Luís Vaz de Camões (ok.
1524
w
Lizbonie
–
10 czerwca
1580
, tamże) –
renesansowy
poeta
, prekursor
baroku
, wedle tradycji największy pisarz w literaturze
portugalskiej
[1]. Wyklęty i niedoceniony za życia, w epoce
romantyzmu
stał się postacią legendarną, wzorem wszystkich poetów nieszczęśliwych. Wielokrotnie okrzykiwany "księciem poetów"[1].
Życie
Camões urodził się około roku
1524
(nie jest to pewna data) w
Lizbonie
jako jedyny syn Simão Vaz de Camõesa i Any de Sá de Macedo. Edukowany przez
dominikanów
i
jezuitów
ukończył
uniwersytet w Coimbrze
, w
1542
wrócił do Lizbony i w stolicy rozpoczął życie
dworzanina
. Legenda głosi, iż jako młody chłopak stał się rywalem ówczesnego
króla
o względy pewnej damy dworu, za co skazany został na
banicję
.
Podczas wojny w
Afryce Północnej
(
Maroko
) i w jednej z potyczek Camões stracił jedno oko (zostało ono przebite strzałą). Poeta pożeglował również do
Goa
we wschodnich
Indiach
, skąd zesłany został do
Makau
w
Chinach
. Na ten okres życia Camõesa przypada napisanie Luzytan.
Do Portugalii wrócił w
1552
(jako jeden z niewielu ocalałych z katastrofy morskiej), jednak już w następnym roku został wygnany do portugalskiej kolonii w
Goa
i z powodu długów uwięziony na osiem lat. Ponowne pozwolenie na powrót do ojczyzny otrzymał Camões w
1569
. Po opublikowaniu Luzjad otrzymał królewską pensję, jednak po śmierci władcy przestała ona obowiązywać. Stało się to przyczyną ubóstwa poety, którego jedynym źródłem zarobku było
żebranie
. Camõesem opiekował się wówczas służący, który przybył za nim z Indii.
Poeta zmarł w wieku 56 lat w Lizbonie.
Twórczość
Tytuł
Os Lusíadas
można przetłumaczyć jako Synowie Luza (Luzjady). Nawiązuje on do mitycznego Luza i plemienia
Luzytanów
, od których to rzekomo mają wywodzić się Portugalczycy. Epopeja składa się z 10 pieśni i jest oparta na wzorach klasycznych. Opowiada o podróży
Vasco da Gamy
do
Indii
, na tym tle ukazuje historię (od czasów mitycznych i rzymskich, po epokę odkryć na Dalekim Wschodzie) i tradycje Portugalczyków. Dzieło wyraża tęsknotę i miłość poety do utraconej ojczyzny.
Camões pisywał także
dramaty
,
sonety
, ody, elegie. W swojej twórczości wzorował się na utworach
Homera
,
Wergiliusza
czy
Petrarki
. Twórczość poety odegrała wielką rolę w kształtowaniu się portugalskiej tożsamości narodowej, stała się także – już w
XX wieku
– swoistą podstawą dyktatury
Salazara
i jego nacjonalistycznej doktryny.
Klasyczne w formie wiersze Camõesa często przesączone są nastrojem rezygnacji i
egzystencjalnego
lęku, co zbliża poetę do poetyki mającego zrodzić się niebawem
baroku
. Ludzka
egzystencja
w ujęciu Camõesa oparta jest na
paradoksie
; w sonetach miłosnych przełamany zostaje tradycyjny wizerunek
humanisty
(
poety doctusa
) oraz wizja odkrytego przez niego
harmonijnego
świata.
Terencjuszowy
ideał Homo sum, humani nil a me alienum puto (człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce) wbrew renesansowym przekonaniom nabiera u Camõesa
pesymistycznego
wymiaru, jak we fragmencie:
Wszystkiegom zaznał - i ciągle mnie spala
Żal owdowiały po rzeczach straconych.
Bunt przeciw cięgom uczy mnie obrony,
Bym się nie cieszył tym, co nie ocala.[2]
Mimo iż w większości krótkie utwory Camõesa wyrażają
panteistyczny
zachwyt nad światem przyrody oraz pochwałę zmysłowych dróg poznania świata, zdarzają się również sonety w dość sugestywny sposób określające życie jako piekło i niekończący się koszmar, którego poeta nie chciałby powtórzyć. Często powracają przy tym motywy wędrówki, poczucia obcości i samotności.
Liryka miłosna Camõesa stale oscyluje między introwertycznym wyrazem cierpień miłosnych kochanka a pochwałą
metafizycznego
sensu tego cierpienia. Poeta przybiera przy tym ton refleksyjno-filozoficzny, głównym celem tej liryki jest uchwycenie uniwersalnych sensów oraz
ontologiczne
dociekania istoty miłości. Uczucie miłości przedstawione jest tu dość
platonicznie
, choć nie wolne jest również od barokowej zmysłowości ciała.
Camões w Polsce
Twórczość Luisa de Camõesa jest w Polsce stosunkowo mało znana; doczekała się bowiem zaledwie trzech dość późnych wydań książkowych:
- Luzytanie, 1890 (1995)
- Poezje wybrane, 1984
- Liryki najpiękniejsze, 2000
Pierwszego (niepełnego) polskiego tłumaczenia Luzytan dokonała
Zofia Trzeszczkowska
pod swoim artystycznym pseudonimem Adam M-ski. Przekład ten, pomimo walorów artystycznych, wzbudzał jednak wiele zastrzeżeń, dlatego w 1995
Ireneusz Kania
na nowo przetłumaczył i wydał portugalski epos. Z kolei przekładami liryki Camõesa zajęli się:
Józef Waczków
oraz
Krystyna Rodowska
.
Poeta nie doczekał się również żadnej rzetelnej rozprawy, ani choćby omówienia. Jedynymi w Polsce źródłami wiedzy na temat Camõesa jest posłowie Józefa Waczkowa do wydania Luzytan z 1995 oraz słowo wstępne i nota biograficzna także Józefa Waczkowa do Poezji wybranych z 1984 roku.
Pierwsze tłumaczenie (prawdopodobnie z francuskiego) autorstwa Jacka Idziego Przybylskiego ukazało się w Polsce w 1790 r. (Camoes, Poezje wybrane, seria Biblioteka Poetów, Ludowa Spółdzielnia Wyd., Warszawa 1984)
Dzieła
Za życia poety publikacji doczekała się jedynie
epopeja
Os Lusíadas. Wiersze w dość dużych ilościach oraz trzy sztuki teatralne krążyły w odpisach oraz prywatnych drukach.
Poematy
Zbiory wierszy
- Amor é fogo que arde sem se ver (1595)
- Eu cantarei o amor tão docemente (1595)
- Verdes são os campos (1595)
- Que me quereis, perpétuas saudades? (1595)
- Sobolos rios que vão (1595)
- Transforma-se o amador na cousa amada (1595)
- Mudam-se os tempos, mudam-se as vontades (1595)
- Quem diz que Amor é falso ou enganoso (1595)
- Sete anos de pastor Jacob servia (1595)
- Alma minha gentil, que te partiste (1595)
Sztuki teatralne
- El-Rei Seleuco (1587)
- Auto de Filodemo (1587)
- Anfitriões (1587)
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Józef Waczków: Największy poeta portugalski. W: Luís de Camões: Luzjady. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1995, s. 337. .
- ↑ *** w: L. de Camões, Liryki najpiękniejsze, Toruń 2000, str. 25