Nagrobek Kazimierza III Wielkiego –
nagrobek
tumbowy
z
baldachimem
, znajdujący się w
bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława
na
Wawelu
w
Krakowie
. Pomnik umieszczony jest po południowo-wschodniej stronie ołtarza głównego –
Kazimierz III Wielki
sam wybrał to miejsce w 1359, fundując tu nieistniejący już dziś ołtarz Podwyższenia Krzyża, przy którym miano odprawiać nabożeństwa i modły za jego duszę.
Nagrobek Kazimierza Wielkiego stanowi jedyny w Europie zachowany niemal w pierwotnym stanie przykład nagrobka tumbowego z baldachimem. Odkuty został w czerwonym
marmurze
węgierskim i białym
piaskowcu
(baldachim). Nagrobek jest fundacją
Ludwika Węgierskiego
. Został wykonany po 1371, po wizycie Ludwika w
Wiedniu
, gdzie władca zobaczył w
katedrze wiedeńskiej
świeżo wzniesiony nagrobek
Rudolfa IV
i jego żony
Katarzyny
, który stał się wzorem dla wykonania podobnego w Krakowie dla Kazimierza Wielkiego, wuja Ludwika Węgierskiego.
Opis
Posąg króla spoczywający na tumbie wraz z poduszką pod głową i lwem u stóp został wykonany z osobnej bryły marmuru. Wysokość podobizny króla to 185 cm, co odpowiada mniej więcej jego naturalnemu wzrostowi, który określono na podstawie pomiaru kości dokonanego w czasie otwarcia grobu króla w 1869. Monarcha przedstawiony został w stroju koronacyjnym, płaszcz podtrzymuje na ramionach taśma przewleczona przez dwie klamry w kształcie
tarcz herbowych
. Szpiczaste, wyszywane trzewiki są sznurowane po bokach. Ozdobę stroju stanowi modny w poł. XIV wieku pas opinający biodra złożony z szeregu ogniw przypominających w kształcie
baszty
, fragmenty murów, do którego przymocowany jest
sztylet
. Głowę króla zdobi
korona
, ale innego kształtu niż ta odnaleziona w grobie w 1869. W prawej ręce król trzyma
jabłko
, a w lewej powinno znajdować się
berło
. Zostało ono jednak uszkodzone i jedynie na podstawie śladu na poduszce oraz podobnych zabytków z XIV wieku można próbować odtworzyć jego wygląd. Twarz króla otoczona włosami ułożonymi w spiralne loki, z długą krętą brodą, z wysokim czołem i wydatnym nosem pozbawiona jest cech indywidualnych, pogłębienia psychologicznego i wygląda schematycznie.
Pod arkadami tumby znajdują się płaskorzeźbione postaci ośmiu siedzących na ławach mężczyzn. Zwróceni do siebie twarzami tworzą cztery pary. Są to królewscy urzędnicy, zróżnicowani pod względem wieku i znaczenia. Główna rola przypada starcowi z długą brodą, który przedstawiony jest na zachodnim boku tumby, poniżej głowy króla, w towarzystwie młodzieńca. Na boku południowym trzech mężczyzn w sile wieku i jeden młodzieniec w kapturze, a na boku wschodnim poniżej nóg króla dwóch najmłodszych. Fryzury urzędników są modnie ułożone, brody starannie przystrzyżone, a ubranie nawiązuje do europejskiej mody dworskiej z XIV wieku. Przedstawienie takich siedzących postaci na tumbie
sarkofagowej
należy do szczególnie rzadkich, na ogół przedstawiano orszak żałobny lub płaczki. Motyw siedzących postaci zaczerpnięty został z dekoracji
relikwiarzowych
stosowanych we
Francji
już w XII wieku. Genezy zdobienia tumby króla Kazimierza należy jednak szukać we
Włoszech
, w
Neapolu
, na nagrobkach tamtejszych
Andegawenów
. Podobne postacie posiadał także nagrobek Rudolfa IV i Katarzyny w Wiedniu, jednak nie zachowały się ona do naszych czasów i znane są jedynie ich ryciny pochodzące z XVIII stulecia.
Na
kapitelach
kolumn
baldachimu wyrzeźbiono liście wina, dębu i klonu. Podłucza
arkadek
baldachimu i tumby wypełniają ażurowe ornamenty zwane
maswerkami
. Baldachim sklepiono
sklepieniem krzyżowo-żebrowym
z trzema okrągłymi płaskorzeźbionymi
zwornikami
, na których przedstawiono rękę Boga Ojca na tle
nimbu
z krzyżem oraz liście wina i dębu.
Treści symboliczne
W przeciwieństwie do innych
średniowiecznych
pomników, w których dominują treści religijne, w nagrobku Kazimierza Wielkiego spotykamy przewagę świeckich elementów symbolicznych. Symbole chrześcijańskie ograniczają się do baldachimu, który uważany był za symbol nieba oraz liści:
klon
symbolizuje cierpliwość i dobre uczynki,
dąb
głęboką wiarę i wytrwałość chrześcijańską, a
winna latorośl
jest symbolem zbawienia. Brak jest elementów związanych z obrzędem pogrzebu i żałobą po zmarłym. Dekoracja złożona z postaci króla i urzędników jest ujęciem królestwa jako formacji polityczno-ustrojowej. Takie przedstawienia w postaci
miniatur
zdobią średniowieczne kodeksy prawnicze, natomiast nagrobek królewski jest jedynym znanym przykładem tego wyobrażenia odtworzonym w europejskiej rzeźbie nagrobnej.
Bibliografia
- Ewa Śnieżyńska-Stolot, Nagrobek Kazimierza Wielkiego w katedrze wawelskiej [w:] "Studia do dziejów Wawelu", t. IV, 1978.