Pochówki kultury halsztackiej
Miecze kultury halsztackiej
Kultura halsztacka - kultura
epoki żelaza
, rozwijająca się w latach
800
-
450 p.n.e.
.
Chronologia geneza i zanik
Nazwa pochodzi od eponimicznego stanowiska
Hallstatt
, leżącego w
Alpach Salzburskich
, w krainie
Salzkammergut
, w
Austrii
, w której w II poł.
XIX wieku
odkryto wielkie cmentarzysko. Kultura halsztacka występowała w dwóch zespołach:
Zabytki kultury halsztackiej datowane są począwszy od 800 p.n.e. do 450 p.n.e. na zachodnim obszaru występowania oraz
350
\
300 p.n.e.
na Wschodzie. Według systemu chronologicznego
Paula Reineckego
wyróżnia się halsztat C (HaC do 600 p.n.e.) oraz halsztat D (HaD do 450 p.n.e.). Nauka nie jest w stanie ustalić dokładnych przyczyn umożliwiających wyodrębnienia kultury halsztackiej. Prawdopodobnie były one związane z najazdami ludów stepowych (
Kimmerowie
), które doprowadziły do załamania istniejących struktur kulturowych. Za takim rozwojem sytuacji przemawiało upowszechnienie się konia, czy konstruowanie komór grobowych. Przyczyną przemian kulturowych mogły być też silne wpływy świata śródziemnomorskiego w postaci kontaktów z koloniami
greckimi
i
Italią
. Ludność kultury zachodniohalsztackiej ulegała wpływom, aż do czasu wykształcenia celtyckiej wspólnoty etnicznej, zaś ludność kultury wschodniohalsztackiej uległa niszczycielskim najazdom
Scytów
.
Obszar występowania i kontekst kulturowy
Stanowiska kultury zachodniohalsztackiej obejmowały: wschodnią
Francję
,
Niemcy
i
Szwajcarię
, a zabytki nawiązywały do
kultury pól popielnicowych
epoki brązu
. Natomiast stanowiska kultury wschodniohalsztackiej obejmowały:
Bośnię
,
Hercegowinę
,
Siedmiogród
,
Słowację
i wschodnie
Alpy
. Graniczyły one: od północy ze stanowiskami
kultury nordyjskiej
, od wschodu
łużyckich
,
urn domkowych
, vekerzug, basarabii, od południa ze stanowiskami kultur gollasecca, melaun, este oraz z
koloniami greckimi
, od zachodu ze stanowiskami katalońskiej kultury pól popielnicowych.
Charakterystyczne wytwory kulturowe
Ludność tej kultury wytwarzała charakterystyczne naczynia z blachy brązowej często starannie i bogato dekorowane - situle. Ornament wyrażany był w postaci scen wojennych i ceremonialnych, świata kultu, zachowań religijnych oraz scen z życia codziennego. Charakterystyczne było też garncarstwo. Wywarzano ceramikę ręcznie, malowaną z ornamentem geometrycznym malowanym czarną i brunatną farbą na czerwonym tle. Charakterystyczna była też ceramika o grafitowanych powierzchniach. Były to naczynia duże, dwustożkowate z rozchylonym i guzami na brzuścu (nawiązania do ceramiki gawskiej)
Osadnictwo
Występowały silnie ufortyfikowane osiedla, które wyrastały z tradycji wielkich grodów
epoki brązu
. Osiedla te uważane były za siedziby lokalnych władców. Pełniły również rolę centrów gospodarczo-handlowo-społeczno-religijnych. Gród posiadał potężne kamienno-drewniane mury i wały a w najwyższej części były siedziby władców oraz świątynia. Przykładem osiedli może być
Heuneburg
oraz gród w Smolenicach Molpír.
Obrządek pogrzebowy
Ludność stosowała obrządek birytualny. Nierzadko zdarzało się iż w jednym grobie mamy do czynienia z (
kremacją
oraz inhumacją). Zmarłych wyposażano w zależności od pozycji społecznej. Pochówki arystokracji miały postać wielkich kurhanów o około 50m. średnicy zawierały południowoeuropejskie przedmioty luksusowe (najsłynniejszy krater z grobu książęcego w
Vix
, naczynia libacyjne, komplety oporządzenia wojennego, metalową i glinianą zastawę i elementy umeblowania. Najlepszym przykładem grobu arystokracji jest
grób w Hochdorf
. Skromnie wyposażano wojowników: broń w postaci długich mieczy ze zdobionymi rękojeściami umieszczanymi w pochwach zakończonymi charakterystycznie rozchylonymi "wąsami", a także włócznie, zapinki, szpile bransolety, klamry od pasa oraz elementy uździenicy. Do grobów składano także narzędzia (płaskie siekierki, noże o sierpikowatym ostrzu i sierpy) oraz ceramikę i naczynia brązowe.
Wierzenia
Wierzenia ilustruję ornamentyka ornitomorficzna, uosabiająca wędrówkę pierwiastka duchowego uwolnionego podczas kremacji oraz ornamentyka antropomorficzna wyrażającą personifikację sił natury. Rozpowszechniony był też kult Wielkiej Matki.
Gospodarka i społeczeństwo
Ludność owej kultury trudniła się hodowlą oraz rolnictwem. Specjalizowała się również w eksploatacji, przeróbce i dystrybucji
soli
(
Hallstatt
). Obserwujemy wyraźny rozwój produkcji rzemieślniczej oraz obróbki metali. Poświadczone są dalekosiężne kontakty handlowe, co wiąże się z przebieganiem przez tereny halsztackie licznych szlaków handlowych, w tym
bursztynowego
. Wydarzenia polityczne i gospodarcze (bogacenie się na handlu solą) doprowadziły do wyodrębnienia się warstwy arystokracji plemiennej, czego dowodzą bardzo bogato wyposażone pochówki.
Bibliografia
- Prahistoria Ziem Polskich, tom IV pod redakcją W. Hensla Wydawnictwo PAN, Ossolineum, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, 1979.
- Pradzieje ziem polskich, tom I cz. 2 Epoka Brązu i początki Epoki Żelaza pod redakcją
Kmiecińskiego
, wyd. PWN Warszawa-Łodź 1989
- Wielka Historia Polski, tom I Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.),
Piotr Kaczanowski
,
Janusz K. Kozłowski
, wyd. Fogra Kraków 1998
- Od neolityzacji do początków epoki brązu przemiany kulturowe w międzyrzeczu Odry i Dniepru VI i II tys. przed Chr. – praca zbiorowa pod redakcja
Janusza Czebreszuka
, Mikoly Kryvalceviča, Przemysława Makarowicza, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Instytut Prahistorii. Poznań : Wydaw. Poznańskie, 2001
- Encyklopedia historyczna świata tom I: Prehistoria, praca zbiorowe, opracowanie naukowe prof. Dr hab. Janusz K. Kozłowski, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres , Kraków 1999
- Kultura pradziejowa na ziemiach Polski zarys,
Jerzy Gąssowski
, PWN, Warszawa 1985
- Wielka historia świata t. 2, Stary i nowy świat. Od "rewolucji" neolitycznej do podbojów Aleksandra Wielkiego, (red.) Joachim Śliwa , Kraków 2005.
Zobacz też