Wyspa Wielkanocna (
hiszp.
Isla de Pascua, Territorio Especial de Isla de Pascua,
polinez.
Rapa Nui,
ang.
Easter Island) – wyspa na południowym
Oceanie Spokojnym
w centralnej części Wzniesienia Wschodniopacyficznego. 3791 mieszkańców (70% stanowią
Polinezyjczycy
), jedyna miejscowość to
Hanga Roa
. Należy do
Chile
, wchodzi w skład regionu
Valparaíso
. Znajduje się w odległości 2078 km od najbliższej zamieszkanej wyspy -
Pitcairn
i 3600 km od brzegów Chile i jest najbardziej oddaloną od wysp i lądów zamieszkaną wyspą na świecie. Znana jest przede wszystkim ze znajdujących się na niej wielkich kamiennych posągów przedstawiających głowy -
moai
.
Historia
Według literatury wyspa została zasiedlona około roku 300-400 n.e. przez osadników z
Hawajów
. Niektórzy naukowcy twierdzą jednak, że mogło to mieć miejsce około roku 700-800 n.e. na co wskazuje
datowanie radiowęglowe
. Polinezyjczycy prawdopodobnie przybyli z
Markizów
przywożąc ze sobą
banany
,
taro
,
kurczaki
, czy
szczury
. Najnowsze badania Terrego L.Hunta i Carla P.Lipo wskazują jednak, że wyspa została zasiedlona około
1200
roku, zaś wcześniejsze błędne określenie daty były spowodowane zanieczyszczeniem próbek.[1] Tą tezę potwierdza dodatkowo fakt braku jakichkolwiek osadów geologicznych związanych z działalnością człowieka przed tym okresem.
Inna teoria rozpropagowana przez
Thora Heyerdahla
mówi, że część późniejszych mieszkańców wyspy zwanych długouchymi przybyła na Wyspę z Ameryki Południowej. Mają o tym świadczyć m.in. uprawy słodkiego ziemniaka znajdującego się na wyspie, podania mieszkańców, jak również cechy wyglądu dawnych mieszkańców wyspy, wynikające z posągów. Heyerdahl doświadczalnie dowiódł możliwości przepłynięcia z Ameryki Południowej do Polinezji tratwą (
Kon-Tiki
). Według podań, arystokratyczni długousi w trakcie powstania ciemiężonej ludności pochodzenia polinezyjskiego (tzw. krótkousi) zostali prawie zupełnie zgładzeni (wojna domowa na Wyspie rozegrała się po
1722
- odkrycie wyspy przez
Holendrów
- a przed
1773
/
1774
- lądowanie
Jamesa Cooka
[2]). Późniejsze badania nie wykazały powiązań genetycznych współczesnych mieszkańców Wyspy Wielkanocnej z mieszkańcami Ameryki Południowej, co jednak biorąc pod uwagę całkowitą zagładę "długouchych" niekoniecznie musi całkowicie podważać teorię Heyerdahla.
Kontakt Europejczyków z wyspą rozpoczął się w
niedzielę wielkanocną
1722 roku, gdy
Holender
Jacob Roggeveen
odkrył na wyspie 2000-3000 mieszkańców, jakkolwiek cywilizacja ta mogła wcześniej dochodzić do 10000-15000 mieszkańców. Taki spadek liczby mieszkańców spowodowany został przez wyczerpanie naturalnych zasobów wyspy oraz ścięcie wszystkich drzew. Według podań ustnych w wyniku tego doszło do walk oraz
kanibalizmu
z powodu braku żywności[3]. Inna koncepcja mówi, że populacja mieszkańców była stabilna, a przyczyną kłopotów żywnościowych i
wyginięcia lasów
był nadmierny rozwój populacji
szczura polinezyjskiego
[4].
Do połowy XIX wieku wielkość populacji odbudowała się do poziomu ok. 4000, aby w przeciągu 20 lat, w wyniku wywożenia tubylców do pracy niewolniczej w
Peru
oraz
Chile
populacja ta zmniejszyła się do 110 mieszkańców w
1877
. W tym czasie mieszkańcom narzucono wyznanie
katolickie
. Po interwencjach, m.in. biskupów chilijskich, zaprzestano wywożenia mieszkańców, tym którzy przeżyli niewolniczą pracę pozwolono wrócić, lecz niestety większość z nich zmarła w wyniku epidemii grypy. Po zaprzestaniu porwań populacja mieszkańców wyspy znów zaczęła się zwiększać.
W
1888
wyspa została przyłączona do
Chile
przez Policarpo Toro. Wg spisu z
2005
roku populacja liczy 3791 mieszkańców i w porównaniu ze spisem z
1982
odnotowano znaczny wzrost (populacja w r. 1982 wynosiła 1936 osób). Jest to spowodowane przede wszystkim
imigracją
Europejczyków na wyspę. Jednocześnie zmniejsza się w społeczności udział Polinezyjczyków (z 70% w
1982
do 60% w
2005
)
Na wyspie znaleziono drewniane tabliczki pokryte pismem, zwanym
rongorongo
, które nie zostało odczytane.
Geografia
Krater Rano Kau w Parku Narodowym Rapa Nui
Wyspa Wielkanocna należy do najbardziej izolowanych miejsc na
Ziemi
. Znajduje się na
Pacyfiku
, ponad 2000 km od wyspy
Pitcairn
i ok. 3600 km od wybrzeży
Chile
. Obszar Rapa Nui wynosi 163,6 km2. Jej długość to ok. 15 km, a szerokość ok. 20 km.
Wyspa jest pochodzenia
wulkanicznego
i uformowały ją pomiędzy 750 000 a 100 000 lat temu cztery główne wulkany: Rano Kau (przy którym znajduje się dawne centrum pałacowo-ceremonialne), Rano Raraku (z kamieniołomem, w którym powstawały
moai
), Puakatike na Półwyspie Poike oraz Terevaka (najmłodszy z wulkanów, będący jednocześnie najwyższym wzniesieniem Rapa Nui - 507 m n.p.m.). Z uwagi na swoje
geologiczne
pochodzenie wyspa jest zbudowana ze skał
tufowych
, w których powstało wiele
jaskiń
(do najbardziej znanych należą: Ana Te Pahu i Ana Kai Tangata). Tego samego pochodzenia geologicznego co Wyspa Wielkanocna są także sąsiednie wyspy:
Motu Nui
i
Motu Iti
oraz skała pomiędzy nimi a Rapa Nui - Motu Kao Kao.
Klimat
Wyspy Wielkanocnej stanowi odmiana morska klimatu
podzwrotnikowego
. Do najcieplejszych miesięcy należy
luty
, a pora chłodna to okres od
lipca
do
sierpnia
, przy czym najbardziej deszczowy jest
kwiecień
.
Park Narodowy Rapa Nui
Obszar 71.3 km² (ok. 45% powierzchni wyspy) objęty jest ochroną w ramach Parku Narodowego Rapa Nui (Parque Nacional Rapa Nui). Park utworzono w
1935
roku, a w
1996
roku został on wraz ze znajdującymi się na jego terenie
moai
wpisany na
listę światowego dziedzictwa
UNESCO
.
Teren Parku dzieli się na siedem sekcji: Rano Kau,
Puna Pau
, Rano Raraku,
Anakena
, Ahu Akivi, Wybrzeże Północne (Costa Norte) i
Hanga Roa
(obszar miejski na Rapa Nui).
Gospodarka
Gospodarka Wyspy oparta jest głównie na
turystyce
. Co roku wyspę odwiedza ok. 30 tys. turystów. Średni okres pobytu to ok. 3-4 dni, wydatki - ok. 500 USD na osobę, co daje przychód z turystyki w kwocie ok. 15 milionów
USD
rocznie. Wyspa jest strefą "Tax Free" co oznacza, że jej mieszkańcy nie płacą
podatków
. Główną atrakcję stanowią kamienne figury
moai
.
Mieszkańcy trudnią się także
rolnictwem
,
rybołówstwem
,
hodowlą koni, drobiu i bydła
. W przeszłości na wyspie hodowano wyłącznie owce. Uprawia się
banany
,
taro
,
kukurydzę
, warzywa (w minimalnych ilościach),
trzcinę cukrową
,
figowce
i
bataty
. Większość żywności sprowadzana jest drogą morska bądź lotniczą z kontynentu, w związku z czym jej ceny są wyższe niż w
Chile
kontynentalnym. Drogą morska sprowadzana jest też reszta zaopatrzenia (na wyspie nie ma przemysłu).
Przez lata rozwinęło się również
rzemiosło
. Wyrabia się głównie naszyjniki z muszli, drewna i ptasich piór, rzeźby moai - zarówno kamienne jak i drewniane oraz wiele innych przedmiotów takich jak misy i ozdoby nawiązujące zdobnictwem do lokalnych motywów
mitologicznych
.
Częściowo zakryte ziemią porzucone moai w pobliżu kamieniołomu Rano Raraku
Miejsce to znane jest przede wszystkim z 887 kamiennych posągów, zwanych moai stawianych na kamiennych platformach ahu. Stanowią one najbardziej znane osiągnięcie cywilizacji polinezyjskich mieszkańców wyspy. Większość z nich została wykuta w
tufie wulkanicznym
pochodzącym z wulkanu Rano Raraku przy pomocy narzędzi z
bazaltu
.
Kamieniołom
, w którym obrabiano materiał, porzucono nagle. Świadczą o tym niedokończone posągi. Przeznaczenie tych obiektów nie jest dotychczas znane. Powstało na ten temat wiele
teorii
, mówiących o posągach jako wyobrażeniu
bóstw
, czy przodków. Nie wiadomo też, jak przemieszczano ciężkie bloki kamienia. Prawdopodobnie używano do tego drewnianych płóz. Moai wycinano kamiennymi narzędziami ze skały wulkanicznej. Polinezjaniści zgodnie przyjmują, że budowa posągów została przerwana nagle w
XVI wieku
. Powodem było prawdopodobnie
przeludnienie
wyspy, klęska głodu i wybuch walk międzyplemiennych.
Fauna i flora
Drzewa rosnące obecnie na wyspie (głównie
eukaliptus
i
akacja
) mają ok. 50 lat i zostały przywiezione z Chile. Kiedyś znajdowały się tam
lasy tropikalne
, ale tubylcy prawdopodobnie doszczętnie je wycięli budując łodzie, domy i transportując moai. Spowodowało to wyjałowienie gleby i klęskę głodu. Najnowsze badania wskazują jednak na to, że to nie człowiek był przyczyną zniknięcia drzew. Najbardziej prawdopodobną przyczyną był gwałtowny wzrost populacji szczurów, które żywiły się nasionami, uniemożliwiając rozsiew drzew.[4][5]
Na wyspie występowały palmy prawdopodobnie podobne do
palmy kokosowej
. Należały do gatunku
Paschalococos disperta
, które ostatecznie zniknęły około roku
1650
. Na Wyspie Wielkanocnej występowało również co najmniej 6
endemicznych
gatunków ptaków lądowych, m.in.
papugi
,
czaple
i
płomykówki
,
chruściele
oraz kilka gatunków ptaków morskich tj.
petrele
,
fregaty
,
nawałniki
. Powodem ich zagłady było wylesienie wyspy oraz ich wykorzystanie jako źródło pożywienia we wczesnych czasach zasiedlenia przez ludzi.
Nazwa wyspy
Wyspa została odkryta w drugi dzień
Wielkanocy
, stąd nazwa wyspy.
Transport lotniczy
Jedynym lotniskiem na wyspie jest
port lotniczy Mataveri
. Pas startowy został w latach 80. XX wieku wydłużony na podstawie umowy między prezydentem Chile
Augusto Pinochetem
i prezydentem USA
Ronaldem Reganem
. Obecnie ma on 3318 metrów długości i jest zapasowym lądowiskiem dla
promów kosmicznych
. Jedyną linią lotniczą, której samoloty tu docierają jest
LAN
.
Zobacz też
Bibliografia
- Aleksander Kondratow Zaginione cywilizacje, Warszawa 1971
- J. Flenley, P. Bahn, Tajemnica Wyspy Wielkanocnej. Nieznana historia wyspy na końcu świata, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2003
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑
http://archeowiesci.wordpress.com/2007/09/27/rapa-nui-zaglada-raju/
, Prezentacja najnowszych badań na temat Wyspy Wielkanocnej
- ↑ M. Jamkowski, Rapa Nui. Wyspa kolosów [w:] National Geographic: Traveler, nr. 2 (25), kwiecień/maj 2009, s. 27
- ↑ J. Flenley, P. Bahn, Tajemnica Wyspy Wielkanocnej. Nieznana historia wyspy na końcu świata, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2003
- ↑ 4,0 4,1
Rapa Nui: zagłada raju « Archeowieści
- ↑
http://www.kaunana.com/CurrentIssue/OfRatsRapaNuiandMen/tabid/90/Default.aspx
, (ang.) Oficjalna publikacja Uniwersytetu na Hawajach opisująca wyniki najnowszych badań