Dyktatura proletariatu - w
doktrynie marksistowskiej
forma sprawowania
władzy
, na etapie następującym bezpośrednio po rewolucji proletariackiej.
Myśl marksistowska
Karol Marks
posługując się terminem "dyktatura" miał na myśli przejęcie
środków produkcji
, jak i instytucji państwowych przez reprezentantów klasy robotniczej, którzy zastąpią dawnych reprezentantów klas posiadających (obalenie "dyktatury burżuazji"). W tym okresie porewolucyjnym miało dojść do wytworzenia się zupełnie nowych struktur władzy, możliwie demokratycznych i umożliwiających wszystkim robotnikom udział w zarządzaniu zarówno środkami produkcji, jak i
państwem
.
W zakresie postępowania z obaloną burżuazją najbardziej wyczerpującej wypowiedź została udzielona w Manifeście komunistycznym i Zasadach komunizmu, tłumacząc, iż w zasadzie rewolucja i dalsze zmiany powinny odbywać się bezkrwawo, niemniej nie można wykluczyć, że dotychczasowe klasy posiadające będą stawiały opór przemianom, także stosując przemoc. W takim wypadku twórcy marksizmu uważali klasę robotniczą za uprawnioną do przedsięwzięcia tzw. środków nadzwyczajnych, wliczając w to
terror
. Zalecali jednak stałą kontrolę społeczeństwa nad zastosowanymi środkami [1]. Za dobry przykład dyktatury proletariatu, chociaż nie doskonały model, uważali
Komunę Paryską
. Podkreślali stały kontakt jej rządu z masami oraz realizowanie ich oczekiwań, a z drugiej strony całkowitą obieralność i odwoływalność jej funkcjonariuszy, kolegialność organów władzy oraz szczególne zainteresowanie przejmowaniem kontroli nad zakładami pracy przez pracowników [2]. Także Engels, pytany o dokładne znaczenie terminu "dyktatura proletariatu" wskazywał, że najlepiej można go zrozumieć studiując dzieje Komuny [3].
Leninizm
Zastanawiając się nad formą ustroju państwowego, jaka mogłaby po rewolucji zastąpić w Rosji carat,
Włodzimierz Lenin
rozwijał marksistowską koncepcję dyktatury proletariatu, doszukując się analogii między obieralnymi organami władzy czasów
Komuny Paryskiej
a radami robotniczymi, jakie powstawały w Rosji w czasie
rewolucji 1905 r.
. W odróżnieniu jednak od Marksa, którzy kwestiom ewentualnych politycznych represji poświęcili niewiele miejsca, Lenin uznał aparat bezpieczeństwa za kluczowy dla dokonywania w Rosji dalszych społecznych przemian. Równocześnie zaznaczał, że nowy system władzy musi być oparty na systemie rad robotniczych, żołnierskich i chłopskich, zaś gospodarka miała znajdować się pod kontrolą pracowniczą [4].
Praktyka
W praktyce po śmierci Lenina (
1924
) i przejęciu władzy przez
Stalina
termin dyktatura proletariatu zaczął być stosowany w znaczeniu poważnie uproszczonym. Akcentowano przyzwolenie na stosowanie terroru, który zaczął służyć umocnieniu władzy partii, a następnie jednostek, a nie jakimkolwiek interesom społecznym. Schemat ten powtarzały w ślad za
ZSRR
państwa satelickie. Faktem stała się prawdziwa
dyktatura
, polegająca na nieograniczonej władzy wąskiej grupy, która nie miała wiele wspólnego z oddaniem władzy w ręce
klasy robotniczej
w pierwotnym rozumieniu.
Przypisy
- ↑
Manifest Komunistyczny
- ↑
Fragment Wojny domowej we Francji poświęcony organizacji Komuny Paryskiej
- ↑
Postscriptum Engelsa z 1891 r. do Wojny domowej we Francji
- ↑
Leninowska koncepcja państwa w dziele Państwo a rewolucja