Nauczyciele akceptowani przez uczniów, cieszący się ich uznaniem, stają się dla nich autorytetami. Jeśli tylko pomiędzy nauczycielem i uczniami istnieje porozumienie, to oddziaływanie wychowawcze nauczyciela odnosi pozytywne rezultaty.
Jeśli dziecko przyjmuje wobec osoby, która jest dla niego autorytetem, postawę akceptacji, to uważa go za autorytet „prawdziwy” (wg A. S. Makarenki). W sytuacji autorytetu „fałszywego”, który opiera się na podporządkowaniu, dziecko przyjmuje postawę uległości, unikania albo przeciwstawiania się. Stąd też nasuwa się oczywisty wniosek – autorytet „fałszywy” nie jest w rezultacie żadnym autorytetem, gdyż dziecko podporządkowuje się danej osobie a jednocześnie nie akceptuje jej.
Gdyby spojrzeć na to od strony psychologicznej, to uznanie autorytetu wymaga jego wewnętrznej akceptacji, nie może zaś być wymuszone albo narzucone przez dorosłych.
Nauczyciele akceptowani przez uczniów, cieszący się ich uznaniem, stają się dla nich autorytetami. Jeśli tylko pomiędzy nauczycielem i uczniami istnieje porozumienie, to oddziaływanie wychowawcze nauczyciela odnosi pozytywne rezultaty. Czynniki warunkujące uznanie autorytetu nauczyciela przez uczniów to:
• wiedza jaką posiada nauczyciel,
• jego kultura wewnętrzna,
• stosunek do uczniów.
Wśród uczniów większym autorytetem cieszy się taki nauczyciel, który odnosi się do nich z szacunkiem, traktuje ich poważnie, interesuje się ich problemami, a nie nauczyciel „formalista”.
Oto krótka charakterystyka nauczyciela, który cieszy się „prawdziwym” autorytetem wśród uczniów:
odnosi się z szacunkiem do uczniów,
traktuje ich poważnie, liczy się z ich zdaniem,
interesuje się ich problemami,
jest życzliwy i wyrozumiały,
jest bezpośredni, otwarty i taktowny,
nie żąda ślepego posłuszeństwa,
nie wymusza tzw. „właściwego zachowywania się”, podporządkowania,
nie podkreśla swojej wyższości nad uczniem,
nie sprawuje władzy, ale współdziała z uczniami.
Należy tu podkreślić, że w dużej mierze od tego, jakie są relacje między uczniem i nauczycielem, zależy nastawienie ucznia do szkoły – to, czy czuje się w niej dobrze, czy też traktuje ją jak „więzienie” z systemem nakazów, zakazów i kar. Z drugiej strony kara i nagroda są koniecznymi elementami w działalności wychowawczej. Nagroda stanowi wzmocnienie pożądanych zachowań, zaś kara służy eliminowaniu zachowań niepożądanych.
"Kary i nagrody wtedy spełniają swoją rolę, gdy kształtują dyscyplinę wewnętrzną i powodują, że dziecko będzie postępowało właściwie, niezależnie od tego, czy osoba kontrolująca będzie obecna czy nie."
W 1969 roku S. Mika przeprowadził badania dotyczące skuteczności kary. Wnioski tych badań mówią, że:
skuteczność karania jest większa, gdy karany ma pozytywny stosunek do osoby karzącej,
skuteczność karania zależy od stopnia akceptacji normy, za przekroczenie której uczeń został ukarany.
"Organizacja procesu dydaktycznego jest zadaniem szkoły, w której odbywa się nauczanie dziecka realizowane przez nauczyciela. Nauczyciel nie tylko przekazuje uczniom wiadomości i sprawdza stopień ich przyswojenia, ale ponadto wzmacnia działalność ucznia, wpływa na motywacje uczenia się, organizuje sytuacje dydaktyczne, dobiera metody przekazywania wiadomości. Zwraca uwagę na to, aby opanowywana przez ucznia wiedza spełniała równomiernie dwie funkcje: kształtującą i wychowującą."
Nauczyciel swoja postawą powinien wywierać pozytywny wpływ na ucznia. Jedną z cech takiego nauczyciela jest jego dobre przygotowanie do wykonywanego zawodu. Pod hasłem tym kryje się nie tylko wiedza i umiejętności zdobyte na studiach pedagogicznych, ale również ciągłe uzupełnianie zasobu posiadanych już wiadomości, samokształcenie, wprowadzanie innowacji, aktualizowanie swojego stanu wiedzy. Taki nauczyciel wyda się „ciekawy”, będzie potrafił zainteresować uczniów swoim przedmiotem, pokazać im przydatność tego, czego się uczą, rozbudzi w nich chęć poszukiwania nowych rozwiązań. Proces uczenia się będzie wtedy procesem logicznego myślenia.
Jednak oprócz tego nauczyciel musi znać swoich uczniów, ich możliwości, predyspozycje osobiste, sprawności intelektualne. Bez tego proces nauczania może okazać się mało efektywny. Poznanie przyczyn niewłaściwego zachowania się ucznia pomoże usprawnić kontakty z nim, rozładować napięcie, ale również zrozumieć, dlaczego uczy się lub dlaczego nie ma dobrych wyników w nauce.
"Poznanie motywacji ucznia do nauki może nauczycielowi wiele wyjaśnić i pozwoli zmienić sposób postępowania tak, aby doprowadzić do jego wzmocnienia lub rozwoju u tych, którzy nie przejawiają chęci do nauki. Znając przyczyny słabych osiągnięć w nauce, można zastosować odpowiednio system wzmocnień wpływających dodatnio na siłę motywacji do uczenia się, na zainteresowanie ucznia i na zmianę jego nastawienia do przedmiotu nauczania."
Oprócz znajomości przedmiotu nauczania i znajomości ucznia nauczyciel powinien również znać metody przekazywania wiedzy oraz metody pracy z uczniami. Taki nauczyciel cechuje się elastycznością, nie przywiązuje się sztywno do raz wypracowanych i sprawdzonych metod, lecz potrafi zmieniać je radykalnie lub tylko częściowo modyfikować w zależności od konkretnych warunków sytuacji oraz tego, z jakimi uczniami pracuje. Tylko dobra znajomość ucznia pozwoli na dobór odpowiednich dla niego metod.
"Wyniki w nauce nie zależą wyłącznie od ucznia ani od nauczyciela, lecz od ich wzajemnej współpracy i współdziałania."
Skutki bariery psychologicznej, jaka powstaje między nauczycielem a uczniem w sytuacji braku takiej współpracy można krótko scharakteryzować w następujący sposób:
nauczyciel poleca, przekazuje, wymaga,
uczeń spełnia wolę nauczyciela, ma niewiele do powiedzenia, zabiera głos wtedy, gdy ma na to pozwolenie,
nauczyciel zadaje materiał do nauczenia i sprawdza w jakim stopniu uczeń go opanował,
uczeń zdaje relacje z tego, czego się nauczył,
uczeń nie stawia pytań w sytuacjach niejasnych, aby nie narazić się nauczycielowi, czeka aż materiał zostanie mu podany lub sam szuka wyjaśnień albo najczęściej nie szuka ich wcale.
Uczeń, podobnie jak każdy człowiek, ma swoje potrzeby i pragnienia. Przychodzi do szkoły z nastawieniem, że będzie mógł w znaczącej części tu właśnie je zaspokoić.
"W momencie przyjścia do szkoły działa motywacja wewnętrzna, dziecko chce się uczyć, poznawać, styka się z wieloma interesującymi i nieznanymi zjawiskami, wszystko jest dlań ciekawe i godne uwagi. Z biegiem czasu i nauki w szkole, rzeczy ciekawych jest coraz mniej, nauka przestaje być interesująca i staje się uciążliwym obowiązkiem. Przy takich zmianach siła motywacji wewnętrznej maleje, aż w końcu zamiast niej pojawia się motywacja zewnętrzna, pobudzana przez przymus, naciski i wymagania."
Jedną z potrzeb ucznia jest potrzeba zmiany wrażeń i przeżyć. Wiadomo, że nadmiar bodźców męczy, jednak ich brak niepokoi, a jednostajność nuży. Jeśli wszystkie lekcje są do siebie podobne i niewiele się na nich dzieje, to trudno żądać od uczniów aktywności. Gdy nauczyciel nie potrafi zainteresować uczniów tematem, zachęcić ich do twórczego działania, sprawić by lekcja była dla nich ciekawa, to raczej nie może spodziewać się wysokich wyników swojej pracy.
Ponadto uczeń musi znać cel i użyteczność przerabianego na lekcji materiału, inaczej lekcja ta będzie dla niego „stracona”, nudna, niepotrzebna. Znajomość celu podwyższa motywację do uczenia się danego przedmiotu, podnosi wartość przerabianych treści.
Kolejną potrzebą ucznia jest potrzeba sukcesu i osiągnięć. Odgrywa ona poważną rolę motywującą do nauki.
"Już na początku roku szkolnego uczniowie starają się uzyskać najlepsze oceny, są bowiem przekonani, że dzięki temu zdobędą opinię dobrych uczniów i nauczyciele będą się do nich odnosić bardziej życzliwie niż do uczniów dostatecznych. Uczniowi dobremu za niedociągnięcia w nauce nie zawsze stawia się stopień niedostateczny, natomiast uczniowi słabemu na ogół nie pobłaża się."
Dziecko, które mimo wysiłku nie osiąga pozytywnych rezultatów, zniechęca się, przestaje pracować, jego motywacja słabnie. W tej sytuacji rolą nauczyciela powinno być aktywizowanie słabych uczniów na każdej lekcji, zachęcanie ich do pracy. Uczeń taki nie może być pozostawiony własnemu losowi, a niestety tak często się dzieje. Wielu nauczycieli nie poświęca zbyt dużo czasu słabym uczniom, gdyż to spowalnia przebieg lekcji i w rezultacie kończy się niezrealizowaniem jakiejś części materiału.
Niezmiernie ważna, zwłaszcza dla słabego ucznia, jest pochwała nauczyciela za choćby drobne osiągnięcia. Jeśli nauczyciel potrafi dostrzec wysiłek ucznia włożony w przygotowanie zadanej pracy, wyrazi słowa uznania, to z pewnością tym samym podniesie jego motywację do nauki.
"Zapobieganie niepowodzeniom w nauce zależy zarówno od nauczyciela jak i od ucznia. Jeśli nauczyciel jest życzliwie usposobiony wobec swoich uczniów, ma do nich stosunek serdeczny, ale nie pobłażliwy, okazuje dużo zrozumienia dla ich niedoskonałości oraz cierpliwość dla tych, którzy nie mogą zrozumieć pewnych treści i dąży do tego, żeby ich nauczyć, zmniejsza się stan napięcia między uczniem i nauczycielem, wpływając na obniżenie poziomu lęku nawet u uczniów neurotycznych i lękliwych. Kiedy uczniowie nabiorą przekonania, że nauczyciel nie chce im dokuczyć ani wykorzystać ich aktualnych niedociągnięć w pracy, ale pragnie im pomóc, będą bardziej interesowali się wykładanym przez niego przedmiotem. Dla umocnienia stosunków interpersonalnych między nauczycielem i uczniem równie ważne znaczenie, jak życzliwość i serdeczność, ma sposób oddziaływania. Uczeń chce, żeby go traktowano poważnie, bez ironii, lekceważenia, żeby mu wierzono i nie uważano za notorycznego kłamcę, żeby odnoszono się do niego z szacunkiem i nauczyciel musi się z tym liczyć, aby nie dopuścić do wzrostu niepowodzeń w nauce szkolnej."
Bibliografia:
1. "Psychologia dla nauczycieli", J. Strelau
2. "Socjologia wychowania", F. Znaniecki
3. "Psychologia", T. Tomaszewski
Agnieszka Więcek
ZS CKP Sochaczew
|
