Roman Brandstaetter - detal pomnika w Tarnowie, rzeźba
Jacka Kucaby
Roman Brandstaetter (ur.
3 stycznia
1906
w
Tarnowie
, zm.
28 września
1987
w
Poznaniu
) – polski
pisarz
,
poeta
,
dramaturg
i
tłumacz
. Znawca
Biblii
.
Życiorys
Dzieciństwo i edukacja
Roman Brandstaetter urodził się w żydowskiej rodzinie inteligenckiej jako syn Ludwika i Marii z domu Brandstaetter. Jego dziadek, Mordechaj Dawid Brandstaetter (
1844
-
1928
), był właścicielem tłoczni oleju lnianego w
Tarnowie
, jak również znanym twórcą literatury
hebrajskojęzycznej
, autorem wielu opowiadań i nowel.
Brandstaetter ukończył szkołę powszechną oraz Gimnazjum Męskie w Tarnowie, a egzamin dojrzałości zdał w
1924
w
Krakowie
. Tam też studiował
filozofię
i
filologię
polską na
Uniwersytecie Jagiellońskim
.
W czasie studiów zadebiutował jako poeta, publikując w
1926
na łamach Kuriera Literacko-Naukowego wiersz Elegia o śmierci
Sergiusza Jesienina
. Tego samego roku w Nowej Reformie ogłosił wiersz pt. Piłsudski. Kolejne wiersze i artykuły pisał do Głosu Prawdy,
Gazety Polskiej
i innych czasopism. W
1928
wydał pierwszy tom poezji pod tytułem Jarzma.
Po ukończeniu studiów przebywał w latach
1929
-
1931
na rządowym stypendium w
Paryżu
, gdzie prowadził badania nad działalnością polityczno-społeczną
Adama Mickiewicza
. Praca ta zaowocowała tytułem doktora filozofii, który otrzymał w
1932
.
Praca w okresie międzywojennym
Powróciwszy z Paryża zamieszkał w
Warszawie
, gdzie przez rok pracował jako nauczyciel języka polskiego i gdzie podjął pracę literacką oraz publicystyczną drukując w Kurierze Literacko-Naukowym i Miesięczniku Żydowskim.
Wydał również szkice historyczno-literackie: Legion żydowski Adama Mickiewicza (1932), Moszkopolis (1932), Wybryki antyżydowskie studentów Uniwersytetu Wileńskiego w r. 1815 (1932), a następnie Tragedie Juliana Klaczki (
1933
), i tomik poezji Węzły i miecze (1933) oraz zbiór pamfletów Zmowa eunuchów (
1936
).
W
1935
odwiedził
Turcję
,
Grecję
i
Palestynę
.
Pierwsze małżeństwo
Krótko po wybuchu
II wojny światowej
Roman Brandstaetter przeniósł się do
Wilna
, gdzie w
1940
poślubił Tamarę Karren, Żydówkę, którą poznał wcześniej w Warszawie.
Po kilkumiesięcznym pobycie w Wilnie (w czasie którego jego osobą zainteresowało się
NKWD
), dzięki staraniom rodziny żony, oboje udali się do
Jerozolimy
poprzez Moskwę, Baku, Iran i Irak. W tym czasie powstał pierwszy z dramatów Brandstaettera zatytułowany Kupiec warszawski (
1940
/
1941
). W Jerozolimie autor początkowo współpracował z hebrajskimi wydawnictwami, prasą i teatrem. Następnie, dzięki pomocy profesora
Stanisława Kota
, który był nauczycielem Brandstaettera na
Uniwersytecie Jagiellońskim
, otrzymał posadę w nasłuchu radiowym
Polskiej Agencji Telegraficznej
, gdzie pracował aż do czasu swojego wyjazdu z Palestyny. W okresie 1941-
1946
, napisał pięć kolejnych dramatów, których nigdy nie wystawił na scenie. Wtedy też powstał Powrót syna marnotrawnego.
Czas pobytu Brandstaettera w Jerozolimie był okresem przełomowym w jego życiu, gdyż wtedy przeszedł na wiarę
katolicką
. Przeżycie to opisał później w opowiadaniu Noc biblijna zamieszczonym w zbiorze
Krąg biblijny
.
W
1945
rozszedł się z żoną Tamarą na mocy tzw.
przywileju św. Pawła
, który – na podstawie
1 Kor 7,12-15
– umożliwia przeprowadzenie rozwodu, jeśli jeden z małżonków przyjmuje
chrzest
, a drugi zdecydowanie pozostaje wyznawcą religii niechrześcijańskiej oraz nie zamierza pozostawać w związku małżeńskim z ochrzczonym.
Wyjazd do Włoch
W
1946
Brandstaetter wyjechał do
Egiptu
, a stamtąd do
Rzymu
, gdzie przyjął chrzest i poślubił Reginę Wiktor herbu
Brochwicz
z
Woli Sękowej
, sekretarkę ambasadora polskiego w Rzymie, profesora
Stanisława Kota
.
We Włoszech, zainspirowany postacią
św. Franciszka
i pięknem
Asyżu
, napisał prozatorskie Kroniki Assyżu (
1947
) oraz
misterium
Teatr Świętego Franciszka (1947). Tutaj też stworzył kolejne dramaty: Oedipus (1946), Noce narodowe (1946/1947) i Przemysław II (
1948
).
W latach 1947-1948 pełnił funkcję attaché kulturalnego przy ambasadzie
RP
w Rzymie. W 1948 zorganizował tam uroczystości z okazji 100 rocznicy założenia
Legionu Mickiewicza
.
Praca w powojennej Polsce
Po powrocie do Polski w
1948
zamieszkał w
Poznaniu
, gdzie otrzymał posadę kierownika literackiego
Teatru Polskiego
, a następnie
Teatru Wielkiego
. Pełnił również funkcję wiceprezesa Oddziału Poznańskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich.
W
1950
Brandstaetter przeniósł się do
Zakopanego
, gdzie spędził 10 lat jako przewodniczący Rady Kultury przy Miejskiej Radzie Narodowej. W tym samym roku został członkiem Polskiego
PEN Clubu
.
W
1951
napisał
libretto
do opery
Tadeusza Szeligowskiego
Bunt żaków. Dokonał także przekładów wybranych dzieł
Szekspira
.
W
1956
został członkiem korespondentem francuskiej Academie Rhodanienne des Lettres.
W
1960
Brandstaetter powrócił do Poznania i oddał się wyłącznie pracy literackiej. Stworzył tam kolejne dramaty, wydawał nowe tomy poezji, kontynuował także przekłady dzieł Szekspira oraz rozpoczął nowy cykl
przekładów biblijnych
z języka hebrajskiego.
Następnie zajął się tłumaczeniem ksiąg Nowego Testamentu, z których udało mu się ukończyć przed śmiercią cztery
Ewangelie
,
Dzieje Apostolskie
oraz
Apokalipsę
i Listy św. Jana.
W tym okresie powstało też najwybitniejsze dzieło prozatorskie Brandstaettera, czterotomowa powieść historyczna Jezus z Nazarethu (1967-1973). W
1972
Brandstaetter wydał opowiadanie Ja jestem Żyd z Wesela, a następnie ukazały się również trzy zbiory miniatur literackich:
Krąg biblijny
(
1975
), Inne kwiatki św. Franciszka z Asyżu (
1976
), Bardzo krótkie opowieści (
1978
), oraz Bardzo krótkie i nieco dłuższe opowieści (
1984
).
Wiele jego tekstów zostało opublikowanych w pismach katolickich, takich jak
Przewodnik Katolicki
,
W drodze
czy
Tygodnik Powszechny
.
Nagrobek Reginy i Romana Brandstaetterów
Śmierć
Zmarł na
zawał serca
27 września 1987. Został pochowany obok swej zmarłej wcześniej (
1986
) małżonki Reginy na
Cmentarzu Komunalnym na Miłostowie
w Poznaniu.
Pośmiertnie wydano następujące dotąd nie publikowane dzieła: wiersze Hamlet i łabędź (
1988
), krótkie opowiadania Przypadki mojego życia (1988) oraz prozę Moja podróż sentymentalna i inne opowiadania (
1994
).
Jego imię nosi jako jedyne w Polsce Gimnazjum nr 11 w Tarnowie, które było również inicjatorem i fundatorem jego pomnika na ulicy Wałowej w Tarnowie.
Nagrody
Brandstaetter był laureatem wielu nagród literackich, takich jak Nagroda Polskiego
PEN Clubu
za przekłady hebrajskie (1973), Nagroda Literacka miasta Poznania (1974), Nagroda Ministra Kultury i Sztuki (1978),
Nagroda im. Herdera
(1987).
Otrzymał (wraz z kompozytorem) Państwową Nagrodę Artystyczną I Stopnia za libretto do opery
Tadeusza Szeligowskiego
Bunt żaków.
W podzięce za zasługi wniesione w dziedzinie kultury, otrzymał w
1957
godność Honorowego Obywatela Zakopanego. W
1958
otrzymał Nagrodę im. W. Pietrzaka za całokształt twórczości literackiej.
W
1980
został wybrany na przewodniczącego Społecznego Komitetu Budowy Pomnika
Poznańskiego Czerwca
1956 Roku.
W 1987 przyjaciele Brandstaettera, m.in.
Józef Andrzej Gierowski
podejmowali starania o nominowanie Jezusa z Nazaretu do
literackiej Nagrody Nobla
. [1] Starania te przerwała śmierć pisarza.
Twórczość
Dramat
- Kupiec warszawski (
1940
/
1941
)
- Przemysław II (
1948
)
- Ludzie z martwej winnicy (
1950
)
- Upadek kamiennego domu (1950)
- Milczenie (
1951
)
- Król i aktor (1951)
- Józef Sułkowski (
1952
)
- Kopernik (
1953
)
- Znaki wolności (1953)
- Dramat księżycowy (
1954
)
- Król Stanisław August (
1956
)
- Odys płaczący (1956)
- Medea (
1959
)
- Cisza (1960)
- Ślepa ulica (
1961
)
- Śmierć na wybrzeżu Artemidy (1961)
- Dzień gniewu (
1962
)
- Zmierzch demonów (
1964
)
- Pokutnik z Osjaku (
1979
)
Poezja
- Jarzma (
1928
)
- Węzły i miecze (
1933
)
- Winogrona Antygony (
1956
)
- Faust Zwyciężony (
1958
)
- Pieśń o moim Chrystusie (
1960
)
- Hymny Maryjne (
1963
)
- Dwie Muzy (
1965
)
- Księga modlitw (
1985
)
- Pieśń o życiu i śmierci Chopina (
1987
)
- Księga modlitw starych i nowych (1987)
- Hamlet i łabądź (
1988
)
Proza
- Zmowa eunuchów (
1936
)
- Jezus z Nazarethu (
1967
-
1973
)
- Moja podróż sentymentalna i inne opowiadania (
1994
)
- Przypadki mojego życia (1988)
Szkice historyczno-literackie
- Legion żydowski Adama Mickiewicza (
1932
)
- Moszkopolis (1932)
- Wybryki antyżydowskie studentów Uniwersytetu Wileńskiego w r. 1815 (1932)
- Tragedie Juliana Klaczki (
1933
)
-
Krąg biblijny
(
1975
)
Przekłady
Szekspir:
Przekłady biblijne:
Brandstaetter w piosenkach
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne