Architektura barokowa w Europie Środkowej
Architektura barokowa w Europie ŚrodkowejJ.B. Fischer von Erlach - kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu | Sklepienie kościoła św. Karola Boromeusza w Wiedniu, projekt Fischera von Erlacha | J.B. Fischer von Erlach - wnętrze kościoła kolegialnego w Salzburgu | J.B. Fischer von Erlach - pałac Schönbrunn | J.L. von Hildebrandt - Górny Belweder | J.L. von Hildebrandt - pałac Kinsky | J.L. von Hildebrandt - wnętrze pałacu Kinsky | J.L. von Hildebrandt - kościół św. Piotra w Wiedniu | J. Prandtauer - opactwo w Melk | M. Steinl - opactwo w Dürnstein | J. Hohenberg von Hetzenberg - Glorietta | | | Zirc - kościół w opactwie cysterskim | Fertőd - pałac Esterházych | Gödöllő - pałac Grassalkovich | Ráckeve - pałac Eugeniusza Sabaudzkiego |
C. Lugano - Trojský zamek Schody w pałacu Clam-Gallas Sala Teologii - klasztor na Strahowie Dientzenhofer- kościół św. Mikołaja na Małej Stranie Wnętrze kościoła św. Mikołaja na Małej Stranie Dientzenhofer - kościół św. Mikołaja na Starym Mieście J.B. Santini-Aichel - kościół w Kutnej Horze J.B. Santini-Aichel - kościół NMP w Kladrubach Bratysława - wnętrze kościoła Trynitarzy Bratysława - pałac Grassalkovicha Lucerna - jezuicki kościół św. Franciszka Ksawerego Solura - katedra św. Ursusa Wnętrze kościoła w Sankt Gallen Wnętrze kościoła klasztornego w Muri Do
Środkowej
i
Wschodniej Europy
barok
dotarł z obszaru
Włoch
,
Francji
i
Niemiec
. Tereny dzisiejszej
Austrii
,
Węgier
(dzisiejsze państwo węgierskie w
XVII wieku
nadal było podzielone pomiędzy
Turcję
i Habsburgów, którzy stopniowo odzyskiwali panowanie na tym terytorium),
Chorwacji
(część obszaru Chorwacji była pod panowaniem Turcji) i
Czech
podobnie jak południowe obszary Niemiec, pozostają we władaniu
Habsburgów
. Zatem i styl barokowy w architekturze rozwija się w nich podobnie jak i na terenie południowych Niemiec. Jedynie
Szwajcaria
była formalnie niezależna od
cesarza rzymsko-niemieckiego
(do
1798
r., czyli do momentu podboju Związku Szwajcarskiego przez Francję), ale i tutaj, w sztuce, widoczne są wpływy południowo-niemieckie. Na ziemiach pozostających pod panowaniem Habsburgów, zatem i na
Dolnym Śląsku
, tworzą swoje dzieła znani architekci np. członkowie rodziny Dientzenhoferów,
Gaetano Chiaveri
. Pojawiają się także nazwiska rodzimych twórców.
Mecenat
cesarski i poparcie udzielane przez arystokrację zaowocowało rozwojem budownictwa sakralnego i pałacowego. Powstają nowe i rozbudowywane są istniejące kościoły i klasztory. Wśród architektów działających na zlecenie arystokracji austriackiej przewija się wielu włoskich artystów. Nową fasadę
Hofburgu
zaprojektował Philiberto Lucchese (
1668
). W
1667
r. Carlo Carnevale buduje założony na planie owalu kościół dla zakonu serwitów. Jednak najważniejsze dzieła baroku powstały w Austrii pod koniec XVII i na początku XVIII wieku, w czasie, w którym
Wiedeń
stał się centrum artystycznym cesarstwa. Barok na ziemiach Austrii cechuje dekoracyjność i monumentalizm mający podkreślić znaczenie cesarstwa. Wzorowany był na sztuce włoskiej. W drugiej połowie XVIII wieku pojawia się styl zwany terezjańskim (od imienia
Marii Teresy
) i stanowił odmianę późnego baroku o dekoracjach wzorowanych na stylu
rokoko
(do przykładów wystroju wnętrz w tym stylu należą m.in. wnętrza pałacu Schönbrunn).Do najważniejszych architektów tego okresu należą: -
Johann Bernhard Fischer von Erlach
, niemiecki architekt wykształcony we Włoszech. Pracował w Austrii, na terenie
Moraw
(rozbudowa zamku Althäu we
Wranow
, fontanna Parnas w
Brnie
- Zelný trh) i
Wrocławia
(projekt kaplicy Elektorskiej Bożego Ciała w
kościele św. Jana Chrzciciela
). Jego najważniejsze projekty to:
-
kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu
(
1716
-
1739
, ukończony przez Josepha Emmanuela, syna Johanna), zbudowany na wydłużonym
planie centralnym
z nawą główną w kształcie elipsy zwieńczoną także eliptyczną
kopułą
na wysokim
bębnie
. Kościół poprzedza szeroki,
sześciokolumnowy
przedsionek zwieńczony
tympanonem
z dwoma długimi skrzydłami. W końcowych częściach skrzydeł zlokalizowano przejazdy, nad którymi umieszczono wieże. Centralną część fasady dodatkowo flankują dwie
dzwonnice
wzorowane na
rzymskich
kolumnach Trajana
i
Marka Aureliusza
.
Trzony
kolumn pokrywają płaskorzeźby ze scenami z życia św. Karola Boromeusza. Kolumny nawiązują do słupów Herkulesa strzegących zachodnich krańców Europy. Jest to aluzja do zwierzchnictwa dynastii Habsburgów nad innymi władcami Europy.
- kościoły w
Salzburgu
: kolegialny (
1696
-
1707
), św. Trójcy (
1694
-
1702
) o fasadzie wzorowanej na rzymskim
kościele św. Agnieszki za Murami
Santa Agnese fuori le Mura przy
placu Navona
, Urszulanek oraz szpital św. Jana
- liczne pałace projektowane na zamówienie dworu cesarskiego i arystokracji. Projekty Johanna Bernharda Fischera charakteryzowały się podłużną fasadą z ryzalitem środkowej części, w którym znajdowała się duża, owalna, reprezentacyjna sala. Dolną część fasady zdobiła rustyka podkreślająca lekkość wyższych kondygnacji. Ich dekoracja oparta była na wyraźnym podziale pionowymi, szerokimi pilastrami i poziomymi gzymsami i fryzami. Całość ożywiały kompozycje rzeźbiarskie umieszczane przy portalach, środkowych oknach lub w centralnych częściach zwieńczenia elewacji. Wśród wielu pałaców zbudowanych przez tego architekta, najbardziej znane to:
-
Hofburg
- Zimowa Ujeżdżalnia Dworska, zbudowana na miejscu zajmowanym wcześniej przez apartamenty Maksymiliana II (ukończona w
1729
), Kancelaria Cesarska i Prunksaal (Cesarska Biblioteka, projekt Johanna Bernarda i jego syna Josepha Emanuela Fischera von Erlacha.
-
Johann Lucas von Hildebrandt
, architekt pochodzenia niemieckiego, urodzony i wykształcony we Włoszech. Jego najważniejsze prace to liczne pałace (także na Węgrzech i w Czechach):
-
Belweder
– Dolny (
1714
-
1716
) i Górny (
1720
-
1723
) pałac zbudowany na zlecenie księcia Eugeniusza Sabaudzkiego
- pałac Daun-Kinsky (
1709
-
1713
) w Wiedniu
- przebudowa pałacu Mirabell dla arcybiskupa Salzburga
- przebudowa opactwa benedyktyńskiego w Göttweig (w pobliżu
Krems an der Donau
)
-
kościół św. Piotra w Wiedniu
, zbudowaniu od
1701
r początkowo przez Gabriela Montaniego, od
1703
przez Hildebrandta, portal jest dziełem Andreasa Altomontego, syna włoskiego malarza
Martina
, który także brał udział w budowie tego kościoła.
-
Jacob Prandtauer
:
- brał udział w przebudowie opactwa w
Sankt Florian
, katedry w
Sankt Pölten
, opactwa w Garsten
- projekt karmelitańskiego kościoła Sankt Paten
- przebudowa opactwa benedyktynów w
Melk
, najbardziej znane dzieło Jacoba Prandtauera. Nad barokizacją zespołu pracował od
1701
r. Dostosował architekturę do ukształtowania terenu i krajobrazu, tak aby uzyskać jak najbardziej efektowny widok na położoną na wzgórzu budowlę. Ta dbałość o kompozycję jest jedną z cech charakterystycznych projektów Prandtauera.
- inni, nieco mniej znani architekci tego okresu to:
- Matthias Steinl, Joseph Munggenast - pracowali nad przebudową opactwa w
Dürnstein
,
Klosterneuburg
(wraz z
Antonio Beduzzi
), w Zwelt (współdziałał z nimi także Prandtauer);
- Johann Hohenberg von Hetzenberg – projektant
glorietty
w zespole pałacowym Schönbrunn.
Pierwsze barokowe budowle postały na terenie Czech na początku
XVII wieku
. W
Pradze
, dla gminy luterańskiej w
1613
r. rozpoczęto budowę kościoła Matki Boskiej Zwycięskiej (Kostel Panny Marie Vítězné) a
Albrecht von Wallenstein
zbudował swoje pałace: na
Małej Stranie
(od
1625
r.) i w
Jičínie
(do istniejącej budowli, w latach
1624
-
1633
dobudowano barokowe skrzydło). Na przełomie XVI i XVII w. rozpoczęto także przebudowę w stylu barokowym
zamku w Mikulovie
. Rozkwit baroku przypada czas kontrreformacji. Do Czech zawitali artyści z Włoch, Austrii, Niemiec i Francji. Czeski hrabia Humprecht Jan Černín zlecił budowę wspaniałej, praskiej rezydencji Francesco Carattiemu (
1669
r.). Carlo Lugano w latach
1666
-
1668
dla Černína buduje niewielki pałacyk myśliwski niedaleko
Sobotki
. Jan Baptista Mathey dla Wojciecha Wacława ze Szternberka (Václav Vojtěch ze Šternberka) buduje w latach
1679
-
1685
niewielki pałacyk w Troi (Trojský zamek). Wnętrza budowli wzorowanej na włoskich willach zdobił holenderski malarz Abraham Godin. Inne, znane dzieła Mathey’a to kościół św. Franciszka w Pradze i odbudowa (w latach
1685
–
86
) cysterskiego klasztoru w
Plasach
niedaleko
Pilzna
. W stylu barokowym odbudowany został także
klasztor na Strahowie
. Klasztorny kościół Wniebowzięcia NM Panny został odbudowany po bombardowaniu w
1742
przez Anselmo Lurago. Zbiory biblioteczne mieszczą się m.in. w barokowej Sala Teologii. Na początku
XVIII wieku
Most Karola
został ozdobiony posągami dłuta
Brauna
i przedstawicieli rodziny Brokoff -
Jana
,
Michała
i
Ferdynanda
. Najbardziej znani architekci tego okresu działający na terenie Czech to: -
Johann Bernhard Fischer von Erlach
, budowniczy pałacu Clam-Gallas w Pradze.
- Christoph Dientzenhofer, ojciec Kiliana, projektant korpusu nawowego kościoła św. Mikołaja na Małej Stranie, kościoła św. Marii Magdaleny (obecnie w budynku mieści się muzeum) i Lorety w Pradze.
-
Kilian Ignaz Dientzenhofer
, projektant praskich kościołów
św. Mikołaja
na
Małej Stranie
, św. Mikołaja na
Starym Mieście
, św. Jana Nepomucena, św. Karola Boromeusza na Starym Mieście, św. Tomasza na Małej Stranie, św. Małgorzaty w Břevnovskim klasztorze benedyktynów, pałacu Goltz-Kinských i pawilonu Villa America oraz zabudowań klasztoru benedyktynów w Kladrubach.
-
Jan Blažej Santini-Aichel
, czołowy przedstawiciel niespotykanego w innych krajach stylu nazwanego barokowym gotykiem, który łączył elementy
gotyku
i baroku. Barokowy gotyk pojawił się na początku XVIII wieku wraz z rekatolicyzacją ziem czeskich. Podczas odbudowy kościołów i klasztorów do istniejących budowli dodawano nowe elementy, na w miarę dobrze zachowanych murach konstruowano nowe sklepienia dekorowane w stylu nawiązującym do gloryfikowanych czasów
Karola IV
. Santini-Aichel, architekt pochodzenia włoskiego, odbudował kościół Wniebowzięcia NMPanny (
1703
-
1707
) i kostnicę w Sedlcu (w
Kutnej Horze
, w latach
1707
-
1723
kontynuował odbudowę klasztoru w Plasach, w latach
1712
-
1726
zbudował kościół Wniebowzięcia NMPanny dla klasztoru w Kladrubach. Trójnawowy kościół uznawany jest za szczytowe osiągnięcie tego architekta. We wnętrzu kryje fantazyjne sklepienia nawiązujące do architektury
Benedykta Rejta
. Ostrołukowe formy i
pinakle
pojawiają się przy kopule z latarnią, fasadzie i we wnętrzu. Inne dzieła Santiniego to m.in.: odbudowa kościoła w Želivie, budowa kościoła pokutnego
św. Jana Nepomucena
na Zelené Hoře w pobliżu
Żdżar nad Sazawą
).
Na tereny Słowacji objęte panowaniem Habsburgów barok dotarł dopiero na początku XVIII wieku. Był to czas
kontrreformacji
i popieranej przez Austrię rekatolizacji zależnych od nich terenów. W propagowaniu nowego stylu znaczącą rolę odegrał kościół katolicki, zwłaszcza
zakon jezuicki
. Barok był popierany także przez szlachtę, zwłaszcza pochodzenia węgierskiego, sprzyjającą rodzinie władcy. Nowe prądy w architekturze nie cieszyły się zbytnią popularnością wśród społeczeństwa, które poparło ruch reformatorski. Barok rozwijał się pod wpływem architektury Austrii i Czech. Przykłady zabytków: -
Trnawa
:
- bazylika uniwersytecka, zbudowana w latach
1629
-
1637
według projektu Antonia i Pietra Spazzich;
- kaplica dobudowana do kościoła św. Mikołaja, zaprojektowana przez
Johanna Lukasa von Hildebrandta
na planie ośmioboku;
- kościół i klasztor klarysek – zespół budowli przebudowany w okresie baroku.
-
Šaštín-Stráže
- bazylika z
1764
r. w zespole klasztornym zbudowanym przez
paulinów
; prace nad budową kościoła rozpoczął w
1736
r. Ján Damianiho, kontynuował, wprowadzając zmiany do pierwotnego projektu Matej Vépy. Ołtarz główny z
1760
r. jest dziełem Františka Antona Hildebranta.
-
Bratysława
:
- kościół
Trynitarzy
wzorowany na wiedeńskim kościele św. Piotra,
- kościół
Kapucynów
z początku XVIII wieku,
- kościół
Braci miłosiernych
, wczesnobarokowy, zbudowany ok.
1692
r. na wzór
Il Gesù
,
-
pałac magnacki Grassalkovicha
, zbudowany jako letnia rezydencja hrabiego Antala Grassalkovicha ok. 1760 r. najprawdopodobniej na podstawie projektu Andrása Mayerhoffera,
- Letni Pałac Arcybiskupi przebudowany z renesansowej rezydencji w połowie XVIII w.,
- pałace Esterhazych, Kutscherfelda, rokokowe pałace Balassych i Mirbachov.
-
Koszyce
– uniwersytecki kościół Jezuitów ukończony w
1681
r. o surowej, kamiennej elewacji i wnętrzu wzorowanym na rzymskim kościele Il Gesù.
-
Podoliniec
- kościół i klasztor
Pijarów
(obecnie
Redemptorystów
) zbudowany w latach
1642
-
1648
na podstawie projektu wiedeńskiego architekta Pochsbergera.
-
Nitra
:
- zespół klasztorno-kościelny pijarów zbudowany na początku XVIII w.,
- katedra św. Emerama przebudowana w okresie baroku z trzech kościołów, górna część katedry, pierwotna gotycka, zyskała bogaty barokowy wystrój.
-
Jasov
– późnobarokowy kompleks klasztorny
zakonu norbertanów
zaprojektowany przez Antona Pilgrama, zbudowany w latach
1750
-
1766
.
- Bernolákovo – pałac zbudowany w latach
1714
-
1722
naprawdopodobniej na podstawie projektu
J. B. Fischera von Erlach
.
Burzliwa historia, wieloletnie wojny niszczyły nie tylko pojedyncze obiekty ale całe miasta. Tylko nieznaczna część zabytków powstałych przed XVIII wiekiem miała szansę przetrwać. Stopniowe przechodzenie ziem pod panowanie Habsburgów i obudowa kraju sprzyjała rozwojowi architektury. Barok na terenie Węgier był zdominowany wpływami austriackimi i włoskimi. Przykłady zabytków: -
Győr
– miasto spalone podczas wojny pod koniec XVI wieku, odbudowane w XVII i XVIII wieku, najciekawsze obiekty to:
- kościół św. Ignacego (Szent Ignác templon), zbudowany przez jezuitów (obecnie należy do benedyktynów) w latach
1634
–
1641
na podstawie planów Baccio del Bianco zainspirowanych kościołem Il Gesù
- kościół Karmelitów (Karmelita templon), obiekt wzorowany na rzymskim Il Gesù zaprojektował karmelita Martin Wittner (Athanasius). Budynek na planie elipsy z wieżą nad prezbiterium powstał w latach
1721
-
1725
.
- Dom Opata (Apátúr-ház)
- pałac Zichych (Zichy-palota)
-
Eger
- kościół Minorytów (Minorita templon), jednonawowa budowla o wygiętej w łuk elewacji z obrazem Jánosa Krackera w ołtarzu głównym
- kościół franciszkański zbudowany w
1755
r.
- rokokowo-barokowy budynek Liceum (obecnie Uniwersytet im. Károlya Eszterházyego) zbudowany w latach
1765
-
1785
- pałac biskupi (Érseki palóta) z połowy XVIII wieku
-
Tihany
– kościół w opactwie benedyktyńskim zbudowany w latach
1719
-
1754
z barokowymi rzeźbami Sebestyéna Stulhofa
-
Zirc
– bazylika Wniebowzięcia NMP w opactwie cystersów, zbudowana w latach
1732
-
1742
-
Budapeszt
- kościół św. Anny w Budzie
- kościół
Franciszkanów
w Peszcie
-
Óbuda
- rokokowy pałac Zichych (Zichy-kastély) zbudowany w latach
1746
-
1757
, barokowy kościół parafialny
-
Fertőd
– pałac Esterházych (Esterházy-kastély) ukończony w
1770
r.
-
Gödöllő
– pałac Grassalkovich (Grassalkovivh kastély) zbudowany w latach
1744
-
1747
według projektu Andrása Mayerhofera
-
Tata
- pałac Esterházych (Esterházy-kastély) zaprojektowany przez Jakaba Fellnera w 1764 r.
-
Ráckeve
- pałac Eugeniusza Sabaudzkiego, zbudowany na podstawie projektu Lukasa von Hildebrandta w latach
1702
-
1750
W Szwajcarii w okresie reformacji zagościł i umocnił się protestantyzm w części kraju podczas gdy, zwłaszcza południe i część środkowa, pozostały przy katolicyzmie. Pomimo takich zróżnicowań Szwajcarii udało się zachować neutralność podczas
wojny trzydziestoletniej
. Brak zniszczeń i związanej z tym konieczności odbudowy nie wymusiły konieczności odbudowy kraju. Dodatkowo nadal żywe tradycje
renesansu
są przyczyną powstania nielicznych obiektów budowlanych w stylu baroku. Na architekturę nowych przebudowywanych budowli miały wpływ trendy pochodzące z obszaru objętego panowaniem Habsburgów i francuskiego
rokoko
. Przykłady zabytków: -
Lucerna
– jezuicki kościół św. Franciszka Ksawerego został zbudowany w latach
1666
-
1677
w oparciu o projekt Heinricha Mayera i Christopha Voglera. Przy jego wznoszeniu pracowali m.in. Michael Beer i Michael Thumb.
-
Solura
- katedra św. Ursusa zbudowana w latach
1762
-
1773
według projektu Gaetano Matteo Pisoni. Przy współpracy z Paolo Antonio Pisoni, włoskim rzeźbiarzem Francesco Pozzi (wykonawcą sztukaterii) i malarzem Domenico Corvi
- jezuicki kościół zbudowany w latach
1680
-
1689
w oparciu o projekt Heinricha Mayera.
-
Einsiedeln
– przebudowany zespół klasztorny benedyktynów z kościołem zaprojektowanym przez Caspara Moosbruggera i zbudowanym w latach
1719
-
1735
)
-
Sankt Gallen
- katedra zbudowana w latach
1755
-
1767
przez Petera Tumba i Johana Michaela Beera
- sala biblioteki opactwa zaprojektowana przez Petera Thumba (
1758
-1767
-
Engelberg
– przebudowa (
1729
) zespołu klasztornego benedyktynów
-
Delémont
- kościół św. Marcela zbudowany w latach 1762-1767
-
Locarno
- kościół Chiesa Nuova
Literatura- Tadeusz Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, 1990 r.
- Sztuka baroku, red. Rolf Toman, Kōln: Kōnemann 2000
- Sztuka Świata, t. 7, praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, 1994 r.
- David Watkin, Historia architektury zachodniej, Wydawnictwo Arkady 2006 r.
Zobacz też,
historia architektury
Inne hasła zawierające informacje o "Architektura barokowa w Europie Środkowej":
Pęcice
...
Rodzimy Kościół Polski
...
Ren
...
II wiek
...
Mieszko II Lambert
...
Linz
...
Grenoble
...
Linköping
...
I wiek
...
Sztuka
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Architektura barokowa w Europie Środkowej":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 16)
...
Zbiory liczbowe (plansza 7)
...
012. Islam (plansza 11)
...
|