Lacrumae Danielis Naborovi in obitum Reverendi viri, virtute, pietate, doctrina incomparabilis, Domini Amandi Polani a Polansdorf, S[acro] S[anctae] Theologiae Doctoris et in inclyta Basileensi Academia Professoris celeberrimi, ibidem magna reip[ublicae] literariae iactura pie in Christo defuncti anno s[alutis] MDCX XV. Kal[endas] Augusti – pełny tytuł
barokowego
łacińskiego
cyklu
poezji funeralnej
Daniela Naborowskiego
, poświęconego śmierci
kalwińskiego
teologa
Amandusa Polanusa von Polansdorf (
1561
–
1610
).
Na cykl Lacrumae... składa się siedem utworów wierszowanych i jeden prozatorski. Opublikowane zostały w
bazylejskiej
drukarni Konrada Waldkircha w postaci czterostronicowej broszury. Jedyny zachowany egzemplarz tego cyklu przechowywany jest w
Bibliotece Uniwersyteckiej w Bazylei
(sygnatura Ki. Ar. G. V. 3)[1].
Naborowski prawdopodobnie poznał osobiście kalwińskiego teologa podczas swojego kilkuletniego pobytu w Bazylei (przebywał tam od
1608
roku), lub nawet wcześniej - podczas studiów na Uniwersytecie Bazylejskim w latach
1593
–
1595
, gdzie Polanus wykładał
Stary Testament
[2].
Konstrukcja cyklu
Pierwszym utworem cyklu jest wiersz pisany
dystychem elegijnym
, poświęcony
Piotrowi Gorajskiemu
. Gorajski wysłał do Naborowskiego list zawierający pozdrowienia dla teologa, jednak nie zdążyły one zostać przekazane Polanusowi. Poeta odpowiada więc Gorajskiemu w postaci wiersza informując o śmierci i prosząc o żałobę.
Drugim tekstem jest utwór prozatorski, przypominający napis nagrobny, konwencjonalny pod względem treści (zob.
epitafium
). Adresatem wypowiedzi jest przechodzień, który ma zadumać się nad prochami zmarłego. Występują w nim
metafory
,
hiperbole
,
patos
[3].
Utwór trzeci został podzielony na trzy części opatrzone
liczbami rzymskimi
. Część I, zatytułowana Ad defunctum, pisana dystychem elegijnym, to
monolog
skierowany do zmarłego, zawierający
pytania retoryczne
i
wykrzyknienia
. Jako jeden z opłakujących śmierć Polanusa został wymieniony Johann Jacob Grynaeus (
1540
–
1617
). Był to także teolog, pracujący na Uniwersytecie Bazylejskim. Ponadto był ojcem żony Polanusa[4]. W tym utworze występują liczne gry słowne i powtórzenia.
Część II, zatytułowana De obitu eiusdem. Ad Reverendum Senem, Dominum Ioan[nem] Iacobum Grynaeum, Theologum Basileensem summum zwrócona jest już bezpośrednio do Grynaeusa. Utwór skonstruowany jest jako typowe consolatio (zob.
epicedium
), mające pocieszyć starszego profesora teologii po śmierci zięcia. Autor przywołuje antycznych bogów, co jest typowym zabiegiem barokowym[5].
Parafrazuje
także fragment
Drugiego listu do Tymoteusza
św. Pawła
, w którym apostoł podsumowuje własne życie[5].
W tej części autor zastosował budowę strofy archilochejskiej II, a całość składa się z 36 wersów. Użyto tu więcej figur poetyckich niż w poprzedniej części (
powtórzenia
, metafory,
inwersje
)[6]. Utwór kończy się
panegirykiem
na cześć Grynaeusa.
Część III, o tytule Ode. Ad virum praestantissimum, Dominum Gvilhelmum Fabricium Hildanum, defuncti amicum intimum. De eodem. III, została skierowana do Wilhelma Fabrycego Hildana. Był to przyjaciel zmarłego Polanusa, z wykształcenia lekarz[6]. W utworze został wymieniony jednak tylko raz, bowiem pierwsze trzy zwrotki zostały poświęcone ogólnym kwestiom moralno-politycznym. Naborowski zawarł w nich aluzje do niedawnych śmierci dwóch królów francuskich:
Henryka IV Burbona
(został zabity przez fanatycznego katolika
Françoisa Ravaillaca
) i
Henryka III Walezego
(zginął z ręki dominikanina
Jacques'a Clémenta
). Po tym fragmencie utwór przechodzi w typowe consolatio[7]. Całość (48 wersów) została napisana
strofą alcejską
[8].
Pod względem gatunkowym część III to
liryka apelu
: występuje zwrot do "czasów", następnie do Fabrycego Hildana, a w końcowych wersach do Boga. Autor
antropomorfizuje
pojęcia abstrakcyjne
oraz
personifikuje
Bezbożność, Pobożność, Wiarę, Szczerość, Prawdę. Tekst jest nasycony
epitetami
, co podkreśla emocjonalność i przesadę wypowiedzi poetyckiej[9].
Szóstym utworem z cyklu Lacrumae... jest dystych elegijny o tytule In tumulum eiusdem, będący poetyckim życiorysem zmarłego. Barokowy koncept tego utworu polega na tym, że miejsca (np. miasta) są personifikowane i "walczą" o Polanusa, wydzierając go sobie nawzajem. W ostateczności zwycięża niebo[10].
Przedostatnim utworem jest Epilogus.Ad Ill[ustrissimam] et Generosam Juventutem, Dominos Pronscios, Dominum Czurilum, Dominos Svatpelkos, defuncti discipulos (również dystych elegijny), skierowany do polskich studentów Polanusa: Juliusza Eliasza i Aleksandra Oktawiana Prońskich, Andrzeja Czuryło, oraz Piotra i Samuela Światopełków. Studiowali oni na Uniwersytecie Bazylejskim od listopada
1608
roku[11]. Według zamysłu autora mają dawać świadectwo doskonałości Polanusa. W utworze występuje także kolejna parafraza św. Pawła (
List do Filipian
). Środki poetyckie są oszczędne, występują inwersje i
chiazm
.
Ostatnim, ósmym utworem jest dwuwers Distichon Chronologicum, czyli
chronostych
.
Przypisy
- ↑ Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, s. 196.
- ↑ Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, s. 197.
- ↑ Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, ss. 197-198.
- ↑ Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, s. 198.
- ↑ 5,0 5,1 Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, s. 200.
- ↑ 6,0 6,1 Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, s. 201.
- ↑ Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, ss. 202-203.
- ↑ Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, s. 202.
- ↑ Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, s. 204.
- ↑ Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Pod red. Teresy Michałowskiej. Warszawa: 1999, s. 206.
- ↑ Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999, s. 207.
Bibliografia
- Maciej Włodarski: Nowo odkryte wiersze Daniela Naborowskiego. W: Łacińska poezja w dawnej Polsce. Pod red. Teresy Michałowskiej. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999. .