Jemioła pospolita
Jemioła pospolita | Gatunek trujący |
| Gatunek leczniczy |
Jemioła pospolita, jemioła biała, strzęśla[2] (Viscum album
L.
) –
gatunek
rośliny z rodziny
sandałowcowatych
(Santalaceae; czasem zaliczana do rodziny (lub podrodziny)
jemiołowatych
). Występuje na terenie niemal całej
Europy
oraz w południowej i zachodniej
Azji
. W
Polsce
gatunek często spotykany. Jest to roślina
półpasożytnicza
, sama syntetyzuje substancje odżywcze, podczas gdy wodę i sole mineralne pobiera od drzewa-żywiciela. Potrzeby jemioły są znikome wobec możliwości gospodarza i z reguły jemioły krzywdy mu nie czynią. Wyjątkiem mogą być drzewa masowo porażone jemiołą i dodatkowo osłabione (np. drzewa rosnące w warunkach suszy miejskiej). Jemioła jest
rośliną leczniczą
. Odgrywała też ważną rolę w dawnych wierzeniach i obyczajach, rolę taką w niektórych krajach zachowała także współcześnie. Morfologia- Pokrój
-
Krzewinka
zimozielona, o kształcie kulistym, osiągająca 1 m średnicy.
-
Łodyga
- Zielona, niekorkowaciejąca, rozgałęziająca się pseudodychotomicznie (nibywidlasto).
-
Korzenie
- Rozbudowany system
ssawek
rozrastający się w gałęziach drzewa dostarcza roślinie wody i soli mineralnych. System ssawek składa się ze ssawek biegnących między korą i drewnem oraz odgałęzień wtórnych wrastających w drewno.
-
Liście
- Grube i skórzaste, szerokolancetowate, tępo zakończone, nakrzyżległe. Zrośnięte nasadą po 2. Przez większą część roku intensywnie zielone, zimą przybierają odcień oliwkowy (są zimotrwałe).
-
Kwiaty
-
Roślina dwupienna
z jednopłciowymi kwiatami, niezdolna do
samozapylenia
. W strukturze płci stwierdzono dominację osobników żeńskich nad męskimi[3]. Kwiaty są żółtawe i niewielkie (2–3 mm średnicy), zebrane w grupy usytuowane w rozwidleniach gałązek.
Okwiat
niezróżnicowany. Kwiaty mają miłą woń i wydzielają duże ilości
nektaru
.
Pyłek
przenoszą owady.
-
Owoce
- Białe (u niektórych podgatunków żółtawe), okrągłe (u niektórych podgatunków jajowate)
nibyjagody
z niewielkimi owocami właściwymi ("nasionami") w środku, w grupach po 2–6. Każde "nasiono" zawiera od 1 do 3
zarodków
(poliemrionia). "Owoce" utrzymują się na gałązkach przez całą zimę.
Biologia i ekologia RozwójJemioła kwitnie od lutego do kwietnia. "Owoce" dojrzewają późną
jesienią
i wczesną
zimą
. Stanowią pożywienie ptaków, które przyczyniają się do rozprzestrzeniania rośliny (
ornitochoria
). Przy czym tylko
jemiołuszki
i
paszkoty
połykają całe "owoce" umożliwiając rozprzestrzenianie roślin na większe odległości[4]. Pozostałe ptaki skubią "owoce", które za sprawą kleistego miąższu łatwo przywierają do gałęzi drzewa. Nasiona kiełkują w maju. Młode rośliny początkowo przywierają do drzewa-gospodarza za pomocą ssawek, z czasem wytwarzają korzenie. Co roku przyrasta kolejne rozwidlenie i po ich liczbie można łatwo ustalić wiek rośliny[2]. Wiek roślin ma wyraźny wpływ na zmienność ich cech. Poszczególne rośliny dożywają do ok. 30-40 lat[3]. Skład fitochemicznyZiele zawiera:
flawonoidy
,
aminy
(m.in.
cholina
,
histamina
), trójterpeny, kwasy organiczne (m.in.
kwas kawowy
,
ferulowy
, betulinowy, oleanowy,
ursolowy
), wiskotoksyny (0,05–0,1%), syrengininę i jej
glikozydy
. Zawartość poszczególnych składników jest zmienna, co wiąże się ze zróżnicowaniem drzew, na których jemioła pasożytuje oraz warunkami pogodowymi[2]. SiedliskoJemioła rośnie na drzewach pobierając substancje odżywcze od żywiciela. Wykazuje wyraźne zróżnicowanie jeśli chodzi o preferencje drzewa-gospodarza, przy czym istotne różnice pod tym względem wykazują poszczególne podgatunki[5]. W Polsce stwierdzona została na ok. 200
taksonach
drzew[3]. Zasiedla drzewa, które ukończyły co najmniej 20 lat. Wykazuje także preferencje wobec drzew rosnących na glebach zasobnych w
węglan wapnia
[6]. ZmiennośćJemioła pospolita rozpierzchła W Polsce występują 3 podgatunki: - Jemioła pospolita typowa (Viscum album L. ssp. album) – owoc biały i kulisty, pestka trójgraniasta lub sercowata. Rośnie na drzewach liściastych, ale nie wszystkich. Najczęściej i najobficiej porasta
topole
i
brzozy
, rośnie także na
lipach
,
robiniach akacjowych
,
klonach
,
jabłoniach
,
gruszach
,
jarzębinach
. Nie rośnie na
buku zwyczajnym
,
jesionie wyniosłym
(choć na
pensylwańskim
już tak), rodzimych gatunkach dębów (czyli
dębie szypułkowym
i
bezszypułkowym
).
- Jemioła pospolita rozpierzchła (V. album ssp. austriacum (Wiesb.) Volim.,
syn.
V. austriacum Wiesb. ex Dichtl, V. laxum Boiss. & Reut.) – owoc żółty z eliptyczną pestką. Liście znacznie węższe niż w podgatunku typowym oraz żółto-zielone. Rośnie na
sosnach
, rzadziej na
modrzewiach
i
świerkach
. Występuje rzadziej niż podgatunek typowy, w wielu miejscach jest bardzo rzadka lub jej brak.
- Jemioła pospolita jodłowa (V. album ssp. abietis (Wiesb.) Abrom, syn. V. abietis Fritsch) – owoc jajowaty i biały, z eliptyczną pestką. Liście większe – do 8 cm długości i 3 cm szerokości. Rośnie tylko na
jodłach
. Najrzadszy z podgatunków spotykanych w Polsce.
Spoza granic Polski opisywane są następujące podgatunki: - V. album subsp. meridianum (Danser) D.G.Long. – owoc żółty, liście 3-5 cm długości. Rośnie na
klonach
,
grabach
,
orzechach
,
jarzębach
. Występuje w południowo-wschodniej Azji.
- V. album subsp. creticum Böhling et al. – owoc biały, liście krótkie. Opisany ze wschodniej
Krety
, gdzie rośnie na
sośnie kalabryjskiej
.
Zagrożenia i ochronaPrawna ochrona jemioły ma miejsce w krajach Europy północnej[3]. W Polsce chronione są tylko osobniki występujące w granicach różnych obszarów
chronionych
. Poza tym bywają niszczone z powodu posądzania o uśmiercanie drzew lub zaleca się usuwanie porażonych jemiołą gałęzi (np. w celu dokarmiania zwierzyny)[7]. Zastosowanie Roślina leczniczaWłasności lecznicze jemioły opisywał już w III w. p.n.e.
Teofrast
, uczeń
Arystotelesa
. W Japonii leczono nią niepłodność kobiet. -
Surowiec zielarski
- Młode pędy i liście (Herba Visci).
- Działanie
- Wyciąg z pędów i liści stosuje się pomocniczo w leczeniu choroby nadciśnieniowej, ponieważ obniża ciśnienie tętnicze krwi, działając bezpośrednio na
serce
. Stosowany przy podwyższonym ciśnieniu krwi lub jego zmianach pod wpływem bodźców psychicznych, w okresie pokwitania, pomocniczo przy
miażdżycy
. Z jemioły przemysł farmaceutyczny produkuje preparaty 'Cardiosan", "Neocardina", "Sklerosan".
Inne zastosowania- Pędy i liście jemioły są chętnie zjadane przez kozy, owce i krowy.
- W starożytnym Rzymie kleisty miąższ owoców jemioły wykorzystywany był w pułapkach jako lep. Naukowa nazwa rodzajowa jemioły viscum oznacza po
łacinie
lep.
UprawaRoślina nie jest gatunkiem uprawianym i jest pozyskiwana ze stanu dzikiego. Jednak możliwe jest jej wyhodowanie. W celu jej rozmnożenia należy zerwać owoce wczesną zimą i rozgnieść je na gałęzi drzewa, najlepiej gatunku łatwo kolonizowanego przez jemiołę. Najlepsze efekty daje "sadzenie nasion" na dolnej stronie gałęzi i konarów[6]. Obecność w kulturze i wierzeniach- Często podczas świąt
Bożego Narodzenia
i w
Nowy Rok
gałązki jemioły wieszane są w domach przy suficie lub nad drzwiami. Jemioła ma przynieść domowi i jego mieszkańcom szczęście w nadchodzącym roku. Zwyczaj ten narodził się w
krajach nordyckich
, gdzie jemioła zawieszona nad wejściem do domostwa promieniować miała na cały dom zgodą, miłością i szczęściem odpędzając uroki i demony.
- Zwyczaj bezkarnego całowania się pod jemiołą wywodzi się przypuszczalnie z XVII-wiecznej
Anglii
. Po każdym pocałunku mężczyzna zrywał z krzaku po jednym owocu. Wierzono, że gdy zerwie ostatni, otrzyma dar płodności. Wiąże się to wierzeniem, że z powodu lepkości soku z owoców, uważano go za boskie nasienie.
- Nierzadko znaleźć można informacje o szczególnych właściwościach jemioły rosnącej na dębach. Według poradników zielarskich to właśnie jemioły z dębów mają najlepsze właściwości lecznicze. Kapłani
Gallów
odprawiali ceremonie religijne pod dębami, na których rosnąć miała jemioła. Według
druidów
jemioła ścięta złotym sierpem z dębu szóstego dnia po
nowiu
uznawana była za bezcenny dar niebios. Stanowiła talizman przeciw czarom, przynosiła szczęście w bitwie i chroniła niemowlęta. Jednak jemioła nie rośnie na europejskich dębach, spotkać ją można natomiast na północnoamerykańskim
dębie czerwonym
. Na południe i południowy zachód od Polski na dębach rośnie gązewnik europejski Loranthus europaeus, z którego surowiec farmaceutyczny nazywany bywa Viscum quercinum czyli jemiołą dębową (w wielu językach europejskich gązewnik nazywany jest także w ten sposób). Ze względu na przypisywane mu właściwości magiczne, roślina ta była rozprzestrzeniana i część jej stanowisk (np. w
Niemczech
) wiązanych jest z dawnym osadnictwem. Najprawdopodobniej to właśnie błędne tłumaczenie źródeł odnoszących się do gązewnika winne jest informacjom o "jemiołach" rosnących na dębach i ich magicznych właściwościach.
Przypisy- ↑ Stevens P.F.:
Angiosperm Phylogeny Website
(
ang.
). 2001–. [dostęp 2009-11-25].
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Mateusz Emanuel Senderski: Prawie wszystko o ziołach. Podkowa Leśna: M.E. Senderski, 2007. .
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Piotr Tadeusz Stypiński:
Biologia i ekologia jemioły pospolitej (Viscum album, Viscaceae) w Polsce
(
pol.
). Ośrodek Przetwarzania Informacji. [dostęp 11 grudnia 2008].
- ↑ Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe PWN, 1997. .
- ↑ S. Białobok, Z. Hellwig (red.): Drzewoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1955.
- ↑ 6,0 6,1
Viscum album
(
ang.
). Plants For A Future. [dostęp 11 grudnia 2008].
- ↑ Tytus Karpowicz: Księga puszczy. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1966.
Bibliografia- Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe PWN, 1997. .
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Jemioła pospolita":
Małże
...
Orzysz (jezioro)
...
Niegocin
...
Torfowisko
...
Bór sosnowy
widlicz spłaszczony
(Diphasiastrum complanatum),
korzeniówka pospolita
(Monotropa hypopitys), gruszyczka zielonawa (Pyrola chlorantha),
Jemioła pospolita rozpierzchła
(Viscum album ssp. austriacum)Dzielony jest na dwa podzwiązki:Dicrano-Pinenion Seibert ...
Pijawki
...
Czerkasy
...
Słucz (dopływ Horynia)
...
Łuszczyca
...
Czortków
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Jemioła pospolita":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13)
...
Rośliny użytkowe (plansza 4)
...
Rośliny użytkowe (plansza 21)
...
|