Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka, Białoruś (
ros.
Белорусская Советская Социалистическая Республика,
błr.
Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка) – jedna z czterech republik, które w grudniu
1922
roku utworzyły
Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
.
Historia
Oficjalnie BSRR powołano do życia
1 stycznia
1919
roku w
Smoleńsku
- miała obejmować
gubernie smoleńską
,
mińską
,
mohylewską
,
witebską
, grodzieńską i część wileńskiej, a więc większość ziem zamieszkanych przez
Białorusinów
.
Na czele Rady Komisarzy Ludowych BSRR stanął białoruski twórca
Źmicier Żyłunowicz
, jednak wkrótce aresztowano go za próbę dialogu z władzami
Białoruskiej Republiki Ludowej
, a republikę
27 lutego
1919
rozwiązano, zastępując ją
Lit-Biełem
. Tereny guberni
smoleńskiej
,
mohylewskiej
i
witebskiej
włączono do
RFSRR
.
W lipcu
1920
roku, po zajęciu znajdującego się pod polską okupacją
Mińska
przez armię czerwoną, dokonano reaktywacji BSRR obejmującej już jednak tylko wschodnią część
Lit-Biełu
(osiemnaście powiatów
guberni mińskiej
,
grodzieńskiej
i
wileńskiej
). Stolicę republiki usytuowano w
Mińsku
.
W maju
1923
roku CKW
RFSRR
zdecydował się na ponowne przekazanie
Białorusi
guberni witebskiej
(bez powiatów
newelskiego
,
wieliskiego
i
siebieskiego
), większej części
mohylewskiej
(bez
powiatu homelskiego
) i jednego powiatu
smoleńskiej
(
mścisławskiego
). Od tego czasu BSRR obejmowała terytorium wielkości 110 tys. km kw oraz liczyła ponad 4 mln mieszkańców. W roku
1926
dokonano dalszego powiększenia republiki włączając do BSRR należące wcześniej do
Rosji
i
Ukrainy
powiaty
homelski
i
rzeczycki
, co zwiększyło obszar republiki do 126 tys. km kw, a liczbę ludności do 5 mln.
Po
agresji radzieckiej na Polskę
w
1939
roku dokonano powiększenia BSRR o obszar tzw. zachodniej Białorusi (dawne polskie
województwa nowogródzkie
,
białostockie
,
poleskie
bez części południowej, część
wileńskiego
i
warszawskiego
), na której utworzono
obwody brzeski
,
piński
,
baranowicki
,
wilejski
i
białostocki
. W składzie
Białorusi
znalazły się ziemie etnicznie polskie, m.in. rejon
Łomży
i znaczna część Wileńszczyzny z ludnością mówiącą w języku polskim. W
1940
roku na mocy porozumienia z
Litewską SRR
Białoruś
utraciła na rzecz Litwy
Druskieniki
i
Święciany
.
W latach
1941
-
44
Białoruś
była okupowana przez wojska niemieckie, który dokonały kolejnego podziału kraju - dawne
województwo białostockie
znalazło się na terenie
Prus Wschodnich
,
Polesie
włączono do
Ukrainy
, wschodnią
Wileńszczyznę
do
Litwy
, resztę terytorium
Białorusi
podzielono natomiast na dwa obszary:
Podczas wojny na terenie BSRR działały trzy partyzantki - polska, radziecka i żydowska. Niemcy kontynuowali rozpoczęta przez sowietów politykę ekonomicznego wyniszczania miejscowej ludności, jednak w porównaniu z nazistowską okupacją Ukrainy niemieckie rządy miały - m.in. za sprawą komisarza
Kubego
- charakter znacznie łagodniejszy. Zezwolono lokalnym działaczom białoruskim na zakładanie organizacji społeczno-narodowych oraz formacji paramilitarnych (m.in.
Białoruska Obrona Krajowa
). Na czele władz miejskich stawali białoruscy działacze narodowi, m.in.
Wacław Iwanowski
,
Anatol Komar
czy wspomniany wyżej
Radosław Ostrowski
.
W 1944 roku armia czerwona ponownie opanowała Białoruś. Najważniejszą kwestię po zakończeniu wojny - poza odbudową kraju - było ponowne ustalenie granic republiki. W 1945 roku została podpisana umowa między rządem
RP
a
ZSRR
o polskiej granicy wschodniej, którą wyznaczono w przybliżeniu wzdłuż tzw. linii Curzona, w wyniku czego do Polski przekazano Ziemię Białostocką. Podobnie jak przyłączenie zachodniej Białorusi do BSRR w
1939
roku dokonało się to z pogwałceniem prawa
ZSRR
, gdyż w całej operacji pominięto BSRR.
Powierzchnia: 207 600 km²
Ludność: 10 151 806 w
1989
r. (
1969
: 8 897 000)
Narodowości (
1959
):
Duże miasta:
Po drugiej wojnie światowej BSRR przyznano status członka-założyciela
Organizacji Narodów Zjednoczonych
. W lipcu
1990
roku BSRR ogłosiła deklarację suwerenności.
8 grudnia
1991
roku dokonano we wsi
Wiskuli
koło
Brześcia nad Bugiem
rozwiązania
ZSRR
na podstawie
układu białowieskiego
, tym samym swe istnienie zakończyła Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka, która została przekształcona w niepodległą
Białoruś
.