Iwona Kubiak
Nauczyciel Szkoły Podstawowej nr 11 w Zgierzu
HOSPITACJE KOLEŻEŃSKIE
Mimo, że hospitacja (z greckiego: hospitari) oznacza przychodzić w gościnę, ani hospitant ani hospitujący tak tego nie postrzegają. Dla obu stron hospitacja jest zazwyczaj przykrym obowiązkiem niechęć, lęki, obawy.
Każdy z nas potrzebuje oceny, aby pomyśleć nad własnym postępowaniem i oddziaływaniem na innych. Każdy z nas potrzebuje pochwały i wzmocnienia jako człowiek i jako nauczyciel, tak samo jak potrzebują tego nasi uczniowie. Każdy potrzebuje wyzwań, aby się rozwijać i doskonalić.
Stworzenie w szkole systemu profesjonalnego wsparcia poprzez koleżeńskie hospitacje i informacje zwrotne może przyczynić się do zmiany tego negatywnego nastawienia i pozwolić uwierzyć w sens hospitacji jako drogi do skutecznego doskonalenia. Potwierdzają to doświadczenia szkół np.: szwajcarskich i niemieckich.
Należy zacząć od wprowadzenia wszystkich zainteresowanych w zagadnienie informacji zwrotnej, gdyż na niej opiera się istota uczenia się od siebie nawzajem. Nauczyciele muszą poznać sens i znaczenie feedback’u (co to jest, po co im to), reguły jego przekazywania i przyjmowania. Jest to proces długi i niełatwy.
Nikt nie opanuje tej sztuki z dnia na dzień i nikt nie zrobi tego sam. Informacja zwrotna wywołuje lęk, budzi opór, konfrontacja rzeczywistości z własnymi odczuciami jest często nie przyjemna. Do tego dochodzi świadomość, że ktoś odkrywa nasze „niedociągnięcia i deficyty”. Dlatego przede wszystkim należy zadbać o dobry, bezpieczny start stworzenie atmosfery zaufania. Nikt nie może mieć poczucia zagrożenia, niedyskrecji czy wykorzystania „słabości” przeciwko niemu.
Kolejny krok to stworzenie grupy wsparcia, których zadaniem będzie doskonalenie warsztatu pracy i podnoszenie jakości lekcji poprzez kulturę wzajemnych hospitacji koleżeńskich. Grupy powinny być małe, co najwyżej 3 – 4 osobowe i dobierane według subiektywnych kryteriów nauczycieli. Dobierać sobie trzeba takich partnerów, których ceni się zawodowo i prywatnie, których opinię się szanuje. Nauczyciele powinni zastanawiać się, czy chcą zasięgnąć informacji zwrotnej od kolegów po to, by potwierdzić słuszność swojego dotychczasowego postępowania, czy w poszukiwaniu nowych wyznań, czy też z chęci „podpatrywania” wzorców. Szansą dla wszystkich może być tworzenie grup ponadprzedmiotowych. Dobre jest także łączenie się w zespół koleżanek i kolegów o różnym stażu.
W utworzonych grupach wsparcia nauczyciele muszą zorganizować sobie pracę i współpracę. Od początku najważniejsza powinna być zasada wzajemnego zaufania, a co za tym idzie – wypracowanie wspólnych „reguł gry”. Członkowie grupy powinni znać swoje oczekiwania, niepokoje, nastawienia. Powinni zorganizować się formalne i zaplanować swoje działanie: kto ma być kiedy hospitowany, kto będzie hospitował, kto poprowadzi lekcję, kto poprowadzi rozmowę pohospitacyjną, kto zadba o dokumentację.
Następnie trzeba stworzyć narzędzia informacji zwrotnej. Wspólnie opracowany arkusz obserwacyjny pozwoli na świadome planowanie własnego rozwoju i doskonalenie umiejętności zawodowych. Już sama praca nad doborem obszarów obserwacji daje informację o tym, czego potrzeba i w czym chcą się doskonalić nauczyciele. Tworzenie arkusza to nierzadko spory o wartości (czy ważniejsza jest dydaktyka czy też podejście pedagogiczne, czy więcej czasu powinno się poświęcić obserwacji nauczyciela czy też zachowań uczniów). Jednak ten proces dochodzenia do wspólnych obszarów uczy demokracji, kompromisu i konsensusu. Ustalenia poczynione w grupie dają poczucie bezpieczeństwa wszystkim jej członkiem i wspierają proces intensywnego uczenia się. Członkowie grupy muszą ponadto umówić się co do następujących aspektów.
1. jakie zasady udzielania i przyjmowania informacji zwrotnej uznają dla siebie za najważniejsze,
2. jak powinien wyglądać ten feedback, by jego indywidualny adresat odniósł jak najwięcej korzyści (nadmiar informacji nie daje żadnego efektu),
3. jak zapewniają sobie dyskrecję ( kto będzie odpowiadał za przechowanie arkuszy obserwacyjnych, notatek z rozmów, jakie informacje zostaną udostępnione na zewnątrz ).
Po „suchym treningu” udzielania i przyjmowania informacji zwrotnej, „ułożeniu się w grupie”, ustaleniu zasad postępowania przychodzi czas na przeprowadzenie hospitacji. Wszyscy powinni uświadomić sobie, że wizyta na lekcji daje tylko materiał do wspólnej rozmowy na temat dydaktycznych, pedagogicznych, komunikacyjnych działań nauczyciela oraz zachowań i odczuć uczniów. W tym sensie hospitacja jest drogą do celu. Celem zaś jest wspólna refleksja wszystkich uczestników lekcji nad tym, co się wydarzyło. Obserwatorzy mają niełatwe zadanie, gdyż muszą oddzielić interpretacje od wrażeń, spostrzeżenia od komentarzy.
Rozmowa pohospitacyjna jest najważniejsza. Od niej bowiem zależy efekt doskonalenia i chęć dalszej współpracy w grupie. Powinna przebiegać według wcześniej ustalonych reguł.
Poniższy schemat stanowi propozycję możliwego jej przebiegu:
1. Nauczyciel dzieli się ogólnymi wrażeniami z przeprowadzonej przez siebie lekcji;
2. Hospitujący przekazują swoje ogólne obserwacje;
3. Hospitujący udzielają informacji zwrotnej do ustalonych wcześniej obszarów z arkusza obserwacyjnego;
4. Nauczyciel i hospitujący szczegółowo analizują wybrane aspekty, ustalają nowe cele i termin ich realizacji;
5. Nauczyciel i hospitujący dokonują ewaluacji rozmowy pohospitacyjnej według następujących kryteriów: jak wszyscy członkowie zespołu odebrali rozmowę pohospitacyjną, jak skorzystali z niej dla siebie, czego nauczyli się wzajemnie, jak odebrali przekazywanie i przyjmowanie informacji zwrotnej.
Na koniec grupa ustala termin następnej hospitacji. Każda kolejna powinna być poprzedzona sformułowaniem celów, wybraniem nowych obszarów obserwacji, opracowaniem narzędzia obserwacji.
Osoba odpowiedzialna za dokumentację musi także wiedzieć, które jej części może i powinna, a które nie może i nie powinna udostępnić dyrekcji, radzie pedagogicznej, nadzorowi pedagogicznemu.
Hospitacja koleżeńska może dotyczyć takich obszarów jak:
1. Relacje i interakcje w klasie:
interakcje między uczniami
ogólna atmosfera na lekcji
zachowanie poszczególnych uczniów
aktywność i bierność uczniów na lekcji
wypowiedzi uczniów
2. Oddziaływanie nauczyciela:
relacje nauczyciel – uczeń, szacunek, respekt, empatia
motywowanie uczniów
postawa i stosunek do uczniów
reakcje nauczyciela na niewłaściwe zachowanie uczniów
swoboda poruszania się po klasie
3. Aspekty dydaktyczno – metodyczne na lekcji:
język nauczyciela – zrozumiałość, komunikatywność, prostota
nawiązanie do wypowiedzi uczniów
dydaktyczno – metodyczny plan lekcji
materiały i środki dydaktyczne
formy i metody pracy na lekcji
faza wstępna i końcowa lekcji
Opracowanie Iwona Kubiak |
