Przyszłość człowieka, jako gatunku, zależy od harmonii między człowiekiem a przyrodą.
Aby żyć na Ziemi istoty ludzkie potrzebują odpowiedniego środowiska, istniejącego stale i nieprzerwanie.
Powszechnie „środowisko” jest określane jako ogół czynników ekologicznych , zarówno abiotycznych (tak zwane środowisko fizyczne) jak i biotycznych (środowisko żywych organizmów), mających bezpośrednie znaczenie dla życia i rozwoju organizmu danego gatunku.
Otaczająca przyroda jest niemym partnerem człowieka, jak dotąd bardzo mu uległym i z pozoru słabszym.
To zachęciło człowieka do panowania nad nią, nadmiernego jej eksploatowania i niszczenia w imię zaspokojenia własnych egoistycznych interesów.
Cywilizacja ludzka zaczęła coraz bardziej naruszać równowagę biosfery.Ujawniają się negatywne skutki działalności człowieka, które określamy mianem degradacji środowiska przyrodniczego człowieka.
Na szczęście, pojawiła się u wielu ludzi świadomość zagrożeń ekologicznych w skali globalnej , co sprawiło,że coraz częściej zwraca się uwagę na to ,by rozwój cywilizacji i kultury oparty był na harmonijnym życiu z przyrodą.
Trwająca era przemysłowa, pod koniec XX wieku jest stopniowo zastępowana erą ekologiczną, w której główny akcent położono na umiejętności zarządzania zasobami w harmonii z przyrodą, jak również na bardziej humanitarne traktowanie Ziemi.
Ekologia to najczęściej słyszany termin biologiczny ostatnich lat.
Zrobił zawrotną karierę zarówno w nauce, przemyśle i naszym życiu.Tylko czy wszyscy wiemy dokładnie co on oznacza ?
Ekologia to nauka o związkach(współzależnościach) między organizmami a otaczającym je środowiskiem.
Termin „ekologia” pochodzi od greckich słów:oikos, co oznacza dom, miejsce życia, i logos- słowo,nauka; tak więc dosłownie ekologia oznacza naukę o miejscu życia oganizmów.
Termin ten wprowadził po raz pierwszy niemiecki zoolog Ernst Haeckel
w 1869 r. Ekologia jest dyscypliną stosunkowo młodą i współcześnie bardzo rozbudowaną,ale już w starożytności prowadzono badania dotyczące tej dziedziny wiedzy.
Współczesny świat coraz bardziej zdaje sobie sprawę z zagrożeń oraz z tego jak wiele zależy od naszej świadomości i postawy.Skuteczna ochrona środowiska jest możliwa wówczas ,gdy włączy do współdziałania całe społeczeństwo.
Kluczowym zadaniem staje się tu edukacja ekologiczna będąca nośnikiem szansy na zmiany w postępowaniu człowieka oraz na nową świadomość środowiskową a także kreowanie autentycznej wrażliwości na problemy najbliższego otoczenia.
Podstawą tej działalności powinno być wychowanie ogółu społeczeństwa, które należałoby rozpoczynać od najmłodszych lat, bo „ czym skorupka za młodu...”.
Wzrasta zapotrzebowanie na upowszechnianie wiedzy ekologicznej wśród wszystkich grup ludności .
Czasami trudno liczyć na zmianę przyzwyczajeń ludzi dojrzałych, zwłaszcza starszych ale trzeba podjąć próbę, nie zrażając się brakiem natychmiastowych rezultatów.
Ważne jest, aby wierzyć w celowość i skuteczność tej działalności edukacyjnej.
Chociaż w naszym kraju jest jeszcze bardzo wiele do zrobienia w dziedzinie rozwijania i kształtowania postaw ekologicznych to jednak mamy już na swoim koncie sporo dokonań.
W Polsce działa ponad 250 proekologicznych organizacji pozarządowych, 180 gospodarstw rolnych prowadzi produkcję zdrowej żywności, atestowanej przez Ekoland i wciąż są ludzie chętni do inicjowania i podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska.
Budzenie w ludziach świadomości ekologicznej jest jednym z głównych zadań współczesnej szkoły także szkoły dla dorosłych.
Zagadnieniem nauczania dorosłych zajmuje się osobna nauka zwana andragogiką.
Problematyka rozwoju człowieka dorosłego i jego kompetencji edukacyjnych długo torowała sobie drogę do uznania jej za tak samo ważną, jak edukacja dzieci i młodzieży.
J.A.Condorcet w 1792 r. Stwierdził, że „ nie ma takiego wieku, w którym uczenie się nie byłoby możliwe i pożyteczne”.Natomiast Jan Amos Komeński poruszył ideę kształcenia przez całe życie, zwaną obecnie ideą kształcenia ustawicznego.
Specjaliści od edukacji podnoszą fakt ,że dorośli mają również potrzebę nabywania nowej wiedzy, bogacenia doświadczeń i nawiązywania nowych kontaktów ze środowiskiem zewnętrznym.
W edukacji ekologicznej dorosłych, każda metoda akceptowana przez nich przynosi pożądane efekty. Wiem z własnego doświadczenia ,że w edukacji przyrodniczej najlepsza jest strategia pozytywnych emocji, polegająca na takim działaniu , by odbiorca zaaprobował nasze sugestie i uznał je za powód do dumy.
Najczęściej mamy możliwość tego dokonać w terenie.Do powszechnie stosowanych form edukacji należy zaliczyć spacery i wycieczki , a stosunkowo nowym pomysłem są tzw.ścieżki dydaktyczne , których ciągle przybywa.
Wybierając się w teren nie nastawiajmy się na edukację szkolną, przegadaną , a na edukację mimowolną , bez szkolnych dzwonków i stresu.Są to najpiękniejsze lekcje w przyrodzie , które się nie znudzą . wolne , często nieprzewidywalne , a przez to niezwykłe i niezapomniane.
Pamiętajmy ,że tak naprawdę na łonie przyrody ludzie szukają pozytywnego doświadczenia a my jako nauczyciele powinniśmy im otwierać oczy na świat, którego mogli wcześniej nie dostrzegać.To z pewnością może zaprowadzić ich do zaangażowania psychicznego, emocjonalnego i intelektualnego.
Analizą postaw ludzi dorosłych wobec przyrody, a zadaniami edukacji ekologicznej zajmowała się Alicja Wodniak z Katedry Ekologii Człowieka AWF w Poznaniu.
Wyróżniła ona siedem typów postaw oraz zaproponowała takie oddziaływania edukacyjne, które dają szanse na zrozumienie sensu konieczności ochrony środowiska przyrodniczego.
I tak, postawa emocjonalno-ekspresyjna cechuje odkrywców ,zaciekawionych pobytem w naturze, chętnie przyswajającym nową wiedzę o przyrodzie ,dlatego działania edukacyjne powinny wzmocnić składniki poznawcze ich postaw.Natomiast postawa estetyczna charakteryzuje ludzi o motywacji hedonistycznej, uznających przyjemność za najwyższe dobro, poruszających się utartymi szlakami , z zachowaniem komfortu .Starania edukatorów powinny zmierzać do pokazania przyrody jako samoistnej całości.Są również ludzie dla których przyroda stanowi wartość centralną w ich życiu, chcą także być sojusznikami w jej ochronie a postawa ta, to postawa poznawcza. Dalej jest postawa eugeniczno-zdrowotna,gdzie przyroda jest dobrem służącym podniesieniu stanu zdrowotności własnego organizmu, a brak jest spojrzenia na jej wieloaspektowość.Najczęściej jednak jest reprezentowana postawa utylitarna,gdzie jej przedstawiciele koncentrują się na wybranych elementach środowiska, które są im przydatne i wygodne np. grzybiarze, zbieracze runa itp.Tutaj edukacja może natrafić na pewne trudności ,ponieważ ludzi tych cechuje przekonanie o dominacji wobec natury.Jest jeszcze postawa, mianowicie ochroniarska, u ludzi o dużych kompetencjach przyrodniczych.Tacy często nie tolerują innych postaw i ich edukacja wymaga kształtowania umiejętności społecznych, zwłaszcza tolerancji wobec innych ludzi i ich stosunku do przyrody..
Na koniec postawa dydaktyczna u nauczycieli, przewodników, edukatorów.Osoby te ,aby mogły trafić do wyobraźni i przekonań innych ludzi, powinni zadbać o kształtowanie
pozytywnych emocji oraz rozmaitość kształcenia.
Warto również zaznaczyć ,że dorośli uczą się za pomocą różnych metod z których najbardziej preferowana jest dyskusja ,grupowe rozwiązywanie problemów , czytanie, oglądanie filmów przyrodniczych,, refleksja nad własnym działaniem.
Edukacja w terenie dla wielu z nich stanowi formę niecodzienną, urozmaicenie w zapracowanym tygodniu dopełnionym obowiązkami rodzinnymi.
Jednak poszczególne osoby różnią się postawami wobec natury, a naszym zadaniem jest zastosowanie takich oddziaływań edukacyjnych, które dają szansę na pogłębienie wiedzy i zrozumienia sensu oraz konieczności powszechnej ochrony środowiska przyrodniczego.
Myślę,że ci dorośli mający swoje rodziny przeniosą te pozytywne nawyki wobec środowiska na własne dzieci, tak jak wielu z nas pamięta z czasów swojego dzieciństwa chwile spędzone z rodzicami na wycieczkach, oglądaniu filmów i albumów przyrodniczych, czytaniu wierszyków i książek o tematyce przyrodniczej.
Szkoły dla dorosłych pracują w specyficznych warunkach. Słuchacze spotykają się rzadziej, wielu z nich ukończyło poprzedni etap kształcenia dawno temu , poza nauką mają oni „ na głowie” sprawy zawodowe, problemy rodzinne i być może szereg innych, co nie pomaga skupić się na zajęciach szkolnych.Czasami trafiają tu uczniowie młodociani , którzy z różnych powodów nie uczą się w szkole dziennej, jest to tzw.młodzież trudna, zaniedbana wychowawczo, wymagająca bardzo indywiudalnego traktowania w toku nauki i dodatkowych umiejętności nauczyciela.
Wobec tak znacznego zróżnicowania cech intelektualnych, psychicznych i społecznych osób dorosłych konieczne jest stosowanie różnych metod kształcenia.Dotyczy to również treści ekologicznych.
Praca z dorosłymi przynosi wiele satysfakcji ,czego sama doświadczyłam.Są to na ogół ludzie samodzielni, zdyscyplinowanii, myślący poważnie, bardziej odporni na trudności, bardziej zrównoważeni.Jednak ich edukacja ma swoją specyfikę.Uczenie się musi opierać się na dotychczasowych doświadczeniach uczącego i zdobywanie wiedzy musi mieć dla niego znaczenie życiowe.
Sposobów edukacji ekologicznej jest wiele.Możemy bawić się w wyszukiwanie nowych oryginalnych rozwiązań ,ale skuteczność oddziaływania tej edukacji w szkołach dla dorosłych zależy głównie od wiedzy ,profesjonalnego przygotowania i zaangażowania nauczyciela i jego umiejętności współpracy ze słuchaczami.
Bożena Wiercińska
Literatura:
Jankowski D. Przyszczypkowski K. Skrzypczak J. (1999) „Podstawy edukacji dorosłych”
Wydawnictwo Naukowe UAM
Kubik I. Królik G.(1994) „Ochrona środowiska a rozwój techniki”
Fundacja Ekologiczna Silesia Katowice
Pyłka-Gutowska E.(1997) „Ekologia z ochroną środowiska”
Wydawnictwo „Oświata”
Taraszkiewicz M.(2000) „Jak uczyć lepiej?”
Wydawnictwo CODN.Warszawa
Materiały opracowane przez Barbarę Czołnik z OKL Gołuchów
|
