,,Przestępczość stanowi jeden z istotnych przejawów zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży. W ostatnich latach daje się zauważyć stały wzrost liczby przestępstw popełnionych przez nieletnich. Nieletnimi zgodnie z Ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26.10.1982r., są osoby, które w chwili popełnienia czynu karalnego nie ukończyły 17 roku życia. Czynem karalnym wg cytowanej Ustawy, jest czyn zabroniony jako przestępstwo, przestępstwo skarbowe albo wykroczenie określone w artykułach 51, 62, 69 ,74 ,76 ,83 ,87, 119, 112, 124, 133, 143 Kodeksu Wykroczeń. Przestępstwo może polegać na jednorazowym prostym wykroczeniu, jednorazowym czynie, na który składa się kilka wykroczeń, na rzadkich, ale powtarzających się przestępstwach lub stałym przestępczym sposobie życia''.
I Pojęcie przestępstwa
Według Witolda Świdy termin ,,przestępstwo'' bywa różnie rozumiana, a mianowicie jako:
1. konkretne zdarzenie, np.; przestępstwem jest fakt wyciągnięcia przez
kieszonkowca we Wrocławiu na Dworcu Głównym portfela z kieszeni
pasażera;
2. dyspozycja przepisu karnego;
3. ogólne pojęcie, które pozostaje w takim stosunku do znaczeń pod
1); 2) jak każde ogólne pojęcie do pojęć szczegółowych, którym jest
uogólnieniem.
Przestępstwo w pierwszym znaczeniu jest przedmiotem poszczególnej sądowej sprawy karnej. Poza tym może służyć - jako materiał praktyczny przy konstrukcji ustawowego typu przestępstwa (czyli - przestępstwa w drugim znaczeniu), do teoretycznej budowy ogólnego pojęcia przestępstwa (czyli - przestępstwa w trzecim znaczeniu).
W wiekach XIX i XX spotykamy szereg prób materialnego określenia przestępstwa. Pisarze o nastawieniu socjologicznym jako zwarta i harmonijna całość, bez uwzględnienia jego podziału na antagonistyczne klasy. Niektórzy socjologowie dopatrywali się materialnej cechy przestępstwa w sposobie działania, widząc przestępstwo tylko tam gdzie jest przemoc lub oszustwo. Tymczasem znamy zarówno przestępstwa bez przemocy i oszustwa.
Witold Świda określa ,,przestępstwo jako czyn społecznie niebezpieczny o znamionach ustawodawczych, bezprawny, zawiniony i zagrożony karą w ustawie''.
Według Bruna Hołtysa ,,przestępstwo jest wyrazem agresji wobec osób lub wartości chronionych albo wyrazem lekceważenia praw współżycia społecznego. Przestępstwo dotyka wszystkich klas społecznych''. Kolejnej interpretacji pojęcia przestępstwa podjął się Witold Świda w książce ,,Kryminologia''.
,,Kryminologię, w odniesieniu do przestępstwa interesuje przede wszystkim odpowiedź na pytanie, jakie czynniki powodują czyn przestępczy, czyli mają charakter kryminogenny, które zostały ustalone zarówno w samej osobowości sprawy jak i w sytuacji w jakiej on chciał. Natomiast do zakresu nauki prawa a nie do kryminologii należy zadanie przestępstwa z punktu widzenia przepisów prawa karnego, a więc analiza ustawowego pojęcia przestępstwa i takich jego elementów składowych jako czyn bezprawności, znamiona ustawowe, a dalej jego stadiów popełnienia: przygotowanie, usiłowanie, dokonanie i różnych form działania przestępnego''.
Według ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku kodeks karny określa przestępstwem czyn zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę określającą jego znamiona zawinione i społecznie szkodliwe w stopniu wyższym niż znikome (art.1 3 1 kko).
Kolejną definicję przestępstwa podaje Igor Andrejew, który to mówi o dwóch rodzajach definicji przestępstwa: formalnej i materialnej.
,,Definicja formalna ogranicza się do powołania się na fakt, że przestępstwo jest zabronione pod groźbą kary. Definicja taka właściwie nie wskazuje na czym polega przestępstwo, co jest jego taką właściwością, ze względu na którą jest zabronione pod groźbą kary. Motyw w tej - definicji jest jedynie zakaz i ewentualnie ustawowa forma zakazu oraz groźba dolegliwości - za jego naruszenie (...). Tak czy inaczej - definicja formalna wskazuje nie na ,,materię;'' przestępstwa lecz na sposób postępowania z tym, kto je popełnia.
Definicja materialna wskazuje, na czym polega samo przestępstwo, istota każdego przestępstwa, z powodu której jest ono zabronione pod groźbą kary. Z definicji materialnej - mogą wynikać dwa wnioski: 1) nie jest prawidłowe ustawodawstwo, które zabrania pod groźbą kary czegoś, co jest tej - istoty pozbawione, 2) nie jest prawidłowe ustawodawstwo , które nie zabrania tego, co tę istotę zawiera.
Według Lecha Gardockiego ,,przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną, tzn. musi odpowiadać opisowi ustawowemu określonego typu przestępstwa (np., zniesławienia, paserstwa itd.). Opis ten składa się z elementów, które nazywamy ustawowymi znamionami przestępstwa, w którym występowanie w czynie sprawcy musi być stwierdzone, by można było przypisać mu popełnienie określonego typu przestępstwa.
Ustawowe znamiona przestępstwa mogą dotyczyć różnych elementów jego struktury, podmiotu, strony podmiotowej lub przedmiotowej, strony przedmiotowej''.
Najczęstsze przyczyny popełniania przestępstw przez młodzież gimnazjalną
Sytuacja rodzinna
Funkcje i role rodziny są bardzo różnorodne i w normalnej rodzinie zapewniają dziecku jego egzystencję i rozwój zarówno fizyczny jak i psychiczny. Rodzina więc, ma za zadanie zaspokajać te wszystkie potrzeby dziecka, które są mu do tego rozwoju konieczne, a więc zarówno potrzeby materialne jak i potrzeby psychiczne do których możemy zaliczyć: poczucie bezpieczeństwa, uznania, miłości. Kolejną bardzo ważną rolą i funkcją rodziny jest kształtowanie tych wszystkich cech jego osobowości i postawy, które mogą decydować o jego przyszłości. Właściwego zachowania dziecko uczy się w rodzinie przez naśladowanie zachowania osób dorosłych, szczególnie skupia się na tych z którymi jest uczuciowo związane i pragnie się identyfikować (utożsamiać). Ponadto dziecko uczy się zachowania ponawia te jego rodzaje, do których jest przez dorosłych zachęcane, za które jest pochwalane i nagradzane. Prawidłowe wychowanie dziecka w normalnej rodzinie zapewnia mu zaspokojenie jego potrzeb zarówno materialnych jak i psychicznych, uczuciowych, sprzyja identyfikacji dziecka z rodzicami, uznania ich autorytetu, naśladowania ich zachowania i uczenia się przez dziecko zachowania, które to rodzice mu wskazują jako dobre i w konsekwencji ułatwia właściwe przystosowanie dziecka do wymagań życia w społeczeństwie. Rodziny, w których wychowują się nieletni popełniający przestępstwa na ogół nie zaspokajają wszystkich potrzeb dziecka, dorośli nie stwarzają warunków, w których dziecko pragnęłoby identyfikować się z rodzicami, uznawał ich autorytety lub dają dziecku model zachowania społecznie negatywnego.
Prawidłowo funkcjonująca może być w zasadzie rodzina pełna. W przypadku gdy jest brak jednego z rodziców drugi przyjmuje wszystkie funkcje, które zazwyczaj rozłożone są na dwie osoby. Nieumiejętność, niemożność a czasem niechęć ponoszenia trudu i wypełniania wszelkich obowiązków przez jednego z rodziców powoduje często, że rodziny nie pełne nie spełniają funkcji społecznej. Szczególne zagadnienie stanowią rodziny matek samotnych są to najczęściej kobiety rozwiedzione, opuszczone przez mężów, lub wdowy, z reguły kochają swoje dzieci chciałyby je dobrze wychować, ale nie potrafią lub nie są w stanie same stworzyć im dogodne i właściwe warunki wychowawcze. Często kobiety pracują zawodowo ale zazwyczaj źle organizują opiekę nad dzieckiem lub dziećmi w czasie swej nieobecności. Zazwyczaj są bezradne, dziecko nie ma autorytetu i zaczynają się trudności wychowawcze, z którymi to matka nie może sobie sama poradzić. Bardzo również niekorzystna bywa sytuacja wychowawcza i jej wpływ na dalsze zachowanie się dzieci w przypadku rozejścia się rodziców lub ponownie rodziny przez ojca rzadziej przez matkę. Często rozejście się rodziców poprzedzane jest okresem konfliktów rodzinnych, atmosfera pretensji, awantur a nawet bójek miedzy rodzicami, wzajemne podrywanie autorytetów na oczach dziecka, odwoływanie się do niego w sprawach spornych ma wpływ na późniejsze niedostosowanie społeczne nieletniego. Szczególnie ważne znaczenie mają przede wszystkim stosunki panujące w rodzinie, a zwłaszcza rozkład życia rodzinnego. Czynniki te maja większy wpływ niż formalne rozejście się rodziców. Sytuacje konfliktowe istniejące w rodzinach pełnych powodują, że środowiska takie, mimo że formalnie nie są rozbite, posiadają niekorzystną i nieprzyjemną atmosferę w domu a tym samym stwarzają niewłaściwe warunki wychowawcze i nie są więc normalnymi rodzicami.
Szczególną i najbardziej doraźną a zarazem bardzo niekorzystną
atmosferę wychowawczą odgrywa alkoholizm rodziców. Bardzo ciężka sytuacja rodzinna dzieci alkoholików jest nam szeroko znana. Warunki wychowawcze domu rodzinnego, w którym rodzic lub oboje są nałogowymi alkoholikami wywierają bardzo niekorzystny i ujemny wpływ na rozwój psychiczny dziecka. Stałe przeżycia związane z awanturami urządzanymi przez pijanego ojca do tego widok bitej i wyklinanej matki często towarzyszą temu sceny demolowania mieszkania i ciągłe urazy, nieodłączne od tego wszystkiego co dzieje się w domu, stwarzają najbardziej niepomyślne warunki wychowawcze. Poczucie głębszej krzywdy zrodzone już w młodych latach na skutek niezasłużonych kar i dotkliwego bicia, nienawiść do matki alkoholików, do tego dochodzi bieda panująca w domu to właśnie wszystko sprawia, że kształtowanie się charakteru dziecka alkoholika, a w szczególności jego poczuć etycznych towarzyszą stałe niebezpieczeństwa, które mogą spowodować wykolejenie się moralne dziecka a to popycha go do popełnienia różnego rodzaju przestępstw.
Atmosfera domu rodzinnego, pewne sytuacje i wydarzenia rodzinne mogą być dla dziecka przeżywaniem traumatycznymi urazowymi, które później wpływają na jego zachowanie się. Szczególne znaczenie ma więź rodzinna. Witold Świda stwierdza, że niewłaściwa atmosfera życia rodzinnego powstała na podłożu głębokich antagonizmów, konfliktów i wydarzeń powodują u nieletniego silne przeżycia, zaburzenia emocjonalne, stany frustracji. Nieletni ma przeświadczenie, że jest niekochany, w rodzinie czuje się niepotrzebny, traci poczucie niebezpieczeństwa. Nie czuje się związany uczuciowo z rodziną, źle czuje się w domu, niechętnie w nim przebywa. Uważa rodziców za niekochających, niesprawiedliwych, gorszych od innych rodziców. Negatywną ocenę rodziców przeciwstawianie się ich autorytetowi przenosi na inne osoby do odrzucenia pozytywnych wzorców zachowania tych osób. Doznane niepowodzenia rodzinne, a zwłaszcza niezaspokojone potrzeby psychiczne miłości, uznania, bezpieczeństwa, nieletni stara się kompensować gdzie indziej, poza domem. Szuka więc towarzystwa rówieśników, którzy są w podobnej sytuacji i w ten sposób trafia do grupy młodzieży wykolejającej się, przestępnej. Natomiast w rodzinach o bardzo niskim poziomie etyczno - moralnym, zdemoralizowanym, przestępczych - nieletni otrzymuje wzory zachowania społecznie negatywne. W tych przypadkach dzieci często identyfikują się z rodziną i naśladują jej zachowanie.
Kolejnym bardzo ważnym aspektem jest sytuacja ekonomiczna i kulturalna rodziny. Wysoki poziom wykształcenia i kwalifikacji rodziców decyduje w znacznym stopniu o ich możliwościach zawodowo dochodowych często też wyznacza zakres zainteresowań i potrzeb kulturalno - oświatowych domu rodzinnego. Młodociany i nieletni przestępca najczęściej ma rodziców których poziom intelektualny ogranicza się do wykształcenia podstawowego, zawodowego a nawet do ukończenia kilku klas szkoły podstawowej. Niski poziom wykształcenia i kultury rodziców często ma ogromny wpływ na brak zainteresowania się i przywiązania należytej uwagi do nauki szkolnej dzieci i uniemożliwia też ewentualną ich pomoc w przypadku gdy pojawiają się trudności szkolne. Następnie wiąże się to później z rodzajem wytworzonego zawodu i pozycją społeczno - zawodową oraz warunkami materialnymi dorastającego dziecka. Warunki mieszkaniowe są bardzo dużym czynnikiem w całokształcie warunków rodzinnych mających wpływ na kształtowanie się pewnych postaw w zachowaniu młodzieży często w rodzinach patologicznych są to ciasne i przeludnione mieszkania zaniedbane, niedostatecznie umeblowane, gdzie brakuje czasem światła, wody sprzyja przebywaniu młodzieży poza domem.
Stan opieki i kontroli nad młodzieżą w ich rodzinach jest na ogół w większości przypadków niedostateczny. Uwarunkowane jest to chorobą rodziców, ciężkie warunki materialne co wiążę się z ciężkimi warunkami mieszkaniowymi to nie pozwala na zaspokojenie koniecznych potrzeb dziecka powoduje zaniedbanie w jego wyżywieniu, ubraniu, pomocach szkolnych lub też zachodzi niemożność poradzenia sobie z dzieckiem przez matki samotnie pracujące, wychowujące potomstwo.
Zdarzają się przypadki iż niedostateczna opieka wynika z niechętnego lub wręcz wrogiego nastawienia do dziecka zdarza się to w rodzinach gdzie jest ojczym lub macocha, lub nieślubny mąż matki. Istnieje najczęściej w rodzinach alkoholików, w których na ogół są tragiczne warunki materialne gdyż wszystkie pieniądze są przeznaczane na zakup alkoholu. Istnieją również przypadki, że zaniedbania w zakresie kontroli nad dzieckiem wynikają ze zwykłego niedbalstwa rodziców i nie przywiązywania uwagi np.; czy dziecko odrobiło lekcje, gdzie spędza czas wolny, interesowania się jakich dziecko ma kolegów i znajomych.
Opieka nad dzieckiem wiąże się ściśle z metodami wychowawczymi stosowanymi przez rodziców. W przypadku gdzie występuje skrajne zaniedbywanie i zupełne nie interesowanie się dzieckiem trudno jest mówić o stosowaniu jakichkolwiek metodach wychowawczych często też występuje niekonsekwencja w stosowanych metodach, zwłaszcza matki samotne nie potrafią realizować jakichś jednolitych metod, często są pobłażliwe a potem starają się stosować pewne rygory.
Według Brunona Hołtysa ,,rodzice stosują niewłaściwe techniki oddziaływania na dziecko (metody wychowawcze oparte na przemocy, represji fizycznej, agresji werbalnej i kary nieokazywania miłości są znacznie mniej skuteczne niż perswazja skierowana na uzmysłowienie głębszego sensu danej normy przyjętej w danym środowisku).
Dzieciom wychowywanym za pomocą kar cielesnych nie tylko nie sprzyja interanalizy norm, ale również może modelować zachowania agresywne u dzieci i młodzieży.
F. Adamski jako najistotniejsze wymienia funkcje rodziny:
prokreacyjną (biologiczną) rozumianą jako zapewnienie ciągłości społeczeństwa;
ekonomiczną, zapewniającą rodzinie materialne podstawy życia;
opiekuńczą, realizowaną poprzez pomaganie poszczególnym członkom rodziny w zaspokajaniu potrzeb szczególnie wtedy, gdy nie są oni zdolni do samodzielnego zaspokojenia;
socjalizacyjną. Przygotowującą członków rodziny do wypełnienia ról społecznych oraz przestrzegania norm obowiązujących w społeczeństwie;
stratyfikacyjną, rozumianą jako osiągnięcie przez członków rodziny okresowego statutu życiowego;
integracyjną, w sensie społecznej kontroli zachowań członków rodziny;
małżeńską, w sensie zaspokojenia potrzeb życia intymnego małżonków;
rodzicielska, polegająca na zaspokojeniu potrzeb uczuciowych rodziców dzieci;
braterska, polegająca na zaspokojeniu potrzeb uczuciowych rodzeństwa.
Aby rodzina prawidłowo funkcjonowała wszystkie wyżej wymienione funkcje winny być realizowane. Im słabiej rodzina wywiązuje się z ciążących na niej obowiązków, tym bardziej jest dysfunkcyjna co ma ścisły związek z popełnieniem przestępstw przez dzieci i młodzież.
Wpływ grupy rówieśniczej
Rozwój społeczny człowieka dokonuje się w grupach społecznych. Pierwszą z nich jak już zostało wcześniej zaznaczone jest rodzina, następnie grupy rówieśnicze w przedszkolu, szkole. ,,Już w pierwszych, małych (3,4-osobowych grupach) w przedszkolu dziecko uczy się współdziałania zdobywa doświadczenia społeczne, uczy się różnych ról społecznych, doświadcza pozytywnych lub negatywnych emocji. W grupach rówieśniczych tworzonych w przedszkolu i po wstąpieniu do szkoły podstawowej dzieci i młodzież próbuje zdobywać wysoką pozycję. Te z nich, które wydają się mniej atrakcyjne dla rówieśników, tzn. nie potrafiące zdobyć przyjaciół, mające problemy z zachowaniami empatycznymi, z działaniami prospołecznymi bywają ignorowane lub wręcz odrzucone przez grupę. Starając się zwrócić na siebie uwagę zaczynają zachowywać w sposób nieakceptowany społecznie (są płaczliwe, agresywne, niesforne). W ten sposób jeszcze bardziej pogarszają swoją i tak już trudną sytuację (...). Problemy narastają gdy dziecko wywodzi się z rodziny patologicznej i rodzice innych dzieci izolują je nie pozwalają na wspólne zabawy. Wówczas całkowicie zostaje zablokowane zaspokojenie wszystkich tych potrzeb, które zapewniają rówieśnicy czyli uznania, bezpieczeństwa, akceptacji, poczucia przynależności, poparcia moralnego około 13 roku życia potrzeba akceptacji ze strony rówieśników osiąga taki poziom, iż wielu jej zaspokojenia dziecko podejmuje zachowania konformistyczne, które są nawet sprzeczne z jego osobistymi wartościami. W końcowej fazie dojrzewania zwiększa się poczucie własnej odrębności, zmniejszeniu ulega konformizm przejawiany wobec grupy. Na początku okresu szkolnego i w początkowej fazie addescencji naturalnym jest więc dążenie młodego człowieka do zdobywania akceptacji i poparcia grupy rówieśników. Odrzucenie przez grupę niesie ze sobą negatywne skutki w postaci poczucia niższości, które zakłada nawiązywanie kontaktów społecznych utrwalając się w postaci lęku społecznego. Odtrącenie może wywołać tendencję do bezkrytycznego szukania jakichkolwiek kontaktów w konsekwencji poddania się w pływowi grup o charakterze dewiacyjnym.
Bronisław Urban stwierdza, że ,,wzajemne relacje między grupowaniem się młodzieży a, przestępczością dostrzegane były już we wczesnej literaturze socjologicznej, przy czym grupy rówieśnicze zawężane były, w gruncie rzeczy do gangów. Wpływ gangów zawsze był traktowany jako niezwykle istotny w kreowaniu zachowania dewiacyjnego czyli popełnienia przestępstw. Za gang uważa się najczęściej zwartą grupę młodzieży skierowaną przeciwko dorosłym i innym grupom dostarczają pozytywnych uczuć i estymy tym jednostkom, które nie doznały w rodzinie poczucia sensu, kompetencje, czują się nieusatysfakcjonowane, poniżone.
Tradycyjne pojmowanie identyfikowania się uczestników gangu z jego ideologią znalazło opozycje w wynikach badań Hirochiego (1969), które sugerują, że chłopcy uczestnicy gangu nie przyjmują się do przestępstw gdyż nie liczą się z opinią swoich przyjaciół z zewnątrz gangu. Dla członków gangu, również ważna jest opinia ,,dobrego chłopca'' i przywiązanie. Chociaż chłopcy ci podporządkowują się normom gangu, to podzielają też normy ogólne (np.; dotyczące pracy jako drogi do sukcesu) przejawiają dążeniu do zbliżenia z nie przestępcami (...). Młodzież przestępcza w ogóle, a zwłaszcza skupiona w gangu, ma zatem bardziej ambiwalentny system wartości, bardziej złożone, kontrastowe normy zachowań. Wśród podstawowych problemów w relacji grupa rówieśnicza - przestępstwa odpowiednio wysoką rangę zajmuje więź społeczna (powiązania między członkami grupy (...). Kolejne uogólnienie pochodzi z badań prowadzonych przez Blolocha (1971), w których stwierdzono, że w zależności od rodzaju zachowania dewiacyjnego różnie przedstawia się zagadnienie roli postaw i zachowanie przestępcze oraz podobieństwa do rówieśników.
I tak przestępstwa gwałtowne, akty wandalizmu ( chuligaństwa ) wymagają w pierwszej kolejności odpowiednich, wcześniej ukształtowanych i wspólnie podzielonych postaw (skłaniających do wandalizmu) stanowi tutaj końcowe ogniwo powiązanych sekwencji jest czynnikiem ukształtowania postaw. Inaczej jest w przypadku kradzieży. W tym rodzaju przestępstw ważne są oczywiście postawy, ale przynależność do grupy (koledzy i wspólne kradzieże) musi być poprzedzona w celu dokonania kradzieży przez jednostkę. Chodzi tu o coś w rodzaju wykazania się kompetencjami i sercem.
Ważna jest również teoria społecznego uczenia się gdy wpływ grupy na jednostkę jest większy gdy ona czuje się zagubiona, osamotniona w swych dążeniach i zagrożona. Aby się jakoś wykazać swoimi wartościami, zdolnościami i swoim znaczeniem w środowisku aktywizuje szereg zachowań, które Goffman nazywa ,,grą charakteru'' czyli jest to wyzwanie, docinanie, flirtowanie, pokaz, debatowanie, łobuzowanie, blefowanie i inne interakcje. I tak właśnie dzięki zastosowaniu tych interakcji jednostka unika poniżenia, nie jest gorzej traktowane, nie musi się wycofywać. Interakcje są przydatne szczególnie tym, którzy pragną prestiżu. Na podstawie ,,gry charakterów'' możemy tłumaczyć większą skłonność młodzieży popełniającej przestępstwa do posiadania modnych i prestiżowych rzeczy i określonego trybu życia np.; chodzenie z dziewczyną, palenie papierosów, picie alkoholu. I zgodnie z tymi wartościami młodzież więcej czasu zażywa na czynności bezużyteczne niż na naukę. Zahamowania tego typu są wspólne całej młodzieży, ale przestępcy przywiązują do nich szczególną uwagę. Powyższe problemy są związane z uczestnictwem młodzieży w nieformalnych grupach młodzieżowych. Oczywiście w naszym kraju nie istnieją same gangi, do których należy młodzież popełniająca przestępstwa. Są również stowarzyszenia formalne. W organizacjach formalnych młodzież ma szansę uczyć się demokratycznego sposobu podejmowania decyzji. Życie organizacyjne opiera się na negocjacjach, zawieraniu formalnych umów, opierania się w dochodzeniu słuszności racji w pisanych kontaktach. Zamiast bezwzględnych zakazów, zwierzchnictwo i podporządkowanie wprowadzone są drogą głosowania i stosowania praw regulaminowych. Wszystko to jest po to by zabezpieczyć przed wybuchem protestu i rebelii. Gotowość do uczestnictwa w stowarzyszeniach formalnych i satysfakcje czerpane z życia organizacyjnego zależą od wielu czynników, ale w przypadku młodzieży przestępczej istotnym uwarunkowaniem jest kultura rodziny. Młodzież przestępcza jest znacząco rzadziej reprezentowana w stowarzyszeniach formalnych, a niewątpliwymi przeszkodami są takie czynniki, jak wykształcenie rodziców, przynależność samych rodziców do stowarzyszeń, charakter pracy zawodowej i więzi poza rodzinne. Chociaż przynależność do stowarzyszenia nie przesądza bezkonfliktowego stosunku do prawa, to należy ją uważać za istotny czynnik kontroli formalnej, stymulujący nie realizują norm prawnych.
Cechy indywidualne
Do tej grupy przyczyn zalicza się przede wszystkim czynniki genetyczne, czyli zestawy genów przekazywanych przez rodziców w momencie poczęcia dziecka. Współczesne teorie biologiczne wskazują na bardziej złożone anomalie biologiczne, ale ich zasadnicza hipoteza jest podobna do założeń jakie przyjmowano w pierwszych teoriach biologicznych. Chodzi tutaj o odkrycie dodatkowego chromosomu y, z czym wiązano wielkie nadzieje w zakresie wyjaśnienia zasadniczej deleminienty przestępstw. Bronisław Urban stwierdza, ,,że nadzieje te zostały szybko rozwiane, gdy kolejne badania wyłoniły, że wielu najgroźniejszych kryminalistów nie posiada chromosomu y, a układ chromosomów xxy występuje częściej u sprawców kradzieży niż u wielokrotnych morderców (...). Uwarunkowania biologiczne będziemy rozumieć w szerokim zakresie, a więc nie tylko jako dziedziczne obciążenia i wyraźnie wykształcone jednostki chorobowe, ale wszelkiego rodzaju organiczne dysfunkcje, zwłaszcza te, które powstały we wczesnych okresach rozwojowych. Będziemy wtedy mówić o wewnętrznych czynnikach organicznych (a nie tylko dziedzicznych), które wprawdzie bezpośrednio nie ukierunkowują zachowania na pogwałcenie norm prawnych, ale stanowią ważne podłoże dewiacyjnego rozwoju moralnego i społecznego jednostki''.
Krzysztof Zajączkowski pisze iż ,,do czynników biologicznych zalicza się także czynniki paragenetyczne, które działają w okresie rozwoju zarodka i płodu. Są to: skutki chorób, urazów fizycznych, niedoborów w odżywieniu dziecka, zaburzeń hormonalnych itp. Działanie tej grupy czynników jest ściśle związane ze zdrowiem, choroby wirusowe przebyte w okresie ciąży, choroby przewlekłe np. cukrzyca i higieną życia matki (sposób odżywiania, spożywanie alkoholu, palenie papierosów itp.). Konsekwencją działania czynników paragenetycznych bywa często uszkodzenie układu nerwowego, co w następstwie wpływa na możliwości psychofizyczne dziecka po urodzeniu. Można również wspomnieć o urazach okołoporodowych i ich wpływie na osobowość jednostki. Prawie wszystkie tego typu urazy powodują bowiem poważne konsekwencje. W skrajnych przypadkach są to charakteropatie, w lżejszych przypadkach może wystąpić np. infantylizm psychiczny lub zniekształcony i nieharmonijny rozwój systemu nerwowego uzewnętrzniający się np.; w nadpobudliwości, depresyjności, autyzmie, epilepsji itp.
Innego typu grupę czynników biologicznych stanowią anomalie endokrynologiczne. Poziom wydzielania hormonów przez gruczoły nadnercza, tarczycę, wpływa na równowagę organizmu, a tym samym na zachowanie. I tak nadmiar męskiego hormonu testosteronu podnosi poziom agresji. Insulina z kolei powoduje, w zależności od poziomu, nadmierną pobudliwość lub apatię i depresję. Nadczynność tarczycy wywołuje chorobę Basedowa związaną z takimi objawami jak : lęki, labilność emocjonalna, podniecenie, rozdrażnienie.
Media
Kryminogenny charakter środków masowego przekazu w szczególności film i telewizja jest przedmiotem kontrowersji od wielu lat zarówno wśród kryminologów, jak i psychologów zajmujących się problematyką agresji i przestępstw rzecz jasna, środki masowego przekazu same przez się są zupełnie obojętne, jeśli chodzi o ich związek z przestępstwami. Gdy mówimy o kryminogennym charakterze środków masowego przekazu, mamy na myśli pewne ujemne treści, które mogą być przez nie przekazywane i ewentualny negatywny wpływ tych ujemnych, jeśli na odbiorcę w szczególności na dzieci i młodzież chodzi tu w szczególności o opisy lub sceny okrutne, drastyczne, sadystyczne, wszelkie sceny bójek, awantur, gwałtów seksualnych itp.; które mogą skłaniać jednostkę szczególnie młodą do popełnienia przestępstw, dopomóc w wykształceniu się negatywnego systemu norm i wartości. Sceny tego rodzaju mogą też wskazywać sposoby popełniania przestępstw i instruować jak należy działać, aby zapewnić sobie bezkarność''.
Różni wybitni badacze twierdzą, że czytanie bądź oglądanie scen przemocy, okrucieństwa i agresji wywiera ogromny negatywny wpływ na odbiorcę, a więc powinno się dążyć do wyeliminowania ze środków masowego przekazu sekwencji tego rodzaju. ,,Stanowisko A. Bandury wypływa z jego ogólnej teorii społecznego uczenia się zgodnie z którą, zasadnicza część uczenia się społecznych zachowań ludzi odbywa się po drodze obserwacji przez modelowanie. Prezentacja przemocy i gwałtu w filmie i TV stanowi źródło przyswajania przestępczych i agresywnych wzorców zachowań''. Z wyczerpującej analizy materiału badawczego dokonanej przez A. Bandurę wynika jednoznacznie, że prezentacja gwałtu i przemocy w środkach masowego przekazu ma wysoce negatywny wpływ na odbiorcę.
Bruno Hołtys opisuje ,,przestępczorodny wpływ obserwowania aktów okrucieństwa i agresji, popełniania przestępstw można rozpatrywać na dwóch płaszczyznach i wpływa na osobowość na funkcje informacyjne. Odnośnie pierwszej kwestii trzeba powiedzieć, że z teorii społecznego uczenia się wynika, iż obserwowanie pozytywnych bądź negatywnych skutków zachowań innych ludzi ma taki wpływ na zachowanie człowieka jak bezpośrednie nagrody i kary spotykające daną osobę. Jest to tak zwane ,,wzmocnienie obserwacyjne''.
W filmach, spektaklach telewizyjnych czy książkach przestępcy są przedstawiani często w taki sposób, że widz lub czytelnik nabiera do nich sympatii, wczuwa się w ich sytuacje i szczerze nieraz pragnie, aby udało im się wyprowadzić w pole policję, co szczególnie w ostatnim okresie jest ulubionym chwytem scenarzystów. Świadomość, że postaci z ekranu lub książki przyniósł profit przestępcy, proceder, może stanowić zachętę do analogicznej działalności (...). Negatywne wzorce osobowe prezentowane przez środki masowego przekazu mogą mieć szczególnie silny wpływ na kształtowanie się postaw młodzieży i spionowane przez nią wartości ze względu na jej jeszcze nie w pełni ukształtowaną, co za tym idzie - plastyczną osobowość.
Drugą płaszczyzną, na której można rozpatrywać kryminogenną rolę środków masowego przekazu, jest rozpowszechnianie technik przestępczych.
Inwencja scenarzystów filmowych czy autorów książek kryminalnych jest często znacznie większa niż zawodowych nawet przestępców. Nowe sposoby dokonywania włamań, fałszerstw czy morderstw, wymyślane w filmach, książkach czy czasopismach często wchodzą do repertuaru przestępcy (...). Z drugiej strony fakt, że w porównaniu z negatywnym wpływom, jaki mogą wywierać, mass mediów na postawy, dążenia wartości części społeczeństwa, propagowanie przez nie nowych technik przestępczych odgrywa mniejszą rolę. Tylko nieliczni bowiem zastosują w praktyce zaobserwowane w kinie czy TV sposoby kradzieży, oszustw czy morderstw ,,doskonałych''. Będą to ci, u których już uprzednio wykształcone były przestępcze postawy motywować. Pierwszą zatem z negatywnych funkcji jakie mogą pełnić środki masowego przekazu - kształtowanie niewłaściwych wzorców osobowych, systemów wartości należałoby uznać za bardziej szkodliwą.
Literatura:
1. I. Andrejew: ,,Podstawowe pojęcie nauki o przestępstwie''. PWN.
Warszawa 1988r.
2. L. Gardocki: ,,Prawo karne''. C.H.Beck. Warszawa 2201r.
3. B. Hołyst, I. Zajączkowski: ,,Kryminologia''. PWN. Warszawa 1965r.
4. W. Świda: ,,Prawo karne''. PWN. Warszawa 1971r.
Opracował : Bartłomiej Sadowski |
