Wilhelm Szewczyk (ur.
5 stycznia
1916
w
Czuchowie
, zm.
8 czerwca
1991
w
Katowicach
) – prozaik, publicysta, krytyk literacki, poeta, tłumacz z języka niemieckiego, literaturoznawca w zakresie literatury niemieckiej i
serbołużyckiej
, działacz
Obozu Narodowo-Radykalnego
, redaktor naczelny czasopism
"Odra"
, "Przemiany" i "Poglądy",
poseł
na
Sejm PRL
II
,
III
,
V
,
VI
,
VII
i
VIII
kadencji. Barwna postać katowickiej bohemy, zawsze z nieodłącznym cygarem, miał swój stolik w nieistniejącym już klubie pracy twórczej Marchołt.
Długoletni prezes Oddziału
Związku Literatów Polskich
w
Katowicach
. Autor ok. 500 książek – wierszy, opowiadań, powieści, esejów, reportaży. Znawca problemów polsko-niemieckich, autor licznych przekładów z literatury niemieckiej.
Biografia
Wilhelm Szewczyk urodził się w
Czuchowie
w kamienicy czynszowej przy ulicy Młyńskiej. Następnie jego rodzina przeprowadziła się do
Czerwionki
, gdzie mieszkała w
familoku
przy ulicy Kościuszki. Uczęszczał do Państwowego Liceum w Rybniku (obecne
I Liceum im. Powstańców Śląskich w Rybniku
), jednak nie zdał egzaminu maturalnego z powodu matematyki[1].
Z
Czerwionki
przeniósł się po ukończeniu liceum na stałe do
Katowic
, gdzie w 1935 debiutował jako poeta na łamach czasopisma "
Kuźnica
. Należał do organizacji o charakterze antysemickim. Głosił hasła wyeliminowania Żydów w życia kulturalnego i gospodarczego. Literaturę i prasę żydowską uznawał za jedną z najgroźniejszych broni "żydowskiego państwa eksterytorialnego"[2]. Sprzeciwiał się jednak paleniu literatury żydowskiej[3]. W 1938 ukazał się jego poemat Hanys, przedstawiający dramatyczne losy
Ślązaka
– górnika oraz splot narastających na
Górnym Śląsku
konfliktów społecznych i narodowych. Do 1939 pracował w redakcji literackiej katowickiej rozgłośni
Polskiego Radia
.
Podczas
II wojny światowej
został wcielony do
Wehrmachtu
i przebywał w latach 1941–1942 na froncie zachodnim w
Normandii
oraz wschodnim w
Rosji
. W sierpniu 1941 został ranny pod
Smoleńskiem
. Po okresie leczenia w
Turyngii
został skierowany ponownie na front do
Alzacji
. Za demonstrowaną postawę pacyfistyczną oraz krytykę
Hitlera
został aresztowany, wydalony z oddziału a następnie w 1942 osadzony w więzieniu w
Katowicach
. Udało mu się jednak zbiec podczas przepustki do
Generalnego Gubernatorstwa
, gdzie brał udział do 1945 w tajnym nauczaniu.
Po wojnie włączył się w propagandę komunistyczną. Redagował materiały propagandowe na dla komitetu wojewódzkiego
PZPR
w Katowicach. W 1953 r. był wśród grona 53 członków krakowskiego Związku Literatów Polskich, którzy poparli komunistyczne represje wobec duchowieństwa katolickiego w Polsce. Wspierał działania propagandy komunistycznej w trakcie głośnego
procesu księży kurii krakowskiej
[4].
Jednym z przykładów jego propagandowego zaangażowania jest wydana w latach 60. książka Z teczki wspomnień PPR. Propagował w niej marksizm i leninizm oraz zmiany ustrojowe Polski. Żołnierzy
Armii Krajowej
nazwał wrogiem w cywilu, który popełnił najohydniejsze zbrodnie na działaczach komunistycznych. Polska, wg tej publikacji, kierowana była nieomylną busolą mądrości doświadczonej – nauki marskizmu-leninizmu[5]. Do PZPR należał od 1960. Od 1971 był członkiem KW PZPR w Katowicach, później członkiem egzekutywy[6].
Po zakończeniu wojny ponownie powrócił do
Katowic
, do 1950 był redaktorem naczelnym tygodnika
"Odra"
, oraz w latach 1947–1951 kierownikiem literackim
Teatru Śląskiego im. S. Wyspiańskiego
. Od 1951 pełnił funkcję redaktora "
Życia Literackiego
" wydawanego w
Krakowie
. W latach 1952–1956 był dyrektorem Studium Teatralnego w Katowicach, zaś później w okresie 1956–1957 redaktorem naczelnym czasopisma "Przemiany", oraz w latach 1962–1983 redaktorem naczelnym dwutygodnika "Poglądy". Miesięcznik
"Odra"
przyznał mu w 1966 nagrodę za całokształt twórczości literackiej i publicystycznej.
Wilhelm Szewczyk był także wielokrotnym posłem na
Sejm
– pełnił tę funkcję aż 6 kadencji (II, III, V, VI, VII i VIII kadencja), zasiadał w
Sejmie
od 1957 z przerwą w latach 1965–1969 aż do 1980.
Podczas zasiadania w Sejmie był osobą równie barwną jak w okresie wcześniejszym. W Sejmie podczas III kadencji zasiadało oprócz niego jeszcze dwóch pisarzy:
Bohdan Czeszko
i
Władysław Machejek
. Przynosili oni do Sejmu wódkę w butelkach po wodzie sodowej i pod koniec sesji nie potrafili już siedzieć w ławach poselskich. Oburzeni posłowie z
Katowic
na czele z Szewczykiem złożyli wówczas interpelację do laski marszałkowskiej, że skandalem jest sprzedawanie towarzyszom pisarzom wódki w bufecie, a im nie. Po interpelacji przepisy podobno złagodniały[7].
Osoba Wilhelma Szewczyka wzbudza duże kontrowersje wśród badaczy. Ciągle odkrywane są nowe aspekty jego propagandowego zaangażowania. 20 kwietnia 2009 r. w Chorzowskim Centrum Kultury odbył się wykład otwarty Sebastiana Rosenbauma, pracownika naukowego Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Katowicach pt. „Wilhelm Szewczyk – intelektualista zaangażowany” wygłoszony został w ramach cyklu wykładów „PRL – takie były czasy”[8].
Zmarł 8 czerwca 1991 w
Katowicach
. Pochowany został na Cmentarzu Ewangelickim w
Katowicach
przy ul. Francuskiej.
Dorobek literacki
Jest autorem wielu powieści, nowel oraz szkiców na tematy śląskie. Do jego dorobku literackiego należą m.in.:
- Posągi – zbiór wierszy (1945)
- Portret Łużyczanki Mina Witkojc (1948)
Powieści:
- Wyprzedaż samotności (1959)
- Od wiosny do jesieni (1965)
- Skarb Donnersmarcków (1956)
- Kleszcze
- Czarne słońce
- Klara Krause – zbiór opowiadań
Szkice:
- Z kraju Lompy (1957)
- Literatura niemiecka w XX wieku (1962, wyd. 2 uzupełnione 1964)
- Syndrom śląski – zbiór esejów (1985)
- 13 Portretów Śląskich – szkice portretowe ślązaków. Wydawnictwo Literackie Kraków 1953
Nagrody i odznaczenia
Otrzymał liczne nagrody i odznaczenia państwowe, z których ważniejsze to m.in.:
Pamięć o Wilhelmie Szewczyku
Popiersie Wilhelma Szewczyka na Placu Grunwaldzkim w Katowicach
Plac Wilhelma Szewczyka w Katowicach
Rokrocznie pod patronatem miasta
Czerwionka-Leszczyny
odbywa się międzynarodowy konkurs literacki "O złote cygaro Wilhelma". W czerwcu 2001 nazwano jego imieniem Zespół Szkół w
Czerwionce-Leszczynach
, jest on także patronem ulicy w
Czuchowie
oraz placu obok dworca PKP w
Katowicach
.
W 2000 Wilhelm Szewczyk zajął 18. miejsce w plebiscycie ogłoszonym przez
"Gazetę Wyborczą"
na "Najwybitniejszego Ślązaka XX wieku", wyprzedzając m.in.
Józefa Rymera
(19. miejsce),
Arkę Bożka
(22. miejsce), abpa
Damiana Zimonia
(28. miejsce), błogosławionego ks. dra
Emila Szramka
(31. miejsce) oraz
Franciszka Pieczkę
(56. miejsce).
Przypisy
- ↑ por. Księga pamiątkowa Państwowego Gimnazjum i Liceum w Rybniku 1922–1947, Rybnik 1947.
- ↑ W. Szewczyk, Ghetto w literaturze, „Kuźnica” 1937, nr 15
- ↑ W. Mich, Obcy w polskim domu. Nacjonalistyczne koncepcje rozwiązania problemu mniejszości narodowych 1918-1939, Lublin 1994
- ↑ F. Musiał, Katolicy przeciw Kościołowi, www.rp.pl, 3 XII 2007).
- ↑ W. Szewczyk, Z teczki wspomnień PPR, KW PZPR Katowice [brak roku wydania].
- ↑
Informacje w BIP IPN
- ↑ por. J. Głowacki, Z głowy, Warszawa 2004.
- ↑
Instytut Pamięci Narodowej
- ↑ Miesie̜cznik literacki, T. 11 (1976), s. 141
Bibliografia
- Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice − Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 70. .
- Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, ss. 110, 111. .
- M. Fic, Wilhelm Szewczyk (1916–1991). Śląski polityk i działacz społeczny, Katowice 2007.
- Wilhelm Szewczyk. Pisarz, publicysta, niemcoznawca. Red. J. Śliwiok. Katowice 2002. (materiały posesyjne).
- Wilhelm Szewczyk – w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin, piątego stycznia tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego pierwszego roku. Związek Literatów Polskich. Oddział w Katowicach. Katowice 1991.
- Wilhelm Szewczyk – wspomnienia. Wszechnica Górnośląskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk im. Walentego Roździeńskiego. Katowice 1991.