Stanisław ze Szczepanowa (ur. ok.
1030
w
Szczepanowie
, zm.
11 kwietnia
1079
w
Krakowie
) –
polski
duchowny
katolicki,
biskup krakowski
,
męczennik
,
święty
Kościoła katolickiego
, jeden z
głównych patronów Polski
.
Żywot świętego
Pochodzenie i data urodzin Stanisława nie są znane. Według tradycji uznaje się, że urodził się
26 lipca
1030
w Szczepanowie.
Ówczesny biskup krakowski
Lambert
wyznaczył go na swego następcę. W
1072
za zgodą księcia
Bolesława Szczodrego
został konsekrowany na biskupa krakowskiego.
Gall Anonim
, piszący swą
Kronikę
trzydzieści kilka lat po śmierci biskupa Stanisława, przedstawił fakt zatargu między
Bolesławem Szczodrym
a Stanisławem, który zadecydował o chwale pierwszego, a tragicznym końcu drugiego[3]. Nie są znane dokładne przyczyny sporu, jaki powstał pomiędzy nim a królem. Najprawdopodobniej dobrze znał przyczyny konfliktu, lecz w swoim dziele nie rozwinął owego wątku. Przypuszcza się, że nie mógł tego zrobić, ze względu na panowanie w owym czasie syna Władysława Hermana, który był członkiem opozycji antykrólewskiej. Relacja Galla Anonima pozostaje do dziś jedynym ówczesnym źródłem pisanym. Od Galla dowiadujemy się, że biskup dopuścił się zdrady, za którą król wydał go na śmierć przez obcięcie członków. Gall negatywnie ocenił zarówno postępowanie biskupa, jak i reakcję króla.
Autorem żywota św. Stanisława znanego w 2 wersjach, krótszej Vita minor i dłuższej Vita maior jest
Wincenty z Kielczy
.
Wersja pozostawiona przez
Wincentego Kadłubka
mówi, że stanął w obronie niewiernych żon rycerzy walczących na wyprawie kijowskiej, które król rozkazał okrutnie ukarać, mimo iż ich mężowie im przebaczyli. Król rozkazał swoim sługom zabicie biskupa w kościele na Skałce w czasie odprawiania przez niego mszy świętej, a gdy ci nie chcieli, sam własnoręcznie zamordował świętego. Wersja ta jednak ze względu na moralizatorski charakter kroniki Kadłubka, a także to, że również był biskupem i napisał swoją kronikę w czasie panowania potomków Władysława Hermana jest mało wiarygodna.
Historiografia
Historiografia
tematu jest bardzo rozwinięta.
Tadeusz Wojciechowski
w swojej pracy z
1904
r. Szkice historyczne jedenastego wieku wysuwa tezę, iż św. Stanisław został skazany za zdradę narodu. Twierdzenie to opiera się na
Kronice Galla Anonima
, gdzie sam autor nazywa go traditor episcopus – zdrajca. Słowo "traditor" jest wieloznaczne. Sam Gall używał go w kilku znaczeniach. W Kronice zastosował je w sumie 13 razy, ale tylko trzykrotnie na określenie zdrady polegającej na konszachtach z nieprzyjacielem zewnętrznym. W średniowiecznej łacinie zdrajców określano częściej słowem "proditor". Według tej tezy przedmiotem sporu pomiędzy Bolesławem Szczodrym a św. Stanisławem były nie "niewierne żony", lecz władza w młodym państwie polskim. Wojciechowski stwierdził, że Stanisław reprezentował inną frakcję polityczną – przeciwną królowi, a pochlebną interesom Cesarstwa i być może frakcjom wspierającym
Władysława Hermana
[4]. Spisek został odkryty, a Stanisław, na mocy sądu arcybiskupiego, został za zdradę króla skazany na śmierć przez poćwiartowanie członków.
Tezy Wojciechowskiego spotkały się z krytyką jako oparte w zbyt dużym stopniu na domysłach, zwłaszcza odnośnie domniemanej ingerencji czesko-niemieckiej w sprawy polskie, na którą w źródłach nie ma najmniejszego dowodu[5]. Zdaniem
Romana Grodeckiego
stawianie alternatywy "święty czy zdrajca" może być w rzeczywistości pozorne, gdyż nie da się wykluczyć, że postępowanie biskupa wypływało ze szlachetnych, etycznych pobudek, ale jako będące nie na rękę królowi zostało zakwalifikowane jako polityczna zdrada[6].
Kult
św. Stanisław ze Szczepanowa jako patron Królestwa Polskiego
Kult świętego Stanisława rozpoczął się z chwilą przeniesienia jego relikwii w 1088 roku do katedry krakowskiej, jeszcze za życia
Władysława Hermana
, brata królewskiego. Powstała później legenda o rozbiciu dzielnicowym Polski, jako karze za ten czyn świętokradczy (za taki uważano właśnie zamordowanie biskupa), według której Polska rozpadła się tak jak członki ćwiartowanego biskupa. Oczekiwano jednak cudu za wstawiennictwem Stanisława, jako patrona zjednoczenia.
W Polsce od końca
XII wieku
rozwinął się kult Świętego Stanisława, a
katedra wawelska
, która mieści jego sarkofag, nosi wezwanie jego i
św. Wacława Czeskiego
. Również w Krakowie znajduje się jego
sanktuarium
w
kościele Paulinów na Skałce
. W I niedzielę po święcie św. Stanisława – przypadającym 8 maja – odbywa się
procesja
z relikwiami świętego z
Katedry Wawelskiej
do
Kościoła św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa na Skałce
w której bierze udział
Episkopat
Polski, przedstawiciele duchowieństwa, zakonów i
laikatu
. Nie ma pewności, że relikwie przechowywane w katedrze na Wawelu są relikwiami św. Stanisława.
Według części badaczy, pierwsze ślady kultu świętego Stanisława na
Śląsku
pochodzą jeszcze sprzed roku
1163
(płaskorzeźba w kościele świętego Wincentego na Ołbinie pod
Wrocławiem
przedstawiająca męczeństwo świętego Stanisława). Z terenów poza Polską można wskazać na dwunastowieczną chrzcielnicę w Tryde pod Lundem w
Szwecji
(sceny z procesu o wieś Piotrowin i męczeństwo biskupa). Związek obu tych zabytków ze św. Stanisławem jest jednak wątpliwy[7].
W
1696
złotnik
Piotr von den Rennen
stworzył trumienny
relikwiarz
Świętego, który znajduje się w Katedrze Wawelskiej.
W
1765
król
Stanisław August Poniatowski
ustanowił
Order Świętego Stanisława
.
Kanonizacja
Starania mające na celu rozpoczęcie
procesu kanonizacyjnego
rozpoczęto pod wpływem analogicznej historii w
Anglii
(
Tomasz Becket
)[8].
8 września
1253
, w bazylice świętego Franciszka w Asyżu, Stanisław został
kanonizowany
przez
papieża Innocentego IV
. Uroczystość podniesienia relikwii Świętego i ogłoszenia jego kanonizacji w Polsce odbyła się
8 maja
1254
roku[9].
Dzień obchodów
Tradycyjne
wspomnienie
św. Stanisława w Kościele katolickim obchodzone jest 11 kwietnia (dzień śmierci)[2], natomiast w polskim Kościele 8 maja i ma rangę
uroczystości liturgicznej
(podniesienie relikwii w Polsce).
Patronat
W roku
1963
papież
Jan XXIII
ustanowił świętego Stanisława, wraz ze
Świętym Wojciechem
i
NMP Królową Polski
, pierwszorzędnym Patronem Polski. Jest również patronem
Gniezna
(razem ze
św. Wojciechem
) i Krakowa (wraz ze
św. Florianem
)[10]; jest patronem
archidiecezji krakowskiej
,
lubelskiej
,
poznańskiej
i
warszawskiej
oraz
diecezji kieleckiej
,
płockiej
,
sandomierskiej
i
tarnowskiej
[11].
Jan Paweł II
nazwał go "patronem chrześcijańskiego ładu moralnego"[3].
Ikonografia
W ikonografii osobę polskiego świętego przedstawia się w szatach pontyfikalnych. Jego atrybuty to orzeł, pastorał, umarły
Piotrowin
. Najstarszym zachowanym do naszych czasów cyklem ikonograficznym przedstawiającym żywot świętego stanowią ilustracje z Legendarium Andegaweńskiego pochodzącym z ok. 1333 roku. W wieku XV rośnie liczba przedstawień polskiego świętego. Od tego czasu ukazuje się go zazwyczaj z postacią wskrzeszonego Piotra, który w miarę upływu czasu przedstawiany jest w ikonografii jako postać o coraz mniejszych rozmiarach. Najczęstszymi scenami pojawiającymi się w średniowiecznych cyklach ikonograficznych związanych z legendą o świętym są: kupno wsi Piotrawin, wskrzeszenie Piotra, Piotr zeznający przed królem, zabójstwo Stanisława, posiekanie zwłok, pilnowanie fragmentów ciała świętego przez cztery orły, pogrzeb.
Św. Stanisław w sztuce
Jan Matejko
przedstawił świętego na obrazie
bitwa pod Grunwaldem
, w chwili kiedy według
Roczników
Jana Długosza
święty pojawił się na obłoku[12].
Św. Stanisławowi zostały poświęcone dwa wielkie dzieła muzyczne. Pierwszym jest
oficjum
rymowane Historia gloriosissimi Stanislai
Wincentego z Kielczy
, napisane na uroczystość
kanonizacji
lub
translacji
(z którego pochodzi sławny hymn
Gaude, mater Polonia
(ok.
1253
)), drugim – Beatus Vir
Henryka Mikołaja Góreckiego
, zamówiony w
1978
przez (jeszcze)
kardynała
Karola Wojtyłę
na 900-lecie męczeństwa świętego, a prawykonany w
1979
i dedykowany już
papieżowi
Janowi Pawłowi II
.
Przez ostatnie dwanaście lat swego życia
Franciszek Liszt
pisał
oratorium
Św. Stanisław, nie dokończył go jednak. Kilka lat temu Paul Munson zebrał istniejące fragmenty i skompletował dwie sceny (I i IV); pozwoliło to wydać płytę CD z nagraniem utworu oraz wprowadzić utwór do sal koncertowych.
Postać świętego pojawia się w powieściach Boleszczyce
Józefa Ignacego Kraszewskiego
oraz Nowa Baśń
Teodora Parnickiego
.
Konflikt św. Stanisława z
Bolesławem Szczodrym
przedstawia film
Bolesław Śmiały
z
1971
, w reżyserii
Witolda Lesiewicza
.
Przysłowia
- Na św. Stanisława rośnie koniom trawa,
- Na św. Stanisława żytko kieby trawa,
- Na św. Stanisław, drzwi i okna wystaw,
- Do św. Stanisława z pastuchami sprawa,
- Na świętego Stanisława w domu pustki, w polu sława,
- Na świętego Stanisława żyto jak ława[13].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Niepewna data podawana w oparciu o tradycję
- ↑ 2,0 2,1
Stanislaus (Stanislaw) von Krakau
- Ökumenisches Heiligenlexikon (
niem.
)
- ↑ 3,0 3,1
Święty Stanisław, główny patron Polski
.
- ↑ Tadeusz Wojciechowski, Szkice historyczne jedenastego wieku, Kraków 1904, s. 297n.
- ↑
„Plemię Kadłubka” i klan Wojciechowskiego
- ↑
Roman Grodecki, Sprawa św. Stanisława
- ↑ M. Plezia, Dookoła sprawy świętego Stanisława. Studium źródłoznawcze, Kraków 2003 (wyd. II), s. 35-44; tamże dalsza literatura.
- ↑
Przykład chrześcijańskiego męstwa - św. Stanisław ze Szczepanowa
na kosciol.wiara.pl [opublikowano: 2002-11-22]
- ↑
Przyklad-chrzescijanskiego-mestwa-sw-Stanislaw-ze-Szczepanowa/5 św. Stanisław ze Szczepanowa
na kosciol.wiara.pl
- ↑
Św. Stanisław ze Szczepanowa, biskup i męczennik
- Święci Pańscy
- ↑
Kalendarz liturgiczny diecezji polskich (8 maja)
na stronie
KEP
- ↑ Nadto krążyło opowiadanie pewnych żołnierzy z wojska krzyżackiego powtarzane z namysłem i nie zaczerpnięte z plotek, ale całkowicie pewne, że nazajutrz przez cały czas trwania bitwy widzieli nad wojskiem polskim czcigodną postać ubraną w szaty biskupie, która udzielała walczącym Polakom błogosławieństwa, ustawicznie dodawała im sił i obiecywała im pewne zwycięstwo. Ogłoszono to za wróżbę, która zapowiadała niewątpliwe przyszłe zwycięstwo króla.
Jan Długosz
Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego
t. VII.
- ↑
Przysłowia pogodowe - Maj (8 maja)
na rodrynia.pl
Bibliografia
-
Marian Plezia
, Dookoła sprawy świętego Stanisława. Studium źródłoznawcze, w Analecta Cracoviensa, 1979 (XI) (II wyd.: Kraków 2003).
- Fiorella Simoni, L'immagine di Stanislao di Cracovia nella produzione storico-letteraria tra XII e XIII secolo, w Franciscana – Bollettono della Società internazionale di studi francescani, 2004 (VI).
- Małgorzata Koskowska, Święty Stanisław ze Szczepanowa, Niepokalanów 1997.
- Krzysztof Rafał Prokop, Poczet biskupów krakowskich, Kraków 2004.
-
Norbert Wójtowicz
, Cnotliwe życie nie zawsze stanowi gwarant wywyższenia, Szewska Pasja, R.2 (1997), nr 2–3 (10–11).
- Roman Grodecki, Sprawa św. Stanisława, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1979.
- Tadeusz Grudziński, Bolesław Śmiały - Szczodry i biskup Stanisław, INTERPRESS, 1982.
- Kazimierz Szkaradek-Krotoski, Św Stanisław i jego zatarg z Bolesławem Śmiałym, Lwów 1905
Linki zewnętrzne