Królestwo Partów w I w. n.e.
Wojny rzymsko-partyjskie – szereg wojen toczących się między
Republiką Rzymską
, a później
Cesarstwem Rzymskim
i
Królestwem Partów
od
I wieku p.n.e.
do
III wieku
n.e.
Wyprawa Krassusa
Zbrojne konflikty między Rzymem i Partami zaczęły się w roku
53 p.n.e.
, kiedy do kontrolowanej przez Partów
Mezopotamii
wkroczyły rzymskie
legiony
dowodzone przez wodza
Krassusa
. W
Iranie
toczyła się od ok.
58 p.n.e.
wojna między królem
Elymaidy
Orodesem
a jego bratem, królem
Medii Atropatene
Mitrydatesem o tron
Króla Królów
. Krassus miał nadzieję, że wmiesza się w spór lub skorzysta z zaangażowania braci w walce między sobą i zagarnie bogatą
Mezopotamię
, a może nawet na trwałe uzależni potężne i rozległe państwo partyjskie od siebie i Rzymu.
Krassus zawarł sojusze z nieposłusznymi wasalami Partów: królem Armenii
Artawazdesem II
i królem
Osroene
Abgarem II. 36 tysięcy Rzymian (35 tysięcy piechoty, tysiąc kawalerii) stoczyło pod miastem
Carrhae bitwę
z ponad 10 tysięcy partyjskich jeźdźców dowodzonych przez wasalnego księcia z klanu Surenów, jednego z najznamienitszych partyjskich rodów. Dynastia
Arsacydów
była pochodzenia
scytyjskiego
i przyniosła do Iranu scytyjskie wzorce. Konni łucznicy, korzystając ze swojej szybkości zasypali rzymską piechotę gradem strzał, nie dając się jej zbliżyć. Rzymskie wojska poszły w rozsypkę, jedynie 10 tysięcy legionistów zdołało uniknąć śmierci lub niewoli. Zdobytych jeńców i sztandary legionowe Partowie zwrócili Rzymowi dopiero po 33 latach.
Syn Krassusa zginął w trakcie bitwy, sam Krassus zginął po bitwie podczas negocjacji z Partami z rąk pomniejszego dowódcy, głowę prokonsula zabrano na dwór Orodesa, gdzie posłużyła jako rekwizyt w inscenizacji "Bachantek"
Eurypidesa
. Wielu legionistów wziętych w niewolę zapędzono w głąb Iranu do przymusowej pracy, jak niegdyś czyniono z żołnierzami
Seleukidów
. Sam
Orodes
bez trudu odparł atak Armeńczyków i przymusił
Artawazdesa II
do uznania swojej supremacji, Abgara Partowie zabili. Partowie nie wykorzystali zwycięstwa i nie zaatakowali imperium rzymskiego od razu, bowiem Orodes przeprowadzał czystki w swoim państwie i zabił m.in. Surenę, autora wielkiego sukcesu.
Najazdy Partów na Syrię
W dwa lata po tym zwycięstwie Partowie uderzyli na ziemie Imperium Romanum. Orodes wysłał wojska pod wodzą swego syna, współrządcę
Pakorusa
.
Kwestor
Krassusa,
Gajusz Kasjusz Longinus
(przyszły zabójca Cezara) zebrał to, co zostało z armii swojego przełożonego i odparł atak młodego króla. Z dalszych działań musiał Pakorus zrezygnować, bowiem ojciec, nie ufający nawet własnemu synowi (nic dziwnego: sam pozbawił życia swego ojca,
Fraatesa
) wezwał go do
Ktezyfontu
. W
46 p.n.e.
Pakorus powrócił do
Syrii
i wmieszał się w walki między stronikami
Cezara
a zwolennikami
Pompejusza
. Późna pora roku zniechęciła go jednak i zawrócił. Większe sukcesy odnieśli w roku
40 p.n.e.
. W
Palestynie
trwał konflikt sukcesyjny między przedstawicielami dynastii
Machabeuszy
:
Janem Hirkanem II
i
Antygonem
. Pakorus wtargnął do Palestyny, osadził Antygona na tronie w
Jerozolimie
a Hirkana oddał pod straż satrapy Górnej Mezopotamii. Tymczasem Kwintus Labienus, syn legata Cezara
Tytusa Labienusa
, rzymski dowódca i stronnik zabójców Cezara, którego niegdyś, podczas wojny z
Markiem Antoniuszem
Kasjusz wysłał do Orodesa z prośbą o pomoc, na czele innej armii zajął Syrię i prawie całą
Azję Mniejszą
. Wydawało się, że Partowie spełnią swoje marzenie o restytucji irańskiej władzy w dawnych zachodnich prowincjach imperium
Achemenidów
. Nieporozumienia między Pakorusem a Labienusem (który raczej wiązał z całą akcją własne, nie partyjskie ambicje) ułatwiło Rzymianom działanie.
Marek Antoniusz
posłał do Syrii swojego
legata
, Wentydiusza, który pokonał siły Pakorusa pod Amanus (
39 p.n.e.
) i Gindaros koło
Antiochii
(
38 p.n.e.
), wykorzystując błędy taktyczne partyjskiego dowództwa. Tymczasem Labienusa wyparto z Anatolii. W 38 r. Pakorus zginął i Partowie wycofali się z ziem rzymskich.
Wyprawa Marka Antoniusza
Marek Antoniusz próbował zrealizować marzenia
Juliusza Cezara
i
Kleopatry
i podbić ziemie Partów, ale mimo zgromadzenia 100 tysięcy żołnierzy jego wyprawa zakończyła się porażką. W
36 p.n.e.
Antoniusz ruszył do Iranu przez
Armenię
, omijając
Mezopotamię
. Liczył na zwycięstwo z pomocą zbuntowanych
wasali
Króla Królów
Fraatesa IV
: króla Armenii
Artawazdesa II
i króla
Medii
Atropatene Artawazdesa I. Klęska pod Fraaspą i kłopoty z zaopatrzeniem zmusiły go do wycofania się. Porażka nie przeszkodziła Antoniuszowi w ogłoszeniu w
Aleksandrii
(
34 p.n.e.
) Królem Królów
Cezariona
(syna Cezara i Kleopatry),
Aleksandra Heliosa
królem Armenii oraz wykrojeniu dzieciom Kleopatry i swoim królestwa w terytorium partyjskim i rzymskim. W
33 p.n.e.
nastąpiła druga nieudana inwazja Antoniusza na imperium Partów.
Wojny rzymsko-partyjskie w I w. n.e.
W
20 p.n.e.
w
Armenii
nastąpił przewrót: obalono sprzyjającego Partom
Artaksesa II
i wyniesiono na tron opowiadającego się za zbliżeniem z Rzymem i gotowego uznać zwierzchnictwo cesarza
Tigranesa III
.
August
posłał
Tyberiusza
, by koronował Tigranesa III w jego imieniu i wspierał partyjskiego uzurpatora, Tiridatesa II. Walka z nim związała ręce Królowi Królów
Fraatesowi IV
. Fraates nie mógł sobie pozwolić na walkę z Rzymianami i zwrócił sztandary legionowe Krassusa.
August
obnosił się tym "zwycięstwem", ale rozpoczęły się wielowiekowe walki rzymsko-irańskie o Armenię.
Cesarze
dynastii julijsko-klaudysjkiej
i
flawijskiej
prowadzili politykę umacniania obecności Rzymu na wschodzie poprzez aneksje wasalnych królest nadgranicznych (
Kapadocja
,
Kommagene
,
Mała Armenia
, Paflagonia), co oczywiście nie sprzyjało dobrym stosunkom z Partami dążącymi do odbudowy potęgi Achemenidów. W
18
r. n.e. zmarł Orodes, król Armenii z rodu Arsacydów (domu panującego w
Iranie
). Na owego króla wybrano
Artaksesa III
, a Tyberiusz zatwierdził wybór i uznał go za swojego lennika. Król Partów
Artabanus II
, zmagający się z trudościami wewnętrznymi, początkowo nie ingerował, jednak w
35
r. wysłał swojego syna, Arsakesa, aby zajął Armenię. Tyberiusz nasłał przeciw Partom króla
Iberii
Mitrydatesa
, a ten wkroczył do Armenii i zachęcił Tiridatesa, krewnego Artabanosa, do buntu. W Iranie wybuchła więc nowa wojna domowa, do której mieszał się namiestnik Syrii Witeliusz. Artabanus pokonał pretendenta, lecz Armenii nie odzyskał.
W
51
r.
Mitrydatesa
, władcę Iberii i Armenii, zamordowano. Do Armenii wkroczył namiestnik Kapadocji, a to wywołało reakcję Króla Królów
Wologazesa I
. Osadził on w Armenii swojego brata,
Tiridatesa I
.
Neron
wysłał
Gnejusza Domicjusza Korbulona
, by załatwił sprawę. Korbulon wysłał protest do Wologezesa, a ten początkowo ustąpił, jednak zbierał siły na walkę z
Rzymem
. To samo czynili Rzymianie (żadna ze stron nie była pewna przewagi). Tiridates zaatakował w
57
r. W pierwszej potyczce gdzieś nad
Euftratem
pokonał rzymskie siły i zajął Armenię. Unikał jednak walnej bitwy i pozwolił Korbulonowi wkroczyć w głąb swojego państwa. Wologazes, zajęty powstaniem w Hyrkanii i inwazją
Kuszanów
na
Baktrię
, nie mógł pomóc bratu. Korbulon spalił
Artaksatę
i w
59
r. ruszył na Tigranocertę. Rzymianie przywrócili do władzy
Tigranesa VI
. W
61
r. Tigranes VI najechał
Mezopotamię
- Partowie odpowiedzieli ponownym zajęciem Armenii i usunięciem go z tronu. W
62
r., gdy Wologezes oblegał Tigranesa w Tigranocercie, Korbulon zawarł rozejm z Wielkim Królem. Jeszcze w tym samym roku namiestnik Kapadocji Cesseniusz Petus wkroczył do Armenii, został jednak pokonany pod Randeją. Korbulon wdarł się do Mezopotamii, ale na wieść o klęsce Petusa zawrócił. Odnowiono rozejm: odtąd w Armenii panował Tiridates, brat króla Partów, ale jako wasal Nerona. W
66
r. Tigranes złożył hołd Neronowi. Ten kompromis, mimo późniejszych licznych wojen, okazał się trwały.
Wyprawa Trajana
W roku
113
naszej ery cesarz
Trajan
skierował przeciwko Partom całą potęgę Rzymu i do roku
115
opanował
Armenię
,
Asyrię
i Mezopotamię, zdobył
Ktezyfon
i
Tygrysem
dopłynął do
Zatoki Perskiej
. Wtedy rzymskie legiony mogły po raz pierwszy i ostatni zaznać kąpieli w wodach zatoki. Osadził na partyjskim tronie swojego protegowanego, a prawowity wielki król, Orodes, uciekł w głąb Iranu. Jednak zdobyte ziemie pozostały pod władzą Rzymu tylko przez chwilę, gdyż powstanie ludności mezopotamskiej zmusiło Trajana do wycofania się, a
Hadrian
, który został
cesarzem
w roku
117
nakazał opuścić zdobyte prowincje ze względu na zbyt wysokie koszty ich obrony i ciągłe zagrożenie.
Wojny rzymsko-partyjskie w II w. n.e.
Kolejna wojna między Rzymem, a Partami wybuchła w roku
162
, gdy partyjskie armie
Wologezesa IV
wdarły się do
Azji Mniejszej
, gdzie pokonały wojska namiestnika Kapadocji Sedacjusza Seweriana, i Syrii, gdzie zwyciężyły Rzymian pod Elegeją.
Marek Aureliusz
starał się zawrzeć kompromisowy układ, jednak Król Królów nie ustąpił. Już rok później rzymska armia dowodzona przez cesarza Lucjusza
Werusa
(a właściwie namiestnka Syrii Awidiusza Kasjusza i namiestnika Kapadocji Stacjusza Pryskusa) wkroczyła do Armenii i Mezopotamii pokonując Partów pod
Dura Europos
, a następnie paląc Artaksatę,
Seleukię
i
Ktezyfont
(w roku
165
), a następnie ruszyła w głąb
Wyżyny Irańskiej
, gdzie została zatrzymana i zmuszona do odwrotu przez
dżumę
. Wracający do domu żołnierze zawlekli tę chorobę do Rzymu. W wyniku paktu zawartego w
166
r. z
Wologazesem
cesarz przejął od króla Partów zwierzchnictwo nad Osroene. Po 14 latach Partowie znów osadzili swojego przedstawiciela na tronie armeńskim.
Podczas wojny
Septymiusza Sewera
z
Pesceniuszem Nigrem
Wielki Król
Wologezes V
zgłosił gotowość poparcia tego drugiego, a król
Osroene
Abgar IX ogłosił niezależność. W
193
/
4
r. Sewer wkroczył do Mezopotamii, anektował Osroene zamieniając je w prowincję, a następnie wkroczył do Medii Adiabene i zawarł korzystny pokój z królem Partów. W
197
r. Wologezes zaatakował Nisibis. Cesarz powrócił na Wschód i ponownie zwyciężając Partów zajął Ktezyfont. Partowie musieli oddać Rzymianom dużą część Mezopotamii, jednakże rzymskie rządy nad Eufratem i Tygrysem skończyło się po śmierci Septymiusza Sewera.
Wyprawa Karakalli
Ostatnim cesarzem, który podjął wyprawę przeciw Partom był
Karakalla
, który, podobnie jak Trajan, marzył o powtórzeniu czynu
Aleksandra Wielkiego
. Kolejna wojna domowa w Iranie (
Wologezes VI
kontra
Artabanus IV
) i powolne rozkład imperium Partów miały dopomóc mu w odniesieniu zwycięstwa. W
216
r. cesarz anektował Armenię i wkroczył do Mezopotamii, a potem do
Medii
. Został zamordowany przez Marka Opiliusza Makrynusa, który zagarnął władzę. Makrynus przegrał
bitwę pod Nisibis
i został przez Artabanusa IV zmuszony do wypłaty kontrybucji wojennej (200 milionów
sesterców
). Odnowiono traktat zawarty między Neronem a Wologezesem I, królem Armenii został Tiridates IV z rodu Arsacydów.
Ciągnące się wojny z Rzymem, niepokoje wewnętrzne i najazdy koczowników osłabiły Partów i zostali oni w połowie lat 20.
III wieku
obaleni przez perską dynastię
Sasanidów
(swoich wasali), którzy szybko zapragnęli rozszerzyć swoje imperium (więcej informacji na ten temat w artykule
wojny rzymsko-sasanidzkie
).
Najważniejsze bitwy między Rzymianami i Partami
Walki w latach
56
-51 p.n.e.
Walki w latach 40-
36 p.n.e.
Późniejsze walki
- Walki z Partami
58
-
63
r. n.e. (Wojna Korbulona)
- Walki z Partami
114
-
117
r. n.e. (Wojna Trajana)
- Walki z Partami
162
-
165
r. n.e. (Wojna Markusa Aureliusza)
- Walki z Partami
197
-
199
r. n.e. (Wojny Septimiusza Serverusa)
- Walki z Partami
215
-
217
r. n.e. (Wojna Karakalli)