Ryś
RyśRyś, ryś euroazjatycki, ryś eurazjatycki (Lynx lynx) – gatunek lądowego
ssaka
drapieżnego z rodziny
kotowatych
, największy z
rysi
(Lynx). Występuje w Europie i Azji. Poza
kotem domowym
, ryś i
żbik
są jedynymi występującymi w Polsce przedstawicielami kotowatych. Ryś jest też jednym z największych drapieżników Europy. Został opisany naukowo przez
Karola Linneusza
w 1758 roku pod nazwą Felis lynx. W Polsce jest zwierzęciem rzadkim i chronionym. Badaniem
populacji
rysia w Polsce zajmuje się
Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk
i Instytut Ochrony Przyrody PAN. WystępowaniePierwotnie zasięg rysia obejmował obszar od
Pirenejów
po
Kamczatkę
, od
Bałkanów
po
Skandynawię
i od
Turcji
po
Kaszmir
i
Tybet
. Obecny naturalny
zasięg
tego gatunku nie obejmuje krajów
Europy Zachodniej
. Od lat siedemdziesiątych zasięg ponownie zaczął się rozszerzać dzięki
reintrodukcji
na obszarach
Szwajcarii
,
Austrii
,
Czech
,
Francji
i
Słowenii
. W Skandynawii obserwuje się rozprzestrzenianie tego gatunku poza
koło podbiegunowe
. Status rysia euroazjatyckiego jest różny w zależności od obszaru: -
Francja
: wytępiony ok. 1900 roku, obecnie reintrodukowany w
Wogezach
i
Pirenejach
.
-
Niemcy
: wytępiony w
1850
. W latach 90. XX wieku reintrodukowany w
Lesie Bawarskim
i
Harzu
. W roku 2002 stwierdzono pierwszy miot dzikich rysi na terenie Niemiec.
-
Szwajcaria
: wyginął w roku 1915, reintrodukowany w roku 1971; z obszaru Szwajcarii rysie przewędrowały do Austrii, gdzie już od dawna były wytrzebione.
-
Karpaty
: na tym górzystym obszarze od Czech do Rumunii żyje ok. 2200 rysi.
-
Półwysep Bałkański
: w
Serbii
,
Macedonii
,
Albanii
i
Grecji
żyje w sumie około 50 rysi; ta niemal wymarła populacja ma szansę zostać zasilona przez rysie migrujące z obszaru
Słowenii
.
-
Skandynawia
: W
Norwegii
,
Szwecji
i
Finlandii
żyje w sumie około 2500 rysi. Skandynawskie rysie były bliskie wyginięcia, ale ich liczebność zwiększyła się dzięki ochronie. W międzyczasie zniesiono zakaz polowania na te zwierzęta.
-
Rosja
: ponad 90% wszystkich rysi euroazjatyckich zamieszkuje lasy
Syberii
. Ich zasięg obejmuje obszar od zachodnich granic Rosji do wyspy
Sachalin
na
Pacyfiku
.
-
Azja Środkowa
: rysie występują też naturalnie w
Chinach
, w prowincjach
Gansu
,
Qinghai
,
Syczuan
i
Shaanxi
, a także w
Mongolii
,
Uzbekistanie
,
Kazachstanie
,
Turkmenistanie
,
Kirgistanie
i
Tadżykistanie
.
Występowanie na terenie PolskiNa terenie Polski wyróżnia się dwie populacje rysi. Populacja nizinna występuje w Polsce północno-wschodniej (Puszcze Augustowska, Knyszyńska, Białowieska i Borecka), a karpacka we Wschodnich i Zachodnich Karpatach oraz na Pogórzu Karpackim. Od lat 80. nielicznie spotykany jest na Roztoczu i na Polesiu Lubelskim. Niewielka, sztucznie reintrodukowana na początku lat 90. XX wieku populacja żyje w
Puszczy Kampinoskiej
. Część osobników z tej populacji zasiedliła lasy
Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego
[3]. Według autorów raportu ZBS PAN "Czynna ochrona rysia w Polsce" w 2008 liczba rysi w Polsce oszacowana została na około 200 osobników[4]. SiedliskoDuże, zwarte kompleksy leśne ze starymi
drzewostanami
o gęstym
podszycie
, zarówno górskie jak i nizinne, iglaste i mieszane. W zależności od obfitości siedliska,
areał osobniczy
rysia euroazjatyckiego może się wahać od 130 km² do 1400 km². (w Polsce do 350 km²[5]). Dla samic powierzchnia terytorium może być znacznie mniejsza, nie sięgająca nawet połowy powierzchni siedliska samca. Zwierzęta te czują silny instynkt terytorialny i jako zwierzęta żyjące samotnie często walczą o swój rewir. Rysie, głownie samce, znakują swe terytorium moczem lub pozostawiają ślady pazurów na drzewach. Ryś zagrzebuje swój kał, nie czyni tego wyłącznie na granicy swego terytorium. Odchody pełnią funkcję znaków granicznych. Charakterystyka ogólnaRyś euroazjatycki jest największym przedstawicielem rodzaju Lynx. Ma okrągłą głowę, krępe ciało osadzone na długich, silnych łapach, palce zakończone wysuwalnymi
pazurami
. Wierzch czarnożółtorudy z brunatnymi plamkami (wyraźniejsze u populacji karpackich, i mniej wyraźne u nizinnych), brzuch i bokobrody białe. Stojące uszy są zakończone charakterystycznym pędzelkiem sztywnych, czarnych włosów, ogon krótki, ciemniejszy na czubku. Ryś ma dobrze rozwinięte zmysły wzroku i słuchu. Sprawnie wspina się po drzewach, dobrze skacze. Nie jest za to dobrym biegaczem, szybko się męczy. Wymiary- Długość ciała bez ogona
- 70 - 130 cm
- Długość ogona
- 15 - 40 cm
- Wysokość w kłębie
- 50 - 75 cm
- Masa ciała
- 15 - 38 kg
PokarmPożywienie rysia stanowią
gryzonie
,
zające
,
ptaki
,
sarny
, młode
jelenie
,
kozice
i
warchlaki
, czasami
padlina
. Ryś atakuje z małej odległości, unika dłuższych pościgów. Powodzeniem kończy się co 4-5 atak. RozródCiąża trwa około 67-74 dni, w
miocie
jest od 1 do 4, wyjątkowo 6 kociąt. Kocięta rodzą się w gęstych młodnikach, wykrotach lub zwałowiskach drzew. Ważą około 290 g, otwierają oczy między 24 i 30 dniem życia; ssą do 3-6 miesięcy. Samodzielność osiągają przed upływem 1 roku życia, w wieku 9-11 miesięcy, wówczas opuszczają matkę. Samice dojrzewają płciowo w wieku od 9 miesięcy do 1,5 roku, samce później, w wieku od 1,5-2 lat. Długość życiaNa wolności żyją 14-17 lat. W niewoli mogą osiągnąć wiek około 26 lat. Tryb życiaPoza okresem godowym prowadzą samotniczy i nocny tryb życia. Rewiry samców są większe niż rewiry samic; rewir jednego samca może zachodzić na rewiry 2-3 samic. W trakcie poszukiwania jedzenia rysie przemierzają średnio 7 km w czasie jednej nocy, ale mogą przebyć ponad 20 kilometrów[6]. Wbrew utartym poglądom ryś nie czatuje na ofiarę na gałęzi, ale aktywnie jej poszukuje. Samice z młodymi mogą polować również za dnia. PodgatunkiWyróżnia się następujące podgatunki rysia: - Lynx lynx lynx –
Półwysep Skandynawski
,
Niż Europejski
, Europa Zachodnia (w tym
Polska
:
Puszcza Białowieska
,
Puszcza Kampinoska
,
Wałbrzych
,
Beskid Sądecki
,
Bieszczady
), Europa Wschodnia i (
Syberia
).
- Lynx lynx carpathica –
Karpaty
, w tym ich polską część
- Lynx lynx dinniki –
Kaukaz
,
Iran
i
Anatolia
(Azja Mniejsza)
- Lynx lynx isabellinus –
Turkmenistan
,
Afganistan
,
Pakistan
, północne
Indie
,
Himalaje
i
Tybet
- Lynx lynx koslovi – południowa Syberia, wybrzeża
Bajkału
i północna
Mongolia
- Lynx lynx sardiniae † –
Sardynia
, wymarły
- Lynx lynx wrangeli – wschodnia Syberia, w tym
Góry Stanowe
- Lynx lynx stroganovi – wybrzeża
Amuru
Wg niektórych starszych systemów do rysia euroazjatyckiego zaliczano też
rysia kanadyjskiego
i
iberyjskiego
. Dokładniejsze badania pozwoliły na wydzielenie tych taksonów jako osobnych gatunków. Zagrożenia i ochronaW warunkach naturalnych ryś nie ma wrogów. Zagrożeniem dla niego jest człowiek i jego działalność oraz osłabienie spowodowane występowaniem licznych pasożytów (
tasiemce
,
nicienie
,
glisty
i
włosień kręty
) i chorób (
wścieklizna
i
parwowiroza
). Do głównych zagrożeń spowodowanych działalnością człowieka zaliczany jest niski stopień lesistości spowodowany wylesianiem, kłusownictwo oraz zabijanie przez środki lokomocji. Od 1995. ryś jest objęty
ochroną gatunkową
i jest wpisany do
Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt
. Ciekawostki- Łacińska nazwa rysia Lynx pochodzi od greckiego lygx lub lenkos, to znaczy świecący. Zawdzięcza ją swojemu bystremu wzrokowi.
- "Ryś" to słowo prasłowiańskie, dziś moglibyśmy je przetłumaczyć jako "szybki" – por. "ruszyć rysią" – ruszyć szybko. Rysia nazywano też ryścem, ale później (od XVI wieku) nazwa ta została zarezerwowana dla
lamparta
.
- Ryś potrafi skoczyć z miejsca nawet na wysokość dwóch metrów. Wykorzystuje to podczas polowania na cietrzewie lub bażanty, które usiłują odlecieć.
Przypisy Bibliografia
Inne hasła zawierające informacje o "Ryś":
Archidiecezja krakowska
Seminarium Duchowne oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej
Wyższe Seminarium Duchowne w Tarnowie
Zakony męskie
Albertyni
Augustianie
Benedyktyni
Bernardyni
Bonifratrzy
Chrystusowcy
Cystersi
Dominikanie
Filipini
Franciszkanie
Guanellianie
Jezuici
Kameduli
Kanonicy laterańscy
Kapucyni
Karmelici
Legioniści
Marianie
Michalici
Misjonarze
Kombonianie
Orioniści
Pallotyni
Paulini
Pijarzy
RedemptoRyści
Rogacjoniści
Saletyni
Salezjanie
Salwatorianie
Sercanie
Trynitarze
Werbiści
Zmartwychwstańcy
Zakony żeńskieAdoratorki
Albertynki
Siostry od Aniołów
Augustianki
Benedyktynki
Bernardynki
Córki Bożej MiłościCórki Maryi NiepokalanejCórki Najczystszego Serca NMPCórki naszej ...
Puszcza
...
Beskid Żywiecki
...
Pojezierze Mazurskie
...
Katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu
...
Czarnobyl
...
I Brygada Legionów Polskich
miał to być 5 pułk.
3 Pułk Piechoty Legionów
- mjr
Mieczysław Trojanowski
Ryś, a następnie
Michał Żymierski
(Batalion V i VII). Pułk ten nosił ...
Józef Piłsudski
w Kielcach. Od lewej:
Michał Sokolnicki
,
Władysław Belina-Prażmowski
, szofer,
Kazimierz Sosnkowski
,
Mieczysław Ryś-Trojanowski
, Józef Piłsudski,
Walery Sławek
.Piłsudski w
Otwocku
w 1915 (z prawej siedzi ...
Wojsko Polskie II RP
Składały się nań: dywizjon
kontrtorpedowców
("Wicher" i "Burza"), dywizjon okrętów podwodnych ("Wilk", "Ryś", "Żbik" oraz
torpedowiec
"Kujawiak" i okręt pomocniczy "Sławomir Czerwiński"), dywizjon minowców ...
Tajga
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Ryś":
027b. Ssaki – sukces złożoności (plansza 29)
(Lutra lutra)
gronostaj (Mustela erminea)
łasica (Mustela nivalis)
tchórz (Mustela eversmanni)
norka europejska (Mustela lutreola)
żbik (Felis silvestris)
Ryś (Felis lynx)
płetwonogie (Pinnipedia) – wszystkie gatunki
kozica (Rupicapra rupicapra)
żubr (Bison bonasus)
...
029. Badania populacji (plansza 25)
...
029. Badania populacji (plansza 26)
...
|