej więcej w odległości jednego dnia marszu.
Po podboju Imperium Inków przez Hiszpanów sieć dróg uległa dewastacji, co wynikało tyleż z braku zainteresowania najeźdźców jej zachowaniem, co z całkowitego nieprzystosowania inkaskich dróg do transportu kołowego, czy jazdy konnej – w trudnych do przebycia górskich obszarach droga inkaska potrafi płynnie przejść w wykute w litej skale stopnie, natomiast ponad wąwozami i przepaściami przerzucano dynamiczne i dla osób niedoświadczonych trudne do przebycia mosty linowe, których jedynymi kamiennymi elementami były pylony.
Sztuka i architektura
Literatura
Inkowie nie znali pisma, nie tworzyli więc literatury we współczesnym rozumieniu. Przedinkaskie próby zapisu przy pomocy pisma hieroglificznego przez Inków zostały zaniechane. Posługiwali się jednak kipu, czyli różnobarwnymi sznurkami, za pomocą których się porozumiewali. Do dzisiaj nie wyjaśniono sposobu, w jaki to robili. Podczas konkwisty większość kipu zniszczono. Do naszych czasów zachowało się ok. 600 egzemplarzy kipu. Prócz tego znany jest jeden utwór sceniczny inkaski ( Ollantay ), ale najprawdopodobniej powstał po podboju.
Edukacja
Forma edukacji w Imperium Inków ściśle uzależniona była od pozycji społecznej. Zwykły mieszkaniec państwa miał jedynie możliwość poznania tajników zawodu, jaki przyszło mu wykonywać, edukację pobierał więc od dzieciństwa w środowisku rodzinnym. Inka Rokka mawiał podobno, że edukowanie prostych ludzi przyczyniłoby się do upadku państwa.Odmienny los spotykał dziewczęta, które w wieku 10 lat na drodze selekcji (obejmującej szerokie warstwy społeczeństwa) wytypowane zostały do klasztoru
Acllahuasi
. Poznawały tam tajniki tkactwa i posługi religijnej, niezbędne w służbie
Dziewic Słońca
.
Członkowie wyższych warstw społecznych- inkaska arystokracja oraz elita podbitych ludów, pobierała nauki w założonej wg tradycji przez króla
Incę Rocę
, znajdującej się w
Cuzco
, w dzielnicy Collcamrata szkole Yacha Huasi, ucząc się tam historii, mitologii (a poprzez nią również swoistej ideologii jaką realizowali
władcy Inków
), religii, literatury, prawa, wiązania i odczytywania
kipu
oraz tajników administracji. Młodzież pochodząca spośród elit podbitych państw poznawała również urzędowy
język keczua
oraz inkaskie obyczaje i tradycje, przygotowując się w ten sposób do administrowania swoimi ojczystymi ziemiami.
Nauka w Yacha Huasi kończyła się w wieku 16 lat (w momencie osiągnięcia, zgodnie z prawem inkaskim, pełnoletności) swoistym
egzaminem
. Od uczniów wymagano wykazania się zarówno wiedzą teoretyczną, jak i sprawnością fizyczną oraz wytrzymałością. Egzamin sprawnościowy, odbywający się w obecności
króla
miał charakter pewnego rodzaju kilkudniowego święta (zwanego huaraku) i przywodzić mógł na myśl swoiste zawody sportowe. W skład
egzaminu
wchodził wyścig dookoła znajdującej się w sąsiedztwie
stolicy
świętej góry Huankawuri, zawody w strzelaniu z
łuku
oraz
procy
,
boks
,
zapasy
, zawody
lekkoatletyczne
oraz pojedynki pomiędzy uczniami na
maczugi
i
topory
, co często pociągało za sobą ofiary śmiertelne. Ostatniego dnia sprawdzano wytrzymałość psychiczną młodzieńców (np. do egzaminowanego podchodził wojownik i wymachiwał mu przed twarzą toporem ) oraz, poprzez
chłostę
, ich odporność na ból. Ten spośród uczniów, który okazał strach bądź nie zdołał zaliczyć któregoś z egzaminów, miał zamkniętą drogę do wyższych urzędów państwowych. Nie przewidywano możliwości ponownego zdawania.
Siły zbrojne
Wojsko inkaskie stanowili piechurzy. Uzbrojeni oni byli najczęściej w
buzdygany
, które składały się z drewnianego trzonu o długości około 1m oraz na ogół kamiennej głowni w kształcie gwiazdy, choć w wykopaliskach znajdowane są też głównie wykonane z mosiądzu, a niektóre z tych głowni noszą ślady pozłacania. Najpopularniejszą inkaską bronią dystansową była
proca
, rozpowszechniona zwłaszcza w czasach Pachacutiego Inki Yuapanquiego. Miotano z niej kamienne pociski, czasami rozgrzane w ognisku, co pozwalało wzniecać pożary pokrytych
strzechą
budynków. Wojownicy dla ochrony nosili watowane tuniki a także
hełmy
, zazwyczaj były one wyplatane ze słomy i pokrywane wełną z lamy , na hełmach umieszczano znak rozpoznawczy klanu. Żołnierze korzystali także z tarcz wykonanych z drewna. W końcowej fazie imperium do armii inkaskiej dołączono
łuczników
z
Amazonii
oraz niewielkie oddziały konne uzbrojone w
broń palną
zdobytą na
Hiszpanach
. Liczebność armii w czasach
konkwisty
ocenia się na około 100 tysięcy wojowników. Kronikarz Garcilaso Inca de la Vega pisał w 1610 roku, że Indianie nie są nawet kowalami, gdyż boją się koni. Nie jest to jednak do końca prawdą, gdyż już kilkadziesiąt lat wcześniej Inkowie dosiadali koni.
Osiągnięcia naukowe i inżynieryjne
Medycyna
Medycyna inkaska opierała się na
ziołolecznictwie
i
szamanizmie
. Pomimo tego uważa się że stała na wysokim poziomie. Znali działanie lecznicze wielu ziół,w tym m.in. chininę. Używali liści
koki
, która wzmacniała ich podczas wędrówek i zarezerwowana była dla inkaskich urzędników i arystokracji. Zaskakuje poziom
chirurgii
i znajomość wielu chorób (nowotworów). Nie radzili sobie z
chorobami
zakaźnymi przeniesionymi z Europy.
System irygacyjny
Pomimo dużych opadów w porze deszczowej (do 200 cm opadów rocznie) położone w Andach pola wymagały nawadniania. W czasach preinkaskich zbudowano sieć kanałów nawadniających pola uprawne. Inkowie rozbudowywali je i ochraniali przed dewastacją. Duża część tego
systemu irygacyjnego
przetrwała po dziś dzień.
Metalurgia i obróbka kamienia
Astronomia
Obserwacje inkaskie prowadzono z tak zwanej Wieży Słońca oraz w Świątyni Trzech Okien. Okna te były ułożone na jednej linii ze stojącym głazem w środku budynku.
Inkaskie święta słońca: Intip Raymi – odbywało się podczas letniego, a Kapaq Raymi podczas zimowego przesilenia.
Dowodów na znaczenie kultu słońca dostarcza Intihuatana, czyli słupek, do którego przywiązuje się słońce. Uważa się, że służyło to do obliczania ważnych dat, np. zrównania dnia z nocą. Nazwa dotyczy uroczystości, odbywanej podczas zimowego przesilenia, kiedy mówiono, że słońce przywiązywano do słupa. Zachowały się również preinkaskie obserwatoria słoneczne, np. na szczycie Huayna Picchu.
Kalendarz
Rok w kalendarzu inkaskim liczył 365 dni, podzielonych na 12 miesięcy i rozpoczynał się od przesilenia grudniowego. W ciągu roku przypadało wiele uroczystości i świąt związanych przede wszystkim z kalendarzem rolniczym (przesilenia zimowe i letnie oraz zrównania dnia i nocy), a także z rodziną i godnościami władcy.
Język
Język keczua
Pozostałe języki Imperium
Pismo
Życie codzienne
Życie Inków
Ubiór
Ubranie wszystkich członków
arystokracji
składało się z takich samych części, wykonanych z delikatnie tkanych materiałów o wspaniałych kolorach, aczkolwiek ubrania plebsu nie różniły się fasonem ani sposobem noszenia. Ubranie
mężczyzny
składało się z huara, czyli opaski na biodra, unku, czyli koszuli z otworami na głowę i ramiona, sięgającej aż do kolan, którą arystokracja przepasywała tocapu, czyli bogato haftowanym pasem, llacolla, czyli kapy, którą wiązano na szyi końcami krótszych boków.
Kobiety
używały acsu, długiej tuniki bez rękawów, założonej na ramionach i lliclla, czyli chusty, spiętej na piersi wielką agrafą topo. Wszyscy zakładali na stopy proste
sandały
ojotas ze skóry
lamy
w przypadku
pospólstwa
, lepiej wyprawionej w przypadku
arystokracji
. Bogate ozdoby jubilerskie były wyłącznie dla elit, na przykład wielkie nauszniki, w które stroili się
mężczyźni
, stąd termin "długousi", używany przez
Hiszpanów
na określenie
arystokratów
Cuzco
. Władca nigdy nie mógł nosić takiego samego ubrania dwa razy[1].
Inkaski dom
Wyposażenie
domowe
, skromne i elementarne, składało się z
naczyń
z
drewna
lub
gliny
, umieszczanych w otworach w grubych murach domostwa. Jedynymi meblami były kołyski dla
dzieci
i ceremonialne siedziska, czyli
trony
, używane przez dygnitarzy podczas wykonywania funkcji, przy czym miały one różną, zależną od hierarchii wysokość, od prostych
taboretów
z
drewna
do wyszukanych dzieł jubilerskich. Natomiast wyposażenie
arystokracji
stanowiły bogate
naczynia
ze
srebra
i
złota
, wykwintna
ceramika
oraz keros[2].
Dieta
Inkowie dysponowali rozmaitością produktów rolnych, stanowiących podstawę ich
diety
. Jadali
warzywa
i
owoce
, chociaż szczególne znaczenie miały
ziemniaki
, które występowały w czterdziestu odmianach i poddawane były pracochłonnemu procesowi na przemian odwadniania i zamrażania, przekształcając się w chuño, produkt łatwy do zachowania i magazynowania.
Mięso
było rzadko spożywane, jednak dzięki hodowli cuy (
świnka morska
), małego zwierzęcia podobnego do zająca, było łatwo dostępne, a przy nadzwyczajnych okazjach mieszkańcy Tahuantinsuyu, raczyli się mięsem z
lamy
. Na zwierzęta, które żyły na wolności, urządzano polowania, traktowane przez
arystokratów
jako sport, i sporządzano charqui, suszone
mięso
, które stanowiło ważną rezerwę żywnościową.
Kukurydza
uprawiana w dwudziestu odmianach była produktem luksusowym, służącym do sporządzania chicha, a także spożywano ją w postaci gotowanej i przyprawiano
papryką
lub aromatycznymi
ziołami
. Mote było potrawą częstszą wśród
arystokracji
, niż wśród chłopów. Ważne uzupełnienie
diety
stanowiły również
ryby
, zwłaszcza na wybrzeżu, chociaż – tak jak
ziemniaki
i
mięso
– mogły być suszone i solone do konsumowania w górach. Bardzo często wspólne posiłki miały charakter ceremonialny, co odzwierciedlało obowiązki wzajemności, i sam Inka ucztował publicznie z curacas na znak, jeden więcej, dokonywania redystrybucji. Kronikarz Felipe Huamán Poma de Ayala upierał się przy społecznym, a nawet politycznym znaczeniu tych urządzanych przez Inkę publicznych uczt, których częstość i obfitość miały gwarantować dobre relacje pomiędzy ludami imperium. Inkowie hodowali również krzew narkotyczny coca. Kiedy Inka chciał okazać jakiemuś kurace swą łaskę, posyłał mu kilka koszy koki.
Przypisy
- ↑ "El Mundo Precolombino", Stan Smith, Oceano Grupo Editional, 2001
- ↑ Keros – naczynia z drewna do uczt ceremonialnych, zawsze wytwarzane w parach, dekorowane efektownymi motywami polichromicznymi, malowanymi techniką podobną do lakierowania.
Zobacz też
Linki zewnętrzne