Nawet jeśli dziś problem uzależnień nas nie dotyczy, nie mamy pewności, jak będzie jutro. Coraz więcej dzieci i coraz młodsze sięgają po narkotyki. Co dziesiąty polski nastolatek przyznaje, że miał, bądź nadal ma kontakt z narkotykami – tak wynika z raportu Instytutu Spraw Publicznych.
Niektórzy rodzice w ogóle nie zdają sobie sprawy, że ich dzieci są uzależnione od używek lub przebywają w nieformalnych grupach. Mogą dostrzegać zachowania dające powody do niepokoju, a nawet wymykające się wszelkiej kontroli, ale nie wiedzą, co je powoduje. Chcą naprawić sytuację. Najpierw przedstawiają dzieciom argumenty, proszą żeby zrozumiały, a kiedy to nie skutkuje grożą i karzą. Próbują wszystkiego, nawet niekiedy posyłają dzieci do psychoterapeuty. I ciągle zadają sobie jedno i to samo pytanie: dlaczego, dlaczego...?
Szukając odpowiedzi, możemy stwierdzić, że młodzi ludzie w wieku szkolnym natrafiają na wiele problemów związanych ze zmianami w sposobie pełnienia przez nich ról
i podejmowania nowych zadań, które stawia przed nimi rodzina, rówieśnicy, szkoła
i społeczeństwo.
Zauważamy tzw. konflikt pokoleń, polegający, w obecnej sytuacji gospodarczo – politycznej, na zmianie stylu i wartości życia. Młodzi chcą dostosować się do obecnej rzeczywistości, poszukują własnych dróg, a odrzucają wzorce wyniesione z domu.
Również życie szkolne narzuca zadania, które są dla wielu za trudne do spełnienia, napięcia w kontaktach z nauczycielami i kolegami, niepewność o swoją przyszłość. To wszystko rodzi stres, apatię, a niekiedy i bunt.
Młodzi ludzie, jak wynika z obserwacji, przeżywają poczucie zagubienia w świecie, poszukują sensu istnienia i wartości, które mogliby uznać za swoje. Jeżeli na swojej drodze życiowej spotkają ludzi mądrych i życzliwych to zapewne nie skusi ich żaden diler. Ale jeśli pojawia się brak więzi między nimi a rodzicami i kolegami, wówczas przychodzi kryzys poczucia tożsamości oraz załamanie systemu wartości. Luki te pozwala zapełnić używka, lub uczestnictwo w subkulturze.
Uzależnienia skorelowane są z negatywnym obrazem siebie oraz przeżywaniem wewnętrznej pustki i niskim poziomem samoakceptacji. U nastolatków można stwierdzić dominację poczucia zewnętrznej kontroli, tj. przekonanie, że biegiem życia nie rządzą oni sami, lecz przypadek, los, czy przeznaczenie. Popadnięciu w uzależnienie sprzyja skłonność do przeżywania stanów lękowych i niska odporność na stresy. Alkohol, narkotyk stają się dla tych młodych ludzi lekarstwem i ucieczką od frustracji i trudnych emocji. Służą też do poszukiwania ciągle nowych wrażeń.
Zastanawiające jest co popycha do sięgnięcia po raz pierwszy po narkotyk, lub alkohol? Jak twierdzą autorzy publikacji 1-8, tym pierwszym motywem jest ciekawość. Ciekawość nowych doznań, o których inni mówią, ciekawość tego „innego świata”, tworzonego przez „zakazany owoc”. Ważnym czynnikiem skłaniającym dzieci do sięgania po używki jest nacisk grupowy i środowiskowy. Chęć podobania się i pozyskania akceptacji rodzi uległość, utrudnia powiedzenie „nie”. Wiąże się to z modą w danym środowisku, a moda bywa wielką i często niekontrolowaną siłą.
Młodzież chce udowadniać całemu światu swoją niezależność, a sięgnięcie po używkę to manifestacja wolności w ich wydaniu. Mówi też, że łatwiej się uczyć, bo wierzy w mity, że po amfetaminie więcej zostaje w głowie i klasówkę można zaliczyć na lepszy stopień.
Bywa, że muzycy i inne postacie z życia publicznego przyznają się do brania,
a nastolatkom zaczyna to bardzo imponować, więc naśladują idoli także w tym zakresie.
Młody człowiek, często nie do końca zna mechanizmy działania używek i sądzi, że na pewno nic mu nie będzie, gdy zacznie brać w sposób kontrolowany, wtedy, gdy ma ochotę. Ale nic bardziej błędnego, to złudzenie, bo narkotyki i alkohol uzależniają. Gdy młodzi poznają prawdę, czasem jest już za późno.
Co można zrobić
W grupach „niskiego ryzyka” wystarczy wpoić dzieciom pozytywne zachowania.
To mogą robić w szkole nauczyciele przy współudziale specjalistów i rodziców. Ale aby przekonać się, czy jest to grupa „niskiego ryzyka” należy wcześniej ją zdiagnozować, bo bez wstępnej diagnozy nawet najlepszy program może zaszkodzić. Diagnozę najlepiej przeprowadzić za pomocą ankiety.
Jeśli wyniki diagnozy będą świadczyć o istniejących już problemach, można próbować nadrobić wychowawcze zaniedbania np. w grupach socjoterapeutycznych, czy poradniach psychologiczno – pedagogicznych. Tymi dziećmi powinni zająć się już specjaliści – psychologowie, socjoterapeuci, doradcy rodzinni.
Trzecia grupa to ta, dla której na profilaktykę jest już za późno. W ich przypadku trzeba nastawić się na indywidualną współpracę i rozwiązywanie konkretnych problemów
z narkotykami, przestępczością, alkoholem itp. To zadanie dla lekarzy specjalistów, psychologów, psychoterapeutów, rehabilitantów głównie w poradniach specjalistycznych.
Co może powstrzymać dziecko? Silna więź emocjonalna z rodzicami, zainteresowanie nauką, hobby. Ważne są również pozytywne autorytety i grupa rówieśników, która ma ciekawe zainteresowania.
Szkoła mając zdiagnozowany problem powinna wybrać program profilaktyczny, taki, który będzie wspierał wszystkie pozytywne czynniki, tworzył więź z wyznaczającą pozytywne wartości wspólnotą. Osłabi to w życiu dziecka negatywne czynniki. Nawet jeśli na jego drodze pojawią się narkotyki, będzie miało do kogo się zwrócić. Będzie mu łatwiej zrezygnować z narkotykowego eksperymentu.
Program profilaktyczny to nie dieta-cud, dlatego powinien on trwać co najmniej rok,
a w działania powinni być włączeni rodzice i rówieśnicy.
Głównym celem takiego programu jest zadbanie o rozwój czynników chroniących, czyli jak rozwijanie więzi emocjonalnej z rodzicami, zainteresowanie nauką, hobby.
Każdy człowiek przeżywa w swoim życiu trudności. Problem powstaje wtedy, gdy nie jest on w stanie sobie z nimi radzić. Celem programu jest rozwijanie umiejętności radzenia sobie z typowymi dla dzieci w danym wieku problemami, np. dotyczącymi relacji z płcią przeciwną, rodzicami, kolegami, nauczycielami. U podstaw tych umiejętności leży pozytywny obraz samego siebie, wiara we własne siły i wszelkie kroki w tym kierunku służą, choć pośrednio, zapobieganiu uzależnieniom. Zazwyczaj uciekanie dziecka w świat uzależnień wiąże się głównie z niezrozumieniem jego odczuć i potrzeb wieku młodzieńczego, nieakceptacją środowiska i najbliższego otoczenia. Aby uniknąć takiego stanu rodzice
i wychowawcy muszą zwracać uwagę na to, co mówi dziecko. Należy znaleźć czas na wysłuchanie problemów, unikać złośliwych i krytycznych porównań z innymi. W miarę dyskretnie trzeba poznać grono przyjaciół dziecka i ich zwyczaje, a każdą anomalię
w zachowaniu sprawdzić, poznać jej przyczynę, aby w porę podjąć odpowiednie działania. Tańsze jest zapobieganie aniżeli leczenie. Jeżeli dojdzie jednak do tego, że dziecko miało bezpośredni kontakt z narkotykiem (o co nietrudno), nie należy popadać w panikę, lecz zastanowić się nad przyczyną. Nie należy wahać się z zasięgnięciem porady u specjalisty, bo zwlekanie grozi tragedią, która oprócz dziecka dosięgnie również rodziców.
Każdy z nas – młody i starszy, chce i powinien mieć takie miejsce na ziemi, gdzie może być sobą, gdzie jest wolny od krzywd, niebezpieczeństw, gdzie nie musi się nikogo bać i oddychać pełną piersią. Takim miejscem powinien być dom - azyl po ciężkim dniu,
a w domu przyjaciele: matka, ojciec, którzy nie wyśmieją, nie zdradzą, nie są fałszywi.
Nawet najlepszy program nie zastąpi ich wysiłku wychowawczego i troski, miłości rodzicielskiej płynącej prosto z serca.
Bibliografia:
1. „Zapobieganie uzależnieniom uczniów” – publikacja dla pracowników oświaty pod redakcją Bożeny Kamińskiej-Buśko, W-wa 1997 r., Centrum metodyczne pomocy psychologiczno – pedagogicznej MEN,
2. Wojciech Wanat – „Odlot do nikąd”, Iskry, Warszawa 1997 r.,
3. Denis Richard – „Narkotyki”, Książnica, Katowice 1999 r.,
4. Ruth Maxwell – „Dzieci, alkohol, narkotyki”, Gdańskie Wyd. Psych., Gdańsk 2000 r.,
5. „Jak uchronić dziecko od narkotyków i alkoholu”, W-wa 1999 r., broszura wydana przez Komendę Stołeczną Policji,
6. Zbigniew B. Gaś – „Profilaktyka uzależnień”, WSiP, W-wa 1993 r.,
7. Thomas Gordon – „Wychowanie bez porażek w szkole”, Instytut Wydawniczy Pax, W-wa 2000 r.,
8. Danuta Siemek – „Problemy wychowawcze wielu dorastania”, JWZZ, W-wa 1986 r. |
