|
Wychowanie jest to całokształt zabiegów mających na celu uformowanie człowieka pod względem fizycznym, moralnym, religijnym i umysłowym oraz przygotowanie do życia wśród innych (w rodzinie, w ojczyźnie i w świecie). Ma prowadzić do dojrzałości osobowej, do umiejętności życia w poszanowaniu dziedzictwa ojców, do podejmowania w środowisku odpowiedzialnych zadań, decyzji, dzieł twórczych. Wychowanie odnosi się wyłącznie do człowieka i zmierza do ukształtowania w nim zachowań rozumnych, godnych i ambitnych,
umiejętności dokonywania słusznych wyborów światopoglądowych, moralnych, politycznych. Proces wychowania obejmuje proces formowania kogoś, oraz siebie samego, czyli świadome wpływanie na własny rozwój. Proces wychowawczy trwa całe życie, ponieważ przez całe życie człowiek się rozwija.
Rodzina zajmuje pierwszoplanowe miejsce w wychowaniu ludzkim i chrześcijańskim, a rodzice są pierwszymi i głównymi wychowawcami, których nie łatwo zastąpić. Jest to ich prawo naturalne, gdyż oni dali życie swym dzieciom. Jest to także najlepszy sposób zapewnienia harmonijnego wychowania, właśnie ze względu na absolutnie niepowtarzalny charakter relacji rodzice - dzieci oraz atmosferę uczuciową i poczucie bezpieczeństwa, jakie mogą stworzyć rodzice promieniując miłością. Przeważająca część społeczeństwa uznaje szczególną i niezastąpioną rolę rodziców w pierwszym okresie wychowania. Dlatego należy starać się pomóc rodzicom w dobrym wypełnieniu tego trudnego zadania wychowawczego. Nie wystarczy tu bowiem dobra wola ani nawet miłość. Za łaską Bożą rodzice powinni przyswoić sobie umiejętność w tym zakresie umacniając najpierw swe przekonania religijno - moralne, dając przykład, wymieniając doświadczenia między sobą i z innymi rodzicami, z pedagogami, z kapłanami. Chodzi o to, żeby przysposobić dzieci i młodzież do oceny wartości moralnych wedle prawidłowego sumienia i do przyjmowania owych wartości przez osobisty wybór, a również do doskonalszego poznawania i miłowania Boga. To wyrabianie ich rozumu, woli, ich wiary jest pewną sztuką. Atmosferę rodzinną powinny kształtować: zaufanie, dialog, stanowczość, właściwie rozumiane poszanowanie rodzącej się wolności. Wszystko to są czynniki ułatwiające stopniowe wprowadzenie w kontakt z Bogiem i wytworzenie nawyków, które zdobiąc już dziecko przygotowują przyszłego człowieka. Dzieci w rodzinach zdobywają pierwsze doświadczenie Kościoła i autentycznego życia ludzkiego w społeczeństwie. Rodzina powinna towarzyszyć swym dorastającym dzieciom z cierpliwą miłością, z nadzieją i nie odmawiać współpracy z innymi instytucjami wychowawczymi.
W czym tkwi tajemnica domu rodzinnego? Wspólnota rodzinna wyznacza podstawowe więzi międzyludzkie (rodzicielstwo, braterstwo, związek pomiędzy mężczyzną i kobietą). Można powiedzieć, że rodzina-dom są źródłem siły moralnej i psychicznej. Mimo dostrzegalnego kryzysu rodziny w kulturze europejskiej, dom pozostaje mimo wszystko ciągle miejscem samorealizacji. W domu rodzinnym, wśród najbliższych kochanych i kochających osób, każdy może odczuć znaczenie własnych wyników i ich sens.
W domu odnajdujemy warunki dla naszej równowagi psychicznej i podstawy zasad moralnych, W domu otrzymujemy przekaz, wartości, obyczajów, tradycji, nawyków oraz dochodzi do tego jeszcze ogólnospołeczny system edukacji, co decyduje o pozyskiwaniu przez człowieka
Indywidualne pozyskiwanie przez każdego z nas i rozwijanie swojej tożsamości w różnych aspektach (gatunkowym, płciowym, osobowościowym, narodowym, religijnym, kulturowym itd.), odbywa się głównie w przestrzeni domowej, wśród najbliższych. A wszystko to współtworzy to, co nazywamy „tajemnicą domu". Jest miejscem, w którym odbieramy rzeczywistość i staramy się ją zrozumieć. Tu każdy może odnaleźć źródło więzi emocjonalnej ze swoim narodem. Dom rodzinny, jest więc widziany jako jedna z najważniejszych wartości społecznych i kulturalnych, jako „twierdza tożsamości" jednostki oraz jako miejsce pamięci i historii w jej prywatnym wymiarze.
Dom rodzinny posiada prestiż miejsca uprzywilejowanego, miejsca w którym identyfikujemy się z konkretną tradycją i z przeszłością. Tu uświadamiamy sobie swoje pochodzenie, poznajemy rodowód, co odgrywa ważną rolę w życiu człowieka. Mówimy często o więzach krwi, dziedzictwie, pokoleniach, co daje poczucie ciągłości, kontynuacji tradycji. Dom rodzinny to zarazem miejsce specyficzne: jest punktem odniesienia, jest naszym miejscem w społeczeństwie, miejscem do którego przynależymy i w którym czujemy się bezpieczni,
Kochamy nasze dzieci, chcemy dla nich tego, co najlepsze. Co możemy zrobić, jak je wychowywać? Należy podkreślić, że rodzina uważana jest za niezastąpioną w wychowaniu, co oznacza, że prawidłowy rozwój i wychowanie dziecka może przebiegać tylko w rodzinie, nawet w takiej, która nie w pełni właściwie rozumie swoje zadania, ale kocha dziecko. Rodzina nie tylko współuczestniczy w stwórczym dziele Boga, ale ma za zadanie zapewnić rozwój i wychowanie swoim dzieciom. Sobór Watykański w Deklaracji o wychowaniu chrześcijańskim tak mówi: „Rodzice, ponieważ dali życie dzieciom w najwyższym stopniu są zobowiązani do wychowania potomstwa i dlatego musza być uznani za pierwszych i głównych wychowawców, to zadanie wychowawcze jest tak wielkiej wagi. że jego ewentualny brak z trudnością dałby się zastąpić."
Celem wychowania realizowanym przez, rodziców powinna być pomoc dziecku w osiągnięciu szczęścia wiecznego, w dojściu do obcowania z Bogiem na wieczne czasy. Człowiek, a więc i dziecko, jest osobą obdarzoną wolnością. Nic, co mu zaproponujemy nie zostanie przez niego przyjęte, jeżeli nie zechce tego zaakceptować, wybrać. Nie będzie pracowity, jeżeli sam nie wdroży się do wytrwałości, dokładności, sumienności. Czy rodzina widzi właściwie cel wychowania swoich dzieci? Różnie to bywa. Na pewno chce szczęścia swego dziecka. Widzi to szczęście w różnych wartościach, często w czymś nieuchwytnym, może rzadko w spotkaniu z Bogiem.
Jakie zadania należałoby postawić dla realizacji postawionego wyżej celu? Podstawowym zadaniem jest ukazanie Boga jako najwyższej prawdy i dobra, tym samym prawdy o człowieku i o świecie oraz pomoc w Jego umiłowaniu. Kolejnym zadaniem jest włączenie dziecka do Kościoła i zabieganie o rozwój jego wiary. To także zabieganie i stworzenie warunków dla rozwoju i udoskonalenia potencjalności, jakie posiada każda osoba, dzięki którym poznaje i kocha Boga , ludzi i świat Jakie możliwości posiada rodzina do realizacji wymienionych zadań. To właśnie życie codzienne, zachowane w nim proporcje między troską o zaspokojenie potrzeb materialnych, psychicznych i duchowych, stanowi zarazem treść jak i sposób – metody wychowania. Życie codzienne, jego treść, to o co przede wszystkim się zabiega - o jedzenie czy ubranie, o wykonanie zadań czy odpoczynek, o dbałość o siebie, czy służbę innym, o ostatni krzyk mody czy zaspokojenie rzeczywistej potrzeby - informuje o tym, co jest ważne, cenne, czemu należy poświęcić swoje siły. Boga odkrywamy nie tylko w kontemplacji przyrody, modlitwie, Piśmie Świętym, ale także w troskach rodziców, w tym, o co się starają, o jaki ideał mieszkania - na pokaz, zdystansowanie sąsiadów, czy dla zaspokojenia godziwych warunków członkom rodziny - na ile zauważają biedy innych i dążą do ich usunięcia. Można powiedzieć, że prawda życia codziennego, jej poziom decydują o jakości wychowania i jego rezultatach.
Toczące się życie zostawia swoje ślady w świadomości dziecka. Trwałość tych śladów zależy od zastosowania odpowiednich „środków". Do najważniejszych zalicza się obecność rodziców, dialog między członkami rodziny, współodpowiedzialność wszystkich, wytworzenie obyczajowości.
Kiedy mowa o obecności to nie jest to problem bycia fizycznego w domu. Chodzi o stałą dyspozycję bycia dla kogoś, dla jego spraw - nawet najbłahszych kłopotów, radości, pytań, problemów. Chodzi o bycie do dyspozycji w każdej sytuacji, nawet gdy jest się bardzo zajętym. Powrotów do domu nie można rozpoczynać wyrzutem - dlaczego się spóźniłeś? Obecność oznacza bycie „przy" gdy ktoś pisze klasówkę, jest na prywatce, wędruje na rowerze, idzie na spotkanie z sympatią, jest ona siłą, w tym, by nie zawieść zaufania, spełnić
nadzieje.
Dialog jest wymianą myśli, dochodzeniem do zrozumienia prawdy. Okazją do dialogu jest wspólny posiłek, spacer a nawet razem wykonywane prace domowe. Dialog wymaga nauczenia się rozmowy. Ona zaś udaje się wtedy, gdy nie jest niczym ograniczona - np. filmem telewizyjnym – gdy nauczymy się słuchać, a nie tylko mówić. Szczególnie dobrze się prowadzi rozmowę przy wspólnym stole.
Tym, co najbardziej wychowuje to podejmowanie odpowiedzialności. W rodzinie, która jest wspólnotą miłości i życia nie powinno być podziału na odpowiedzialnych rodziców i na nieodpowiedzialne dzieci. Skoro wspólnota, to każdy jest za nią odpowiedzialny, oczywiście na miarę swoich ludzkich możliwości, bo każdy człowiek z natury nosi w sobie sprawność w odpowiadaniu na to co dobre, czy złe. Jest to następstwem tego, że człowiek w zetknięciu się z rzeczywistością poznaje prawdę i dobro, które mają moc zobowiązywania człowieka- Jeśli człowiek próbuje się wykręcić od ich realizacji, przeżywa niepokój, zaś podporządkowanie się prawdzie buduje w nim poczucie odpowiedzialności. Mały człowiek - dziecko, to taki sam człowiek jak rodzice. Ma te same możliwości, które powoli dojrzewają. Odpowiedzialne może być półtoraroczne dziecko. Tatuś śpi po całonocnej pracy, mama cicho krząta się po kuchni, prosi dzieci o cichą zabawę, a tym samym oczekuje odpowiedzenia na dobro tatusia. W konsekwencji uczestnictwo w odpowiedzialności za wspólnotę rodzinną prowadzi do odpowiedzialności za własne postępowanie, staje się szkołą charakteru. Czynnikiem wspierającym obecność, prowadzenie dialogu, wspólne działanie i odpowiedzialność jest domowa obyczajowość, codzienna i świąteczna. Obyczajowość nadaje życiu pewien stały rytm i koloryt, reguluje postępowanie członków rodziny, przypomina o wartościach wytworzonych przez rodzinę lub zaczerpniętych z kultury narodowej czy religijnej. Wspólne zasiadanie do posiłku, modlitwa na jego wstępie wskazują na wzajemną życzliwość, potrzebę kontaktu, na istnienie więzi, na Boga. Wieczorne znaczenie krzyża na czołach domowników jest poleceniem ich opiece Bożej, wyrazem troski o domowników tego, który to czyni. Styl ubrania w domu – czy on jest schludny czy niedbały - świadczy o naszym stosunku do domowników, do życia rodzinnego. Obyczajowość świąteczna odrywa od powtarzającej się codzienności, przenosi nas w inny, lepszy, piękniejszy świat. Zaczynając od świątecznego stroju zobowiązuje do odpowiedniego zachowania, poprzez inne, niż w ciągu tygodnia nakrycie stołu, nakazujące właściwe siedzenie przy jedzeniu, do starań o serdeczne odnoszenie. Świąteczność pozwala na przeżycie wspólnoty, zapomnienie o tym co dzieli, sięgnięcie po to co łączy. Obyczajowość związana ze świętem religijnym przywołuje pamięć o Bogu, o jego miłości, o prawdach o nim. Spotkania rodzinne z tej okazji są możliwością nie tylko do poznania się w rodzinie, do podtrzymywania kontaktu, ale i przekazania historii rodzinnej, jej osiągnięć, wartości które charakteryzują właśnie rodzinę. Daje to możność identyfikacji z rodziną, z tym, czemu ona służyła.
Wychowawcami w rodzinie są rodzice. Nie posiadają specjalnego przygotowania w tym zakresie. Źródłem ich wiedzy są doświadczenia wyniesione z własnej rodziny. W rezultacie wychowanie dzieci przebiega zgodnie z tym jacy są, jak realizują własne życie, jak jest jakość ich życia. Chcą czy nie chcą to stanowią wzór życia we wszystkich jego aspektach. Wzór ten nie zawsze jest w pełni pozytywny. Nie znaczy to, ze nie może być doskonalszy. Przykład spełnia właściwie swoją rolę, gdy stale się doskonali, przemienia, a rodzice korzystają z łaski sakramentu małżeństwa. Wypełnienie przez rodziców obowiązku włączenia dzieci do Kościoła przez chrzest, zadbanie o przyjęcie następnych sakramentów powinno być wsparte ich życiem religijnym.
Pomoc dziecku - poprzez obecność, dialog, współodpowiedzialność, świadectwo życia codziennego, powinna doprowadzić do rozwoju w nim samym aktywności samowychowawczej. Tylko kształtowanie samego siebie dokonuje przemiany w osobie wychowanką. Specyfika wychowania w rodzinie polega nie na zorganizowanym procesie wychowania, ale na jakości życia codziennego. Nadawanie mu coraz większej doskonałości jest rękojmią udanego wychowania.
W rodzinne Święta, kiedy mamy czas dla siebie, może warto zadać sobie pytanie, czy nasze życie rodzinne (to codzienne) wspomaga nasze dziecko w dojściu do spotkania z Bogiem? Czego mu nie dostaje? W czym należy je zmienić? Decyzja w tej sprawie jest niezależna od warunków zewnętrznych, leży w nas.
Opracowanie: Lipińska Dorota
|
