mgr Ewa Lewczuk
nauczanie zintegrowane
Problem doboru środków dydaktycznych w nauczaniu zintegrowanym
Okres nauczania początkowego jest szczególnie ważnym etapem w rozwoju dziecka. W tym bowiem czasie dziecko przebywa drogę rozwoju od dzieciństwa po początek dorastania. Od tego, jaki poziom sprawności i umiejętności osiągnie, zależy w dużym stopniu jego dalszy rozwój.
Kształcenie jest swoistym procesem, a więc ciągiem określonych zdarzeń w kontakcie edukacyjnym nauczyciela z dziećmi. Jego istota sprowadza się ponadto do wspierania, czy też stymulowania indywidualnego rozwoju dzieci uczestniczących w systemie edukacyjnym.
Dzieci w wieku wczesnoszkolnym zaczynają stopniowo rozwijać zdolność spostrzegania w zakresie wrażeń wzrokowych i słuchowych. Nastawione są do otaczającego je świata bardzo realistycznie. Interesują się światem rzeczy, a nie światem idei i pojęć. Spostrzeżenia nabierają cech świadomej i celowej obserwacji. Ich orientacja w rzeczywistości opiera się na bezpośrednim działaniu, na kontakcie zmysłowym z poznawanymi przedmiotami.
Psychofizyczne cechy dziecka w młodszym wieku szkolnym, w tym zmienność uwagi, przewaga myślenia konkretno-obrazowego, przewaga pamięci mechanicznej nad logiczną, znaczna aktywność manualna i motoryczna wymagają nieustannego aktywizowania różnych zmysłów. Obowiązkiem nauczyciela jest dostosowanie treści, metod, środków dydaktycznych i form organizacyjnych procesu kształcenia do sposobu myślenia dzieci.
Współczesne środki dydaktyczne pobudzają uczniów do formułowania i rozwiązywania problemów, badania i poszerzania zakresu pojęć. Kształcą takie cechy charakteru, jak: pomysłowość, wytrwałość, ciekawość, chęć rozumienia. Umożliwiają one każdemu dziecku odnoszenie sukcesów. Trzeba jednak pamiętać o tym, że wszystkie środki dydaktyczne zachowują swą wartość, pod warunkiem, że są prawidłowo dobrane i wykorzystane w procesie dydaktycznym. W żadnym wypadku nie mogą być tylko ozdobnikami na lekcjach.
Analizując literaturę z zakresu pedagogiki i metodyki nauczania początkowego, oraz na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji stwierdzam, iż dużo miejsca poświęca się rodzajom i funkcjom środków dydaktycznych. Mało jest jednak konkretnych i ciekawych przykładów rozwiązań metodycznych z zastosowaniem zestawu różnorodnych środków dydaktycznych.
Poruszając problem doboru środków dydaktycznych w nauczaniu matematyki i języka polskiego dzieci klas I - III należy pamiętać o tym, że jakiekolwiek środki dydaktyczne, a więc te najprostsze, jak i te złożone, nie mogą być celem samym w sobie. Środki dydaktyczne spełniają tylko wtedy swą rolę, gdy nauczyciel uświadomi sobie cele kształcenia „realizowane" na danych zajęciach dydaktycznych oraz prawidłowości występujących procesów poznawczych.
Nowa koncepcja nauczania w klasach początkowych będzie wymagać od nauczycieli innego, niż dotychczas, „myślenia pedagogicznego". W zakresie organizacji zajęć, doboru metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych należy mieć na uwadze następujące wskazania :
· nie stosować pedagogiki „czterech ścian”,
· nie przeceniać podręcznika jako jedynego źródła wiedzy,
· dać dzieciom szansę samorealizacji i odpowiedzialności za wykonywanie zadań.
Nasycenie procesu dydaktycznego (w takiej czy innej placówce) środkami dydaktycznymi jeszcze nie gwarantuje wzrostu efektywności pracy szkoły. Może być przecież tak, że środek znacznie gorzej spełnia funkcje dydaktyczne niż żywe nauczanie, o czym pisał Z. Mysłakowski. Jest to możliwe, gdyż o wynikach nie decyduje środek, lecz proces dydaktyczny, obejmujący działalność nauczycieli i uczniów, ukierunkowany na dokonanie się w uczniach pożądanych zmian. Udział środków w tym procesie polega na tym, że mogą one zastępować i wzbogacać pewne czynności nauczycieli i uczniów przyspieszając w ten sposób oddziaływanie procesu na osobowość uczniów.
Jednakże dydaktyka współczesna poszła dalej w unowocześnianiu środków dydaktycznych. Postęp techniki umożliwił mianowicie wykorzystanie, takich środków, które zastąpiły większość czynności nauczyciela, a z czasem zaczęły zastępować nawet niektóre czynności uczących się. Stały się więc poniekąd środkami-metodami. Środki te: radio, magnetofon, gramofon, telewizja, maszyny dydaktyczne; nie odbywają się jednak bez czynności nauczycieli.
Nauczycielem, który występuje w audycji radiowej czy telewizyjnej, który przygotowuje tekst programowany, może być ktoś wybitny, kto z powodzeniem zastępuje czynności innych, przeciętnych nauczycieli.
Dużym zainteresowaniem dydaktyków cieszy się związek, jaki istnieje między procesem kształcenia, a użytymi w nim środkami dydaktycznymi. Dodatniemu wpływowi tych środków na wyniki kształcenia zawdzięcza się bowiem ich dynamiczny rozwój i coraz szersze stosowanie w szkołach. Niesłychanie cennym spostrzeżeniem wynikającym z badań jest to, że nauczyciele nie unikają już technicznych środków dydaktycznych z powodu braku wiedzy o ich budowie, obsłudze i możliwościach dydaktycznych. Stosowanie nowoczesnych środków technicznych wymaga dodatkowego nakładu sił na wykonanie materiałów, odpowiedni ich dobór, przejrzenie przeźroczy czy przygotowanie sali do projekcji. Wszystko to wymaga więcej czasu i chęci niż przygotowanie się do lekcji tradycyjnej.
Warto przytoczyć słowa współczesnych dydaktyków amerykańskich „Ludzie nauczają po to, żeby wspomóc uczenie się innych ludzi”. Uczenie może zachodzić bez jakiegokolwiek nauczania. Niemniej wpływ nauczania na uczenie się jest zwykle korzystny, a rezultaty łatwe do zauważenia. Nauczanie zaprojektowane po to, żeby osiągnąć określony cel uczenia się, może okazać się efektywne lub nieskuteczne. Mówiąc o nauczaniu należy rozpatrywać wszelkie działania, które mogą mieć bezpośredni wpływ na uczenie się, nie tylko wywołane przez nauczyciela, lecz również kartką zadrukowanego papieru, obrazem, programem telewizyjnym czy filmem.
Właściwości rozmaitych środków dydaktycznych dają dużą swobodę w wyborze środków odpowiednich dla danego rodzaju sytuacji dydaktycznej. Jednak proces wybierania powinien prowadzić do wskazania tych nielicznych środków, którymi najbardziej skutecznie można wesprzeć nauczanie. Większość modeli doboru środków dydaktycznych ma na celu ograniczenie liczby potencjalnie skutecznych środków, ostatecznie do jednego lub dwóch, za którymi przemawiają względy praktyczne. Uwzględniając kryteria doboru środków dydaktycznych należy brać pod uwagę nie tylko wymagania stawiane przez sytuację dydaktyczną ale jeszcze trzy grupy czynników ukierunkowujących wybór:
1. fizyczne właściwości środków,
2. cechy zadania dydaktycznego,
3. właściwości ucznia.
Ponadto dokonując wyboru środków i materiałów dydaktycznych nauczyciel powinien zadać sobie trzy następujące pytania :
1. Z jakiego środka dydaktycznego chciałby skorzystać w przypadku każdego zamierzonego wyniku uczenia się?
2. W jaki sposób mógłby uzyskać potrzebne materiały i środki dydaktyczne?
3. Jak wykorzystać wybrane już środki i materiały dydaktyczne?
Wielu nauczycieli nauczania początkowego zastanawia się nad problemem doboru środków dydaktycznych w nauczaniu języka polskiego i matematyki, pragnę więc przybliżyć istotę i zakres edukacji polonistycznej i matematycznej oraz wykorzystywanie środków dydaktycznych w procesie nauczania - uczenia się.
Nadrzędną wartością edukacji polonistycznej w klasach początkowych jest nauka komunikatywnego posługiwania się przez dzieci w mowie i piśmie językiem ojczystym - językiem polskim. Istotą edukacji polonistycznej jest proces poznawania znaków języka mówionego i pisanego w kontekście kontaktów dziecka ze światem zewnętrznym czy z otoczeniem społeczno-przyrodniczym. Edukacja polonistyczna jest swoistym funkcjonowaniem dzieci w świecie znaków językowych, symptomatycznych dla języka polskiego. Swoistą „inicjacją językową” jest tzw. początkowa nauka czytania i pisania, a następstwem jej jest kontynuacja - nauka mówienia w języku ojczystym oraz redagowanie w wypowiedzi pisemnej tekstu wypowiedzi językowej, a wreszcie kontakt z tekstem literackim. Zatem trzy elementy określają zakres edukacji polonistycznej dzieci w młodszym wieku szkolnym. Są to podstawowe treści dla kierunku tej edukacji. One wyznaczają ramy aktywności poznawczej dzieci.
Dzieci rozpoczynając naukę szkolną mają dość swoisty sposób (co nie znaczy, że wyłączny) poznawania obiektywnie istniejącej rzeczywistości, a mianowicie : najczęściej ujmują w procesie poznania poszczególne elementy treści, w mniejszym zaś stopniu występujące między nimi relacje, i odzwierciedlają efekt tego poznania w języku za pomocą odpowiednich konstrukcji syntaktycznych (zdania pojedyncze, współrzędnie złożone łączne, ciągi zdaniowe). Obrazy dynamiczne o charakterze strukturalnym, odpowiednio wykorzystywane mogą być czynnikiem modyfikującym dotychczasowy sposób poznawania obiektywnie istniejącej rzeczywistości, prowadzącym w efekcie do ujmowania nie tylko poszczególnych elementów treści, ale i występujących między nimi relacji. Umożliwiają zatem głębsze wnikanie w poznawaną rzeczywistość, stymulują ogólny rozwój umysłowy dzieci pod jednym warunkiem, że treść poznawania będzie dlań interesująca, ujęta i przekazana w ciekawy sposób przy pomocy odpowiednio dobranych środków dydaktycznych.
Język polski w nauczaniu początkowym jest przedmiotem wiodącym.
Do celów nauczania języka polskiego należy między innymi:
· wdrażanie uczniów do posługiwania się językiem ogólnonarodowym,
· poznawanie literatury dziecięcej,
· zaznajamianie z elementami wiedzy językoznawczej,
· nabywanie umiejętności korzystania ze środków upowszechniania informacji oraz na kształtowanie postaw,
· aktywne uczestnictwo w życiu rodziny, szkoły, środowiska i narodu.
Dobór i stosowanie środków dydaktycznych, a w szczególności audiowizualnych na tym przedmiocie ma duży wpływ nie tylko na wzbogacanie formy zajęć, ale również na osiągnięcia nauczycieli w procesie dydaktycznym. Wykorzystywanie odpowiednio dobranych środków audiowizualnych wpływa na:
· łatwiejsze zapamiętywanie przez dzieci nowych wiadomości,
· poszerzanie zakresu słownictwa,
· uwrażliwianie na piękno języka polskiego,
· możliwość porównania przeczytanej lektury z obejrzanym filmem.
Środki te są również podstawą do ćwiczeń w mówieniu, kształtują zdolność słuchania, wartościowania i oceniania, dają okazję do identyfikacji z bohaterami, doskonalą i wzbogacają język ojczysty, rozwijają i utrwalają pozytywne postawy moralne oraz kształtują pożądane postawy społeczne.
Środki audiowizualne są szczególnie cenną pomocą dla dzieci uczących się na wsi i w małych miastach. Mają one ograniczone możliwości dotarcia do takich miejsc jak, np.: zabytki Warszawy, Krakowa, obrazy z przeszłości naszej ojczyzny, i konfrontacji tego z teraźniejszością Na przykład film oddaje pełną rzeczywistość wraz z dźwiękiem i kolorem, a więc w znacznym stopniu ją przybliża.
Dużą rolę odgrywają również telewizyjne programy szkolne w nauczaniu języka polskiego w klasach początkowych i pełnią następujące funkcje:
· dostarczają ciekawą tematykę do ćwiczeń w mówieniu, pisaniu i czytaniu,
· kształtują postawy społeczno-moralne przez ukazanie treści wychowawczych ujętych w sugestywną formę dramatyczną,
· dostarczają wiadomości (również aktualnych) z zakresu kultury i sztuki.
Podstawową umiejętnością kształconą w wieku wczesnoszkolnym jest
umiejętność pisania, rozumiana nie tylko jako czynność polegająca na poprawnym kreśleniu znaków graficznych pisma, ale także na poprawności ortograficznej, gramatycznej i stylistycznej. Kształcenie umiejętności i nawyku poprawnego pisania jest procesem złożonym i wymaga szczególnych zabiegów dydaktycznych, zwłaszcza w klasach I - III.
O efektach nauki ortografii w dużej mierze decyduje dobra organizacja pracy:
1. znajomość programu nauczania,
2. zasady i metody nauki ortografii,
3. dobór i wykorzystanie środków dydaktycznych,
4. klasyfikacja ćwiczeń ortograficznych,
5. sprawdzanie, poprawę i ocenę prac pisemnych,
6. planowanie nauki ortografii.
Proces ten należałoby rozumieć jako działalność systematyczną, nastawioną na osiągnięcia określonego celu przy pełnej aktywności nauczyciela i uczniów.
Praca dzieci z materiałem językowym wymaga zastosowania różnorodnych środków dydaktycznych, ułatwiających spostrzeganie i analizę zagadnień ortograficznych, samodzielne wykonywanie ćwiczeń, formułowanie prostych zasad i samokontroli wykonywanej pracy, rozbudzających zainteresowanie wprowadzonymi treściami, ułatwiających koncentrację uwagi i dostarczających zadowolenia z wykonywanej pracy.
Wydaje się, że wymienione funkcje pełnią najlepiej przedmioty indywidualnego wyposażenia uczniów. One bowiem umożliwiają analizę zagadnień ortograficznych w toku zorganizowanego działania zarówno w formach manipulacyjno-praktycznych, jak i werbalno-abstrakcyjnych.
Działalność praktyczna wymaga takich środków, które pozwolą na manipulowanie materiałem ortograficznym tj. dobieranie, porządkowanie, zestawianie, przekształcanie itp. Cechy te posiadają właściwie wykorzystane przedmiotowe środki materializacji treści nauczania takie jak:
· komplety ilustracji określonych grup wyrazów i ich podpisy (rozsypanki wyrazowe);
· zestawy tematyczne, np.: zima, wyrazy z ó - u;
· kolorowe kartoniki do oznaczania głosek,
· „lizaki” symbolizujące trudności ortograficzne,
· ramki tekturowe („okienka”) do wskazywania trudności ortograficznych,
· ilustrowane słowniczki sporządzone przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela,
· materiały do rozrywek umysłowych, np.: domino, rebusy, loteryjki, łamigłówki, krzyżówki, logogryfy, zagadki,
· zestawy wyrazów, wyrażeń, tekstów - napisane na kartkach-fiszkach, paskach papieru, nagrane na taśmie magnetofonowej.
Duże znaczenie mają również działania na modelach i schematach. Środki te dzięki swej schematycznej postaci eliminują nieistotne szczegóły treści i skupiają uwagę uczniów na najbardziej podstawowych elementach analizowanego materiału ortograficznego.
Do indywidualnego wyposażenia uczniów zaliczamy także podręcznik i zeszyty ćwiczeń. Jest to podstawowe i łatwo dostępne źródło materiału nauczania, którego nie należy jednak traktować jako jedynego czy wyłącznego. W celu maksymalnego i właściwego wykorzystania istniejących podręczników zachęcałabym nauczycieli do ich szczegółowej analizy, która w znacznym stopniu przyczyni się do lepszej organizacji pracy. Poza podręcznikami bogatego zasobu tekstów do ćwiczeń dostarczają czasopisma dziecięce, czytanki czy wypowiedzi pisemne i ustne uczniów.
W kształtowaniu poprawnej pisowni konieczne jest także stosowanie pomocy naukowych, które ilustrując strukturę treści ortograficznych, kierowałyby uwagę uczniów na istotne elementy wprowadzanych zagadnień lub usprawniały utrwalanie pisowni. Funkcje takie spełniać mogą różnorodne tablice ortograficzne uwzględniające różne formy przedstawienia materiału ortograficznego: rysunkowe, modelowe, schematyczne i wyrazowo tekstowe. Takie eksponowanie treści wskazuje drogę kształcenia nawyku, od momentu dostrzegania trudności do osiągnięcia automatyzacji poprawnego pisania.
Środki dydaktyczne należy rozsądnie dobierać, zarówno do realizacji zagadnień ortograficznych, jak i gramatycznych, nauki czytania i pisania czy kształcenia literackiego, gdyż zarówno ich nadmiar czy niedobór niekorzystnie wpływają na pracę uczniów. Wskazane są także częste zmiany rodzaju środków, co pozwala na wykorzystanie różnych form aktywności poznawczej.
Zasadniczym celem nauczania matematyki w klasach początkowych jest wszechstronne rozwijanie umysłowe uczniów. Na tym szczeblu chodzi przede wszystkim o rozwijanie ich ogólnych zdolności poznawczych, samodzielnego, logicznego myślenia oraz wstępne ukształtowanie rozumienia podstawowych pojęć matematycznych wraz z opanowaniem określonych umiejętności i postaw. Nieodzownym warunkiem pomyślnej realizacji kształtowania pojęć matematycznych staje się użycie różnorodnych środków dydaktycznych dynamizujących myślenie ucznia, aktywizujących go, wytwarzających w nich stany napięcia i zainteresowania, podtrzymujących uwagę i ułatwiających zapamiętanie podczas różnorodnych zabaw, gier i ćwiczeń.
Logiczną konsekwencją pierwszej reguły jest następna, która ma ścisły związek z zasadą trwałości wiedzy uczniów. Wielokrotne powtarzanie tej samej zabawy dydaktycznej w celu uzyskania biegłości w posługiwaniu się daną pomocą naukową prowadzi w konsekwencji do „usztywnienia” wiedzy uczniów, do wytworzenia zbyt trwałego stereotypu dynamicznego, który w ogromnym stopniu utrudnia dalszy proces kształcenia, rozwiązywania nowych, dotychczas nie ćwiczonych problemów.
Środkami dydaktycznymi, sprzyjającymi samodzielnej pracy ucznia, są podręczniki i zeszyty ćwiczeń. Warto jednak pamiętać, że podręcznik nie jest jedynym środkiem dydaktycznym, nauczyciel powinien więc równolegle stosować inne pomoce, takie jak: klocki Dienesa, karty logiczne, liczby w kolorach lub patyczki do rozwijania logicznego myślenia i ćwiczeń arytmetyczno-geometrycznych.
W wielu podręcznikach funkcję pomocy dydaktycznej pełnią kolorowe wkładki. Korzystanie z nich sprzyja czynnościowemu poznawaniu prawd matematycznych. Od nauczycieli zależy wybór odpowiednich podręczników i ćwiczeń, aby dobrze spełniały one swoją funkcję jako środek dydaktyczny, należy dokonać szczegółowej analizy jakości treści. Jak wynika z założeń dotyczących wykorzystania podręczników, najważniejszy jest graficzny układ treści matematycznych. A zatem należy zadbać o przystępny sposób wyjaśniania nowego materiału, właściwy z punktu widzenia koncepcji danego podręcznika dobór zadań i metod, ich przedstawienia w różnych formach graficznych, ilustracje, wykresy, tabele, grafy, oś liczbowa, a ponadto ciekawą prezentację innych tekstów i odpowiednie w zależności od założonego celu operowania ilustracjami.
Wybrany podręcznik musi być wielobarwny i bogato ilustrowany. Zamieszczone rysunki powinny służyć jako graficzne przedstawienie problemów matematycznych, jako środek dydaktyczny przy opracowywaniu nowych zagadnień i pomoc dla uczniów podczas rozwiązywania zadań tekstowych.
Każdemu dobremu podręcznikowi powinny towarzyszyć środki dydaktyczne takie jak :
· plansze na wkładkach
· liczydła
· monety
· ilustracje
· kalkulator
Niezmiernie dużą wartość stanowi liczydło prętowe stosowane przy wykonywaniu działań arytmetycznych w pozycyjnym układzie dziesiątkowym. Wartościowymi ćwiczeniami są również różnego rodzaju wycinanki (np. siatki brył zamieszczone na wkładkach w podręczniku, ruletka, domino). Poza umiejętnościami matematycznymi ćwiczą one umiejętności manualne, spostrzegawczość i wyobraźnię.
Stosowanie w procesie nauczania - uczenia się pomocy naukowych takich jak komputery, wideo czy kalkulatory dodatkowo wzbogaca lekcje o nowe rozwiązania metodyczne (nauczyciel np. może polecić uczniom, by używali kalkulatorów do sprawdzania poprawności wyniku obliczeń pamięciowych czy pisemnych). Wykorzystanie komputerów i elementów informatyki w edukacji wczesnoszkolnej stanowi dużą atrakcję. Kształcenie wspomagane komputerem staje się bardziej skuteczne, ponieważ można osiągnąć zgodność wyników z właściwie określonymi celami kształcenia. Zwiększa się także efektywność procesu nauczania. Dzieci uczą się również formułowania problemu i analizowania możliwości uzyskania jego optymalnego rozwiązania. Wypracowane przez nie konkluzje wyrabiają w nich nawyki myślenia twórczego i pojęciowego. Zatem realizowany jest cel procesu nauczania i uczenia się poprzez przyswajanie wiadomości, umiejętności i wartości oraz monitorowany jest proces dydaktyczno - wychowawczy.
Dane publikowane przed kilkoma laty wskazywały na 10-15 % skrócenie czasu nauczania w stosunku do lekcji prowadzonej tradycyjnie. Ponieważ obecnie użytkowana jest nowa generacja sprzętu i oprogramowania, zatem zmiany ilościowe powinny być większe. Nowoczesny program nauczania matematyki w klasach początkowych może zostać w pełni zrealizowany przy użyciu komputerów, ponieważ wprowadza on indywidualizację procesu nauczania oraz umożliwia zróżnicowanie nauczania na dwu - i więcej poziomowe.
Komputer z odpowiednim oprogramowaniem edukacyjnym, użyty do opracowania nowego materiału bądź samodzielnego wykonywania zadań przez uczniów, przyczynia się do powstawania pozytywnej motywacji w czasie uczenia się.
Obecnie rynek oprogramowania edukacyjnego możliwego do zastosowania na zajęciach klas I - III jest bardzo bogaty i nadal zwiększa swą ofertę. Wynika to bezpośrednio z zapotrzebowania szkół na tego typu programy. Jednak wartość dydaktyczna programów komputerowych jest różna. Ważnym zadaniem nauczycieli jest dokonanie selekcji oprogramowania edukacyjnego i stosowanie najlepszych programów.
Do grupy tej należy zaliczyć :
1. LITERKI - CYFERKI v 1.0
2. LITERKI - CYFERKI v 2.0
3. MAŁA ORTOGRAFIA v 1.0
4. MAŁA ORTOGRAFIA v 2.0
5. MATEMATYK MIŚ
6. MATEMATYKA 1-2-3
7. MAGICZNE KARTY.
(Autor/dystrybutor - firma VIPS)
Podstawowym kryterium efektywnego zastosowania programu edukacyjnego do wspomagania nauczania w klasach niższych powiązane jest ściśle z treściami nauczania, które w danym momencie są realizowane na lekcji. Dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na jego optymalne wykorzystanie jest umiejętność obsługi komputera przez ucznia ze szczególnym uwzględnieniem jego manualnych umiejętności.
Programy matematyczne np.: MATEMATYK-MIŚ i MATEMATYKA 1-2-3 swoim zakresem treści obejmują materiał klas I-III, lecz ich samodzielna obsługa przez ucznia nie obytego z komputerem może doprowadzić do niepowodzeń, zniechęcających do dalszych prób pracy z komputerem.
Komputer może także stać się źródłem nerwic, lęków czy negatywnych postaw, ponieważ nie daje możliwości ciągłego, żywego, dwustronnego kontaktu pomiędzy uczniem a nauczycielem. Rozwój mocy obliczeniowej komputerów nie może doprowadzić do zmniejszenia udziału nauczyciela w procesie edukacji ponieważ wpłynęłoby to negatywnie na rozwój dziecka. Ponadto komputery, telewizja, wideo ograniczają dzieci „duchowo”. Przyjęto pogląd, że cywilizacja komputerowa kładzie szczególny nacisk na logikę. Dzieci stają się „geniuszami”, szkoda tylko, że jednej półkuli mózgowej. Umysły dzieci amerykańskich są obecnie okaleczone przez gry wideo, programy telewizyjne, komputerowe czynności lewej półkuli mózgu, na których nie potrafią się skoncentrować dłużej niż pięć minut. Jak stwierdza coraz więcej nauczycieli kształcenie takich umysłów jest niemożliwe, ponieważ gromadzenie informacji nie jest ich rozumieniem. Jeżeli nie będziemy uczyć się na błędach popełnianych przez innych, może dojść do tego, że system edukacyjny będzie odpowiadał za trywializowanie znaczenia przedmiotów pięknych, takich jak muzyka, plastyka. Dzieci nie będą czytały książek, nie będą pisały pamiętników ani nie będą rozumiały poezji. A przecież rozwój wyobraźni, zdolności twórczego myślenia, posiadanie marzeń i spełnianie ich w życiu ... za to wszystko odpowiada prawa półkula mózgu.
Innymi względami przemawiającymi za ograniczeniem kontaktu dziecka z ekranem komputera są:
· przeciążenie narządu wzroku (zmęczenie wzroku, dolegliwości oczne),
· bóle mięśni i kości (efekt długotrwałego pozostawania w niezmienionej pozycji),
· bóle głowy,
· rozkojarzenie,
· nadmierna drażliwość.
Wymienione względy nakazują rozsądne korzystanie z komputera, szczególnie dzieciom najmłodszym. Należy ograniczać kontakt dziecka z ekranem komputera, odległość nie bliższa niż na 75 centymetrów. Powinno być dobre oświetlenie, prawidłowa pozycja ciała zapewniająca swobodę ruchów bez wymuszania stałego utrzymywania pochylenia głowy, tułowia lub ułożenia kończyn górnych i dolnych. Bardzo ważne więc jest przestrzeganie higieny pracy przy komputerze. Ważny jest również wypoczynek na świeżym powietrzu. Spacery i gimnastyka wzmocnią organizm dziecka po długim wysiłku. Wskazane jest korzystanie z okresowych badań internistycznych, okulistycznych, neurologicznych i dermatologicznych (możliwość występowania odczynów uczuleniowych skóry, rąk i twarzy) będziemy mieli wówczas kontrolę nad stanem zdrowia dziecka. Warto jednak zastanowić się czy jesteśmy również w stanie zaobserwować zachodzące zmiany w psychice dziecka, które mogą być już nieodwracalne. Na zadane pytanie powinni odpowiedzieć sobie zarówno nauczyciele jak i rodzice decydując się na realizację programu nauczania np. z matematyki przy wykorzystaniu komputera.
Cywilizacja komputerowa zbliża się nieuchronnie do szkół, wkrótce komputer wraz z innymi urządzeniami multimedialnymi wykorzystującymi : tekst, dźwięk, grafikę, animację i wideo stanie się niezbędnym narzędziem w nowoczesnej szkole. Nauczyciele i dyrektorzy szkół powinni zdać sobie sprawę z tego, jakie zmiany jakościowe w procesie nauczania niesie ze sobą wspomaganie ich komputerem. Jeśli te zmiany tworzą nową jakość nauczania i uczenia się, powinno to zostać uwzględnione w metodyce nauczania poszczególnych przedmiotów. Przebudowa treści nauczania i wyłonienie nowych relacji pomiędzy informatyką a samymi przedmiotami musi się odbyć na poziomie danej szkoły i powinni wziąć w niej udział informatycy, pedagodzy, metodycy szczegółowi i specjaliści przedmiotowi. Ponadto szkoła powinna posiadać odpowiednio wyposażoną pracownię komputerową, wystarczającą liczbę i jakość komputerów i programów edukacyjnych oraz precyzyjnie przygotowanych nauczycieli pod względem metodycznym i znajomości obsługi komputera. W polskich realiach mamy do czynienia z sytuacjami ekstremalnymi: nadmiaru wspomagania komputerowego lub braku (elementarnego) kontaktu z komputerem. Przyczyna ukryta jest, w kondycji finansowej rodziców, a po części szkół. Taka sytuacja staje się kolejnym wyzwaniem dla dydaktyków.
Postulat stosowania różnorodnych środków dydaktycznych na lekcjach języka polskiego i matematyki wypływa z potrzeby dostosowania metod nauczania do poziomu psychicznego najmłodszych uczniów oraz do charakteru treści programu. Aby umożliwić dziecku wielostronne, wielozmysłowe poznawanie rzeczywistości, musimy mu dostarczać bogatych wrażeń i spostrzeżeń, będących podstawą myślenia i mówienia. Różnorodność celów i treści przedmiotów sprawia, że powinniśmy stosować na lekcjach rozmaite środki dydaktyczne. Zbytnia fascynacja niektórymi środkami dydaktycznymi (np. audiowizualnymi) nie jest wskazana, gdyż nie ma uniwersalnych środków, które mogłyby zapewnić wysokie efekty nauczania.
Przy wyborze środków trzeba mieć na uwadze zarówno charakter celów i treści danej lekcji jak i możliwości uczniów, ich zainteresowania, słabe i mocne strony. Zmiana rodzaju środków wpływa na zmianę form aktywności poznawczej, co jest korzystne dla podtrzymania uwagi ucznia i jego osiągnięć szkolnych. Nauczyciel powinien rozsądnie dobierać środki do poszczególnych tematów lekcji. Zarówno nadmiar środków jak i ich niedobór niekorzystnie wpływają na pracę poznawczą dziecka. Nadmiar bodźców rozprasza uwagę, utrudnia uogólnienia, powoduje zmęczenie. Niedobór środków - to jednostajność, nuda na lekcji, brak bodźców, brak spostrzeżeń, co prawie uniemożliwia kształtowanie wyobraźni, pojęć, myślenia i rozwój umysłowy dziecka.
Jakiekolwiek środki dydaktyczne, a więc i te, które przedstawiam w niniejszej pracy, nie mogą być celem samym w sobie. Przeprowadzenie tej lub innej zabawy dydaktycznej z zastosowaniem danego środka (tylko po to, by dziecko czymś zająć) nie może przynieść spodziewanych rezultatów. Dobre wyniki nauczyciel uzyska jedynie wówczas, gdy uświadomi sobie cele kształcenia realizowane na danych zajęciach dydaktycznych, prawidłowości występujących procesów poznawczych swoich uczniów, trafnie dobierze odpowiedni zestaw zabaw i ćwiczeń oraz wykorzysta właściwe środki dydaktyczne.
Literatura
1. R. Więckowski: Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1995
2. M. Kowalik-Olubińska, W. Świątek: Uczymy inaczej. Nauczanie zintegrowane w klasach niższych, Toruń 1998
3. Z. Mysłakowski: Wychowanie człowieka w zmiennej społeczności, Warszawa 1964
4. W. Okoń: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1996
5. Cz. Wronkowski: Techniczne środki dydaktyczne w nauczaniu początkowym, Życie Szkoły 1992, nr5
6. R.M. Grane, L.J. Briggs, W.W. Wager: Zasady projektowania dydaktycznego, Warszawa 1992
7. B. Korzeniewski: Film Dydaktyczny w nauczaniu początkowym, Warszawa 1982
8. A. Jedut, A. Pleskot: Wybrane problemy nauki ortografii w klasach I-III, Nauczanie początkowe nr 6, 1991/92
9. H. Moroz: Współczesne środki dydaktyczne w nauczaniu początkowym matematyki, Warszawa 1986
10. A. Tyl: Matematyka 1, Poradnik metodyczny, Łódź 1993
11. E. Stucki: Metodyka nauczania matematyki w klasach niższych, Część I, Bydgoszcz 1994
12. Ch. Galloway: Psychologia uczenia się i nauczania, Warszawa 1988
13. H. Moroz: Wpływ czynnościowego nauczania matematyki na rozwój myślenia formalnego klas początkowych. Teoretyczne odniesienia i praktyczne rozwiązanie w pedagogice wczesnoszkolnej, Katowice 1994
14. S. Juszczyk, P. Gruba: Komputer w edukacji wczesnoszkolnej, Życie Szkoły 1996, nr2
15. M. Gędek: Blaski i cienie edukacji komputerowej, Życie Szkoły 1998, nr 1
|
