Szkoła jest miejscem codziennego kontaktu wychowanka z wychowawcą. Wychowanie to proces prowadzący do tego, by wychowanek doszedł do pełni osobowego rozwoju. Optymalny i harmonijny rozwój dziecka jest podstawowym celem oddziaływań nauczyciela.
Dopóki wychowawca i wychowanek zachowują swą rolę podmiotową i potrafią razem ustalić swą linię działania, interakcja odbywa się bez zakłóceń. Gdy jednak którekolwiek z partnerów interakcji traci poczucie swojej sprawności i poczucie kontroli nad zdarzeniami, interakcja zachodząca między nimi zostaje zaburzona lub zerwana to mamy do czynienia z błędem wychowawczym. Błąd w wychowaniu jest zatem zdarzeniem w życiu wychowanka, który niesie ze sobą skutki dla niego niekorzystne, a więc szkodliwe dla dziecka. Wychowawca popełniający błąd jest z reguły nieświadomy go. Uświadomienie błędu następuje z pewnym opóźnieniem. Istnieje wiele czynników sytuacyjnych, które mają wpływ na błędne zachowania wychowawcy: są to wszelkiego rodzaju utrudnienia i zagrożenia jak: presja czasu, hałas, zewnętrzna kontrola, złożoność zadań (zbyt liczna klasa szkolna, bardzo zróżnicowany poziom intelektualny uczniów). Do szczególnych utrudnień i zagrożeń w interakcji wychowawczej należą te, które pochodzą od samych wychowanków np. opór wobec działań wychowawczych, podważanie jego kompetencji, niechęć.
Antonina Gurycka w książce pt.: "Błąd w wychowaniu" wyróżnia dziewięć błędów w wychowaniu według trzech kryteriów: nastawienia emocjonalnego do dziecka, ("żar - lód"), koncentracji na osobie dziecka czy własnej, przecenianie lub niedocenianie zadań dziecka.
Rygoryzm:
1. Formułuje wymagania, polecenia, zakazy.
2. Sprawdza, drobiazgowo kontroluje wymagania, polecenia, zakazy.
3. Formułuje oceny negatywne.
Agresja:
1. Atakuje słownie, obraża, poniża, kpi, krzyczy, wyraża lekceważenie.
2. Atakuje fizycznie, uderza, bije, szturcha, obezwładnia, przymusza do określonej pozycji, np. klęczenia.
3. Atakuje symbolicznie (w sposób zamaskowany): obraźliwe gesty, ironia, ostre kary.
Hamowanie aktywności:
1. Przerywa aktywność dziecka innymi poleceniami, zadaniami, inicjatywami.
2. Włącza się w aktywność dziecka, przeszkadza, odbiera odwagę, krytykuje: wprowadza modyfikacje, nie licząc się ze zdaniem dziecka, przejmuje jego czynności bez uzasadnień.
3. Zakazuje aktywności uprawianej przez dziecko bez uzasadnień lub z uzasadnieniami ograniczającymi prawa dziecka do własnej aktywności.
Obojętność:
1. Nie nawiązuje kontaktu z dzieckiem z własnej woli, "jest obok dziecka", okazuje werbalnie i mimicznie brak zainteresowania dzieckiem.
2. Nie reaguje na próby nawiązania kontaktu przez dziecko, np. na pytania nie odpowiada, nie reaguje na wypowiedzi dziecka, nie słucha, zajmuje się czym innym w czasie przeznaczonym na kontakt z dzieckiem.
3. Pozostaje bierny wobec próśb i ewidentnych potrzeb dziecka do niego adresowanych.
Eksponowanie siebie:
1. Absorbuje dziecko swoimi sprawami i problemami w sytuacjach nieadekwatnych do tego celu, np. mówi o swoim samopoczuciu, demonstruje swoje urazy, humory, obraża się.
2. Przeciwstawia siebie i swoje walory dziecku, chwali się, wywyższa się.
3. Domaga się dla siebie względów, egzekwuje bezwzględnie swoje prawa.
Uległość:
1. Spełnia zachcianki dziecka.
2. Rezygnuje i obniża wymagania stawiane dziecku wobec jego nalegań.
3. Demonstruje własną bezradność wobec dziecka: nie wiem co mam teraz zrobić, płacze, skarży się wobec innych na dziecko.
Zastępowanie:
1. Wykonuje zadania, które powinno wykonać dziecko.
2. Pozbawia dziecko możliwości decydowania co do podjęcia działań własnych, znajdując wytłumaczenie w trudności zadań zmęczeniu, słabości dziecka.
3. Z własnej inicjatywy proponuje dziecku zastąpienie go w różnych czynnościach.
Idealizacja dziecka:
1. Podkreśla w słowach i zachowaniu przekonanie o szczególnych walorach i możliwościach dziecka.
2. Przejawia afektację w kontakcie z dzieckiem.
3. Ważna każda sprawa dziecka (zdrowie, nauka, koledzy)
Niekonsekwencja:
1. Przemienność wrażeń, odczuć, niejasność.
2. Brak konsekwencji w egzekwowaniu zadań nałożonych przez wychowawcę dla ucznia.
Błędy te często popełniane są przez rodziców, wiele z nich jednak pokrywa się z błędami nauczycielskimi. Błędy wychowawcze nauczycieli są nieodłączne od działalności wychowawczej, zwłaszcza ze względu na występujące na terenie szkoły liczne utrudnienia wcześniej wymienione. Są nauczyciele, którzy popełniają błędy częściej i są, którzy rzadziej. Każdy jednak błąd wywiera niekorzystny wpływ na osobowość i zachowania wychowanka. Powoduje poczucie krzywdy, niesprawiedliwości, obniża w oczach dziecka ocenie wychowawcy jako partnera interakcji. Zbuntowany wobec swojego wychowawcy wychowanek przejawia np. agresję. Rozwija się u niego poczucie krzywdy, odmawia aktywności w innych podobnych lub zbieżnych sytuacjach. U dziecka powstają negatywne zmiany osobowości, a w rażących przypadkach nawet zaburzenia osobowości. Skutki błędów wychowawczych możemy podzielić na doraźne i odległe w czasie (czy mniej lub bardziej głębokie).
Dane statystyczne świadczą o tym, że często są stosowane wobec dzieci takie błędy jak: agresja, rygoryzm, łamanie aktywności, zawstydzanie, wyśmiewanie, poniżanie. Błędy te przyczyniają się do zerwania więzi z wychowawcą, wzbudzają w dziecku gniew, nienawiść, chęć zemsty, depresję, wstyd, rozpacz lub poczucie małej wartości a także bardzo często pozostawiają urazy psychiczne. Błędne zachowania wychowawców zależą od trzech grup warunków. Są to uwarunkowania osobowościowe, uwarunkowania związane z postawami wychowawczymi oraz warunki sytuacyjne. Dzisiaj gdy obserwuje się tyle agresji wśród dzieci wielu wybitnych ludzi zadaje sobie pytanie co robić, karać czy wynagradzać. Większość jednak zgadza się, że kara odnosi mniejszą skuteczność. Dziecko unika jej ponieważ towarzyszy tej sytuacji przykry stan emocjonalny. Dlatego stosuje często wykręty, kłamstwa ucieczkę, ukrywanie się, wypieranie się winy, zrzucanie jej na kogoś innego. Ostre błędy (kary) prowadzą do utrwalenia i przekazywania wzorów zachowania agresywnego w stosunkach międzyludzkich. Kara zaburza potrzebę bezpieczeństwa. Karząc oczekujemy od dziecka zmiany postępowania. Kara może być tylko wtedy skuteczna, gdy dziecko ma świadomość przekroczenia zakazu (tego nie można zrobić). Jako nauczyciel nauczania początkowego mam możliwość towarzyszenia dzieciom przez kilka godzin lekcyjnych i obserwowania ich w różnych sytuacjach na zajęciach i przerwach. Dlatego mogę szybko dostrzec niepokojące zachowania i zastanowić się gdzie tkwi przyczyna, kto popełnił błąd w wychowaniu (rodzice czy nauczyciel). Wspólnie z rodzicami szukam przyczyn oraz sposobów postępowania. Poszukiwanie sposobów dotarcia do błędu, poznania jego natury i metod minimalizacji jego skutków jest ważnym przedsięwzięciem. Tylko rozpoznając błędy można minimalizować ich występowanie poprzez autokorekcję.
Na koniec przytoczę słowa kuratora oświaty w Krakowie J. Lackowskiego do nauczycieli "Bądźmy sprawiedliwi i surowi. Pamiętajmy, że za czyn dobry powinna być nagroda, a za zły kara. Postępując mądrze i konsekwentnie, wymagając od siebie mamy szansę na prawdziwy sukces wychowawczy". Moja praca pt.: "Błędy wychowawcze nauczycieli i ich wpływ na osobowość i zachowania uczniów" zainspirowała mnie do przeprowadzenia ankiety w naszej szkole. Celem ankiety było zdobycie wiadomości: jakie błędy wychowawcze popełniają nauczyciele, z którymi pracuje. Badaniem objęłam 12 nauczycieli. Wszyscy przyznają się do kilku popełnianych błędów. Z badań wynika, że najwięcej bo aż 66,6 % uzyskał błąd - agresja słowna (krzyczy). Drugie miejsce zajmuje niekonsekwencja - 58,3%, na trzecim miejscu jest obojętność - 50,0 %, hamowanie aktywności dziecka - 41,1 %, bezradność - 25,0 %.
ANKIETA
Do których z niżej wymienionych błędów wychowawczych popełnianych w swojej pracy pedagogicznej mogłaby się Pani (Pan) przyznać.
1. Agresja
a) atak słowny (obraża, poniża, krzyczy)
b) fizyczny (uderza, bije)
c) symboliczny (obraźliwe gesty, ironia, ostre kary)
2. Rygoryzm
a) stawianie wymagań i ostre ocenianie
b) bezwzględne egzekwowanie wykonywanych poleceń
3. Hamowanie aktywności dziecka
a) przerywa aktywność dziecka innymi poleceniami, zadaniami
b) włącza się w aktywność dziecka, przeszkadza
c) odbiera odwagę, krytykuje
4. Obojętność
a) nie okazuje swemu uczniowi zainteresowania problemami osobistymi
b) utrzymuję dystans we wzajemnych relacjach
c) stawia wymagania a zaniedbuje kontrolę
5. Niekonsekwencja (brak jednolitej postawy wobec dziecka)
a) zmienność wymagań jakie się dziecku stawia
b) zmienność zachowań nieadekwatna do zachowania ucznia
6. Bezradność
7. Inne błędy nauczycielskie nie wymienione w ankiecie...
Literatura:
1. Antonina Gurycka – „Błąd w wychowaniu”,
2. Czasopismo „Wychowawca”.
Sabina Laskowska |
