Język słowacki (słow. slovenský jazyk, też slovenčina) należy do
zachodniosłowiańskiej
grupy językowej
.
Językiem
tym posługuje się ponad 6 mln osób - przede wszystkim na
Słowacji
i w należącej do
Serbii
Wojwodinie
, gdzie jest
językiem urzędowym
. Używają go także
Słowacy
mieszkający w
Polsce
,
Rumunii
, na
Węgrzech
, w
USA
i
Kanadzie
. W Polsce język słowacki mógł być zdawany na
maturze
jako jeden z
języków
nowożytnych.
Język słowacki jest bardzo blisko spokrewniony z
językiem czeskim
.
Dialekty
słowackie znacznie różnią się między sobą, w ich obrębie wyróżnia się 3 zespoły:
Historia i piśmiennictwo
Zob.
alfabet słowacki
.
Współczesny słowacki
język literacki
powstał w połowie
XIX wieku
. Do jego zapisu stosuje się zmodyfikowany
alfabet łaciński
, który składa się z 46
liter
[1]:
a á ä b c č d ď dz dž e é f g h ch i í j k l ĺ ľ m n ň o ó ô p q r ŕ s š t ť u ú v w x y ý z ž[2]
Używa się trzech
dwuznaków
: dz dž ch.
Fonetyka i fonologia
Język słowacki zachował w fonetyce pewne elementy starego języka słowiańskiego, które w
polskim
już zanikły. Jednym z nich jest
iloczas
, tj. występowanie
samogłosek
długich i krótkich. Te pierwsze są w
piśmie
wyróżnione kreseczką umieszczoną nad literą, tzw. znak długości (dĺžeň). Dla przykładu, słowackie a wymawia się podobnie jak w języku polskim przy dosyć szybkim wypowiadaniu słów, natomiast á wymawia się długo, mniej więcej tak, jak polskie aa. Iloczas posiada w języku słowackim funkcję dystynktywną (czasami przesądza o znaczeniu wyrazu), np. krik/krík ("krzyk/krzak"). Ponadto w języku słowackim
głoski
l i r mogą być zgłoskotwórcze, a wtedy funkcjonują w identyczny sposób, jak samogłoski, to znaczy może padać na nie
akcent wyrazowy
(np. w
dwusylabowych
wbrew pozorom słowach vlhký, štvrtok "wilgotny, czwartek") i posiadają iloczas (krótkie l, r i długie ĺ, ŕ). Ta właściwość umożliwia tworzenie zdań, w których nie ma ani jednej samogłoski, takich jak słynne, choć mało sensowne "
strč prst skrz krk
, srsť, krv" ("włóż palec przez szyję, sierść, krew"). Zanikła w języku słowackim samogłoska y, która jest już od wielu wieków wymawiana jak i (choć nadal zapisywana przy pomocy litery y). Istnieje natomiast rozróżnienie między dźwięcznym laryngalnym h a bezdźwięcznym welarnym ch (to pierwsze dla Polaków brzmi jak dźwięk pośredni między ch a g - odpowiada dialektalnej, kresowej wymowie h).
Akcent
w języku słowackim jest
dynamiczny
,
stały
i zawsze pada na pierwszą
sylabę
wyrazu (również w słowach obcego pochodzenia). Jeśli wyraz poprzedzony jest
przyimkiem
, akcent pada zawsze na przyimek, np. na Slovensku ("na Słowacji"). Dotyczy to również przeczenia ne- ("nie") przed
czasownikiem
, które po słowacku zapisujemy łącznie z czasownikiem, np.: nečítať (nie czytać), nepracovať ("nie pracować"), nepísať ("nie pisać"). Wyjątek stanowi tylko oddzielna pisownia przeczenia z czasownikiem byť ("być"), np.: nie som ("nie jestem"), nie si ("nie jesteś"), nie ste ("nie jesteście"), nie sú ("nie są").
Gramatyka
Gramatyka
języka słowackiego bardzo przypomina polską. Również jeśli chodzi o jej złożoność - podobnie jak w języku polskim
rzeczowniki
i
czasowniki
ze względu na typ odmiany dzieli się na kilkanaście grup. Rzeczownik odmienia się przez
liczby
(liczba pojedyncza i mnoga) oraz
przypadki
. Zazwyczaj przyjmuje się, że przypadków jest sześć, ponieważ nie rozdziela się
mianownika
i
wołacza
, które poza bardzo nielicznymi wyjątkami posiadają identyczne formy. W liczbie pojedynczej występują trzy
rodzaje
: męski, żeński i nijaki. W liczbie mnogiej to rozróżnienie zanika, a jego miejsce zajmuje inne: między formą żywotną a nieżywotną. W odmianie czasownika występują te same
tryby
(z wyjątkiem formy bezosobowej) i
czasy
co w języku polskim, jednak w nieco inny sposób tworzy się formy czasu przeszłego i trybu przypuszczającego - nie używa się tak jak w polskim ruchomych końcówek, lecz odpowiedniej osoby czasu teraźniejszego czasownika byť ("być"), np.:
som = jestem
sme = jesteśmy
ste = jesteście
dal som = dałem
dala som = dałam
dali sme = daliśmy/dałyśmy
dali ste = daliście/dałyście
dal by som = dałbym
dala by som = dałabym
dali by sme = dalibyśmy/dałybyśmy
Zdradliwe słowa
Przykład zdradliwego słowa polsko-słowackiego (w południowej części
województwa podkarpackiego
"czerstwy" gwarowo znaczy tyle co "zdrowy", "krzepki")
W języku słowackim, jak w każdym
języku słowiańskim
, są dla innych Słowian
zdradliwe słowa
, których niepełna lista jest dostępna
na Wikibooks
.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Veronika Bakalová, Jarmila Krajčovičová, Anton Bujalka: Slovenský jazyk pre 4. ročník základných škô. Bratislava: OG-Vydavateľstvo Poľana spol. s.r.o., 2003, ss. 10-11. .
- ↑ Jarmila Krajčovičová, Milada Caltíková: Slovenský jazyk 5. Účebnica. Bratislava: Orbis Pictus Istropolitana, spol. s.r.o., 2006, ss. 2-9. .
Linki zewnętrzne