Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Praca z utworem poetyckim na lekcjach z języka polskiego w klasach I - III

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 5991 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

 

Pojęcie rodziny i jej funkcje.
Naturalnym środowiskiem wychowawczym dla każdego człowieka od najmłodszych jego lat jest rodzina. Oddziałuje ona na człowieka niemal przez całe życie.
We wczesnym dzieciństwie rodzina wpływa najbardziej na kształtowanie się przyszłych postaw jej członków, na ich późniejsze zainteresowania i zdolności. Niekiedy rodzinę nazwać można instytucją lub podstawową grupą społecz-ną, jak również najważniejszą komórką w życiu społeczeństwa. Jako podsta-wowe środowisko życia i wychowania młodego pokolenia, powinna stwarzać mu warunki sprzyjające jak najbardziej harmonijnego i wielostronnego rozwoju. W rodzinie proces wychowania przebiega w sposób stały i ciągły. Domu rodzinnego nikt nie wybiera sobie sam. Dziecko przychodzi na świat w określonej rodzinie, o określonej liczbie osób i przez większość swego życia podlega jej wpływom. Niezależnie od tego, jak rodzina funkcjonuje, czy jest Środowiskiem zdrowym moralnie, kształtuje osobowość dziecka, postawę spo-łeczną, wyznacza koleje losu.
,,Rodzina przeważnie nieświadomie poprzez wzory zachowań kształtuje pierwsze wyobrażenia dziecka o otaczającym je świecie, panujących między lu-dźmi stosunkach, zarówno w układach ścisłej bliskości, jak i w tych dalszych.
1. Rodzenie się sądów o poezji.
W tej części na wstępie dokonam krótkiej analizy sądów o poezji dla dzieci. Poezja stała się przedmiotem zainteresowania badaczy i krytyków później niż proza, której przypisywano większą możliwość wywierania wpływu wychowawczego. Pierwszym głosem w obronie poezji dla dzieci była wypowiedź Lucjana Siemińskiego z 1852 roku. W artykule "O sposo-bach nauczania i o książkach dla dzieci" odczuł w pełni konieczność ist-nienia w tej dziedzinie wyższych form, skoro pisze, że "utwór dla dziecka wymaga przyrodzonego i nabytego talentu, czystości pojęć i prostego ser-ca." Po L. Siemieńskim krytyku - poecie w 1892 r. wypowiada się Maria Konopnicka. Upomina się o prawo dziecka do poezji.
O szerszym rozwoju badań można mówić dopiero od przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, gdy zarówno w Polsce, jak i na świecie nastąpiło wielkie ożywienie w zakresie literatury dla dzieci i młodzieży. W poszczególnych krajach powstają stowarzyszenia międzynarodowe i ośrodki badawcze przy wyższych uczelniach, organizuje się konferencje. W Polsce jednym z pierwszych po wojnie świadectw naukowego zaintere-sowania poezją dla dzieci była sesja w Łańcucie w roku 1960, na której wygłoszono dwa referaty (Kuliczkowska, Cieślikowski) dotyczące pomija-nej dotychczas poetyckiej twórczości Marii Konopnickiej dla dzieci. Rok 1963 przyniósł książkę Jerzego Cieślikowskiego o Konopnickiej, rok 1964 - studium Krystyny Kuliczkowskiej poświęcone tej samej poetce, w 1965 roku dwa szkice monograficzne: Haliny Skrobiszewskiej o Brzechwie i Krystyny Kuliczkowskiej o Ewie Szelburg-Zarembinie . W kolejnych la-tach ukazały się przełomowe w zakresie badań nad poezją dla dzieci.
W licznych na całym świecie czasopismach poświęconych sztuce dla dzieci i młodzieży bez przerwy dużo miejsca zajmuje problem poezji. Na uwagę zasługuje fakt, że Celestyn Freinet poezję dziecięcą uczynił podstawą kształcenia. Jego tech-niki spowodowały, że swobodny tekst stał się drogą do poetyckiej ekspresji.
W powyższej, krótkiej genezie rodzenia się sądów o poezji, w jej obronie, wskazywano na jej ogromną rolę, ale nie zajmowano się problemem: Który ze sposobów nauczania wierszy na pamięć przynosi najwyższe efekty, przy wykorzys-taniu których środków dydaktycznych podczas pracy na lekcji uczniowie uzyskają wysoki poziom w zakresie recytacji utworów poetyckich ? Badaniami w tym kie-runku zajęła się Marietta Śmiechowska. Poszukiwała ona optymalnego sposobu przygotowania uczniów klasy trzeciej do recytacji wiersza.

2. Istota procesu recytacji
W podrozdziale tym wyjaśniam istotę procesu recytacji, staram się odpowie-dzieć: Czym jest recytacja, jaki jest jej wpływ na rozwój pamięci dzieci ? Jakimi kryteriami należy kierować się przy doborze utworów poetyckich do pamięciowe-go opanowania przez uczniów.
"Słownik terminów literackich" pod redakcją Janusza Sławińskiego wyjaśnia termin "deklamacja" równoznacznie z pojęciem "recytacja" - "publiczne wygłasza-nie z pamięci utworów literackich zwłaszcza wierszowanych, traktowane jako sztuka głosowej interpretacji tekstu". Natomiast tom VII "Słownika języka polskiego" pod redakcją Witolda Doroszewskiego wyjaśnia termin ten następująco: "recytacja - wygłaszanie z pamięci utworu literackiego, deklamacja". Są to więc terminy znaczące to samo.
Należy zastanowić się, na czym polega recytacja. Stanisław Furmanik określa ją następująco : "reprodukujemy głosem utrwalone znakami pisarskimi brzmienia oraz ich układy i sploty". Dalej autor pisze, że nie każde wygłaszanie utworu jest recytacją. "Znajomość języka i umiejętność czytania nie wystarczają dla dobrej dek-lamacji. Deklamator ma nie tylko rozumieć, lecz również słyszeć wykonywany utwór, słuchem ujmować i przenikać jego strukturę brzmieniową, orientować się w subie-ktywnym mechanizmie, w jej cząstkach i cząsteczkach, w jego układach i splo-tach". Mówienie artystyczne, piękne, wymaga czegoś więcej niż codzienne mó-wienie w życiu ... Kunszt ten zakłada nienaganną dykcję czyli wymowę oraz umie-jętne operowanie zespołem najrozmaitszych środków wyrazu, takich jak tempo, rytm, dynamika, barwa, modulacja, precyzja słowa i zdania, frazowanie czy pau-za". Największym osiągnięciem jest, by recytatora "słyszano, rozumiano i słuchano.
Zanim jednak recytator posiądzie umiejętność pięknej recytacji utworu poe-tyckiego, musi nauczyć się go na pamięć. Nauczyć się tekstu na pamięć, to znaczy zapamiętać szereg słów, wyrażeń i zdań w określonej kolejności. Uczenia się tekstu na pamięć nie polega na zapamiętywaniu wyrazów, lecz zapamiętywaniu ich w pewnej kolejności, w określonych wzajemnych związkach. Wiadomo, że pamięć ułatwia rozwój psychiczny, toteż ćwiczenie pamięci konieczne jest dla utrzymania jej w ciągłej gotowości, musi być otoczone troskliwą opieką. Uczenie się wierszy na pamięć jest ćwiczeniem pewnych kategorii pamięci, a mianowicie pamięci me-chanicznej dotyczącej procesów zapamiętywania, przechowywania i przypomina-nia, pamięci logicznej odnoszącej się do zasobów treściowych. Angażując przy nauczaniu wiersza pamięć mechaniczną, musimy w bardzo szerokim stopniu uru-chamiać przede wszystkim pamięć logiczną. Dziecko powinno bardzo dobrze ro-zumieć tekst, który ma opanować pamięciowo.
Wybierając wiersz do nauczenia na pamięć, nauczyciel powinien kierować się następującymi kryteriami :
1. "Wybieramy teksty interesujące, które łączą się z przeżyciami uczniów w danym
okresie".
2. "Wiersz powinien być prawdziwie artystyczny, prawdziwie poetycki, pięknu
służący, choćby bardzo prosty." "Nie wolno bowiem uczyć dzieci wierszy, które
są tylko tzw. prozą rymowaną."
3. "Który podoba się uczniom lub jest przydatny w organizowaniu uroczystości
klasowej czy szkolnej."
4. Różnorodnością utworów, by uczyć wierszy nie tylko jednego typu.
Wyżej wymienione kryteria spełniają bardzo ważną rolę, bowiem "tekst opa-nowany na pamięć i powtarzany przez dzieci utrwala w ich świadomości nie tylko ciekawą treść, ale również piękne wrażenia, oswaja z ciekawą przenośnią, trafnym porównaniem." Dziecko recytując wiersz ma znakomitą okazję, by bawić się sło-wem, traktując je jak każdy fizyczny przedmiot zabawy i wtedy postępuje z nim jak poeta, "Bawi się jego dźwiękiem, melodią, intonacją i jego wieloznacznością." Wybierając utwór przeznaczony do recytacji nauczyciel powinien spośród wielu rozmaitych propozycji wybrać taki, by uczeń potrafił wczuć się w dany utwór, po-trafił utożsamić siebie z bohaterami, ich przeżyciami. Wpływ na to ma także jakość utworu. Utwór bliski formą i treścią uczącemu się szybciej wzbudzi jego zaintere-sowanie. Wiersz nie powinien być ani zbyt prosty, ani zbyt łatwy, gdyż nie spełni swojej roli kształcącej, zaś treść powinna odpowiadać potrzebom psychicznym i być bliska dzieciom. Wracając do wypowiedzi J. Kulpy, utwór powinien dzięki formie artystycznej, budzić wrażliwość na piękne słowa, wyrabiać upodobania ar-tystyczne, kształcić wyobraźnię.
Ważną rzeczą jest, by nauczyciel wybierał wiersz wiążący się z aktualną te-matyką. Wiersz powinien być powiązany z tokiem zajęć, uroczystościami i impre-zami. Treść jego powinna odpowiadać zakresowi tematu, na tle którego ma wystą-pić. Należy zwrócić uwagę na to, by utwór przeznaczony do recytacji charaktery-zował się różnorodnością typu, gdyż brak urozmaicenia, zbyt długie obcowanie z daną treścią i typem utworu, zbyt wnikliwa i długa analiza powoduje u małego recytatora znudzenie osłabiające zainteresowanie poezją.
Mogę stwierdzić, że utwór poetycki przeznaczony do recytacji przez dzieci ma ogromny wpływ na rozwój pamięci, co z kolei prowadzi do ułatwienia rozwoju psychicznego, budzi u dzieci zainteresowanie pięknem języka ojczystego, uwrażli-wia na jego piękno, bogaci i dostarcza dzieciom przeżyć, wzbudza refleksje. Dzieci uczą się analizowania własnych doznań. Utwory poetyckie przeznaczone do nau-czenia się na pamięć posiadają też i inne wartości kształcące. Gromadzą informację o otaczającym świecie. Dzieje bohaterów, ich losy, przygody, opis przyrody, ukazują to, czego dziecko nie widziało lub też to, z czym styka się codziennie, ale nie zwraca uwagi, nie dostrzega. Dzieci uczą się spostrzegania piękna nawet w tym, co niepokaźne, zdawałoby się nie godne zainteresowania. Utwór poetycki pełni także funkcję wychowawczą : dziecko w tym okresie potrzebuje poznawać wzory postę-powania i wzory osobowe, umieją odróżnić dobro od zła. Wiersze mają też "zna-czenie uspołeczniające - dziecko uczestnicząc w kulturze poznaje bowiem stany psychiczne innych ludzi."
Jak już wcześniej wspomniałam, utwory poetyckie przeznaczone i nauczane na pamięć wpływają na kształcenie poprawnej wymowy dzieci, uczą poprawnej dykcji, intonacji, modulacji, siły głosu, akcentowania, frazowania, poprawnej wy-mowy i artykulacji głosek i całych wyrazów, uczą prawidłowego oddychania. Dzięki takim ćwiczeniom ośmielamy dzieci, wyrabiamy z nich umiejętność swo-bodnego i kulturalnego zachowania się, przez co stają się bardziej odważne.
Z tego co zaprezentowałam wynika, że utwory poetyckie przeznaczone przez nauczyciela dzieciom do recytacji maja szereg korzyści kształcących, wy-chowawczych, społecznych, wpływają wszechstronnie na rozwój osobowości ma-łego dziecka. Z tego też względu w pracy na lekcjach języka polskiego nie można zaniedbywać czy pomijać pracy nad recytacją wierszy. Warto przytoczyć tu słowa Brunera : "dziecko jest ojcem człowieka w sposób, który może stać się nieodwra-calnie jednokierunkowy, ponieważ nadrobienie niewielkiego nawet zubożenia jego doświadczeń we wczesnym okresie dzieciństwa stanowi dla większości organizmów przeszkodę nie do pokonania w późniejszym okresie życia."
Tak można w skrócie ukazać wartości i potrzebę nauki recytacji na lekcjach
języka polskiego.
Następny podrozdział dotyczy pojęcia "optymalizacja".
3. Prezentacja pojęcia: optymalizacja, optymalny.
Omówię teraz, co oznaczają pojęcia: "optymalizacja", "optymalny" i na czym one polegają.
Termin "optymalizacja procesu dydaktycznego" oznacza "intensyfikację uczenia się na lekcji, nauczanie prowadzące do najwyższych osiągnięć uczniów w każdej kategorii." "Optymalizacja" to także "dokonywanie wyboru najlepszych, najkorzystniejszych rozwiązań pod jakimś względem." Optymalizacja to ulepsza-nie zarówno czynności nauczyciela jak i uczniów, zapewnienie lepszego wykorzys-tania czasu nauki, bardziej sprawne i skuteczne dysponowanie nim. Ogromna rola przypada nauczycielowi. "Nauczyciel nie powinien wyręczać ucznia w uczeniu się, nie powinien zwracać się do uczniów w sposób : "posłuchaj, zapamiętaj, powtórz" lecz w sposób - "wykonaj". Działanie bowiem jako odpowiednia manipulacja, prowokuje myśli, podsuwa pomysły, jest podstawą nabywania trwałej wiedzy.
Dzięki działaniom formują się postawy. Uczeń zdaje sobie sprawę, że nie wysila się bezskutecznie, lecz rozumie sens swej pracy. Uczenie się będzie efektywne wów-czas, gdy w toku uczenia się wykonuje samodzielne ćwiczenia, demonstracje, nota-tki. J. K. Babański mówiąc o terminie "optymalizacji" ma na myśli "najlepszy w danych warunkach z punktu widzenia określonych kryteriów." Za kryteria op-tymalizacji przyjął "efektywność i czas potrzebny na rozwiązanie postawionych za-dań. Przez optymalizację procesu dydaktyczno - wychowawczego należy zatem rozumieć celowy wybór najlepszego wariantu struktury organizacyjnej tego proce-su, który zapewni maksymalną efektywność rozwiązania w wyznaczonej jednostce czasu zadań z zakresu kształcenia i wychowania uczniów."1
Zatem w swej pracy pragnę ukazać optymalny sposób nauczania recytacji uczniów klasy drugiej szkoły podstawowej. Wiem już, co oznaczają pojęcia: "op-tymalizacja, optymalny".
Następny podrozdział, który przedstawiam zawiera założenia programowe dotyczące nauczania recytacji wierszy przez uczniów klasy drugiej szkoły podsta-wowej.
W tej części pracy zaprezentuję poglądy różnych osób dotyczące nauczania recytacji wierszy. Zgromadzona przeze mnie literatura jest autorstwa Ludwiki Jele-ńskiej, Jana Kulpy, Anny Głębockiej, Józefy Rytlowej, Janiny Malendowicz, Marii Radwiłowiczowej i Zofii Morawskiej, Piotra Bąka. Charakteryzując sposoby nauczania recytacji, rozpocznę od pozycji, która jest najstarsza, bowiem pochodzi z 1927 roku. Jest to "Metodyka pierwszych lat nauczania" Ludwiki Jeleńskiej.
Autorka proponowała, że przed przystąpieniem do nauczania na pamięć wie-rsza, w pogadance należy wyjaśnić rzeczy i słowa trudne zawarte w utworze, "...wywoływać szereg skojarzeń o zbliżonym tonie uczuciowym, czyli wprowadzić w nastrój," aby nie przerywać utworu wyjaśnieniem, gdyż psuje to nastrój. Przed każdym czytaniem poezji potrzebna jest w klasie przede wszystkim chwila ciszy.
Nauczyciel czyta cały wiersz bez przerywania, czyta wyraźnie, z odpowiednią mo-dulacją, "bez przesadnej czułostkowości". Jeżeli wiersz ten jest opisem poetyckim należy go traktować jak obraz, kazać dzieciom zamknąć oczy i widzieć to, co jest zawarte w utworze, w wyobraźni. Utwór poetycki działa bowiem przez nastrój jaki wywołuje. Nie należy "rozwałkowywać" treści, opowiadać opisów poetycznych, przerabiać na prozę, gdyż niszczy to poezję. Jeleńska stwierdza, że dzieci poezji mogą się uczyć tylko na pamięć. W klasie drugiej nauka na pamięć powinna odby-wać się tylko w klasie, powtarzając całość za nauczycielem. Powtarzanie powinno przebiegać chóralnie, półgłosem, od razu z odpowiednią intonacją. Tyle mówi Je-leńska na ten temat.Teraz zaprezentuję stanowisko Jana Kulpy, które zawarł w swoich książkach z 1939 roku i 1947 roku . Mówi on, że wierszy przeznaczonych do opanowania jest rozmaita ilość w różnych klasach. W klasach niższych ilość ta powinna trzy-mać się górnej granicy liczby kilkunastu. By uczyć utworu na pamięć dziecko "mu-si rozumieć wypowiedziane w nim myśli, odczuwać wyrażone tam doznania, znać sens biegu wydarzeń, całości." Ponieważ wiersz jest do opanowania pamięciowe-go, toteż uczyć się na pamięć powinno po przedsięwziętych próbach czytania. Stąd pożądane jest, by lekcja, na której uczniowie zapoznają się z wierszem, zakończyła się odczytaniem wiersza, możliwie dobrym przez jednego lub kilku uczniów, bądź przez ucznia i nauczyciela czy też samego nauczyciela. Ważne jest, by nauczyciel na lekcji zwracał uwagę, jak i dlaczego pewne części wiersza należy czytać.
Zatem po wybraniu odpowiedniego, wartościowego wiersza, po rozbudzeniu zainteresowania uczniów, po doprowadzeniu do zrozumienia utworu, po dojściu przez nich czy ukazaniu im sposobu wygłaszania, może nastąpić moment uczenia się wiersza na pamięć. Do wyuczenia się na pamięć wiodą trzy sposoby : metoda całościowa, odcinkowa i mieszana. W szkole powinna mieć zastosowanie metoda całościowa lub mieszana, prowadzą one bowiem do trwalszego i bardziej kształcą-cego zapamiętywania.
Z punktu widzenia ekonomii uczenia się bardzo ważną rolę spełnia rozłoże-nie powtórzeń w czasie. Ciągłe powtarzanie utworu aż do aż do wyuczenia się go na pamięć nie jest dobrym sposobem pracy, prowadzi bowiem do znużenia i wy-maga wielkiej ilości czasu. Najbardziej pożądane odstępy obejmują dwa do trzech dni.
J. Kulpa twierdzi, że nie ma potrzeby, by zadawać wiersz do opanowania pamięciowego z dnia na dzień, lecz powinno się do wiersza wracać na przeciąg ki-lku minut, w okresie paru dni i tak do wyuczenia się go całkowicie w ciągu nauki w szkole, jak też do kontrolowania pracy domowej uczniów. Powtórzenia nie mo-gą być jednakowe. Powinny przebiegać w coraz to innych sytuacjach, coraz to in-nym zespole środków, coraz to inną potrzebą.
W dalszej części pracy J. Kulpa mówi, że przed przystąpieniem do wyucze-nia się wiersza na pamięć i w czasie tej czynności zwracamy uwagę na sposób wy-głaszana. Największy jednak nacisk należy kłaść dopiero po wyuczeniu się wiersza
na pamięć. Wygłaszanie łączy się ściśle z wymawianiem. Tutaj należy unikać nie-dbałości, która ujawnia się np. w skracaniu wyrazów, w wpuszczaniu końcówek, w zlewaniu głosek jednakowo brzmiących, gdyż zniekształca to język, godzi w jego istotę i sens. Z drugiej jednak strony nie ma potrzeby, by z przesadną dokładno-ścią wypowiadać każdy dźwięk.
Na jakość wygłaszania wpływają różne czynniki. Wartość wygłaszania pod-noszą: "właściwy przycisk (akcent) i przyśpiew zdaniowy (melodia), dobre tempo wygłaszania, wreszcie odpowiednie ustosunkowanie się do rytmu i rymu." Niektó-re wyrazy bardzo silnie przemawiają do słuchacza i one muszą znaleźć odpowied-nią interpretację głosową, podkreślającą to ich wybitne w zdaniu stanowisko, wy-razy te musi wynieść przed inne właściwy przycisk głosowy.
Jan Kulpa uważa, że nauczyciel w miarę możliwości nie powinien narzucać wzoru wygłaszania, dzieci powinny się same sposobu recytacji dorobić. W klasach niższych jednak wzór nauczyciela może i musi być pomocą.
Wygłaszanie utworów w zespole, jakim jest klasa wymaga przeważnie licz-nych powtórzeń. Obok wygłaszania indywidualnego, powinno występować wygła-szanie rolami, obok tego zaś wygłaszanie zespołowe.
Następną osobą, która zajęła się m. in. tematyką opracowywania i nauki na pamięć wierszy była Józefa Rytlowa. W swojej pracy z 1958 roku "Czytanie w szkole. Klasy I - IV" mówi, by do nauki wierszy na pamięć wybierać takie, któ-re dostosowane są do poziomu umysłowego ucznia. Najpiękniejszy wiersz, ale zbyt trudny, nie spełni swego zadania, jakie stawiamy uczeniu się wierszy na pamięć. Taki wiersz powinien być kierowany do każdego ucznia w klasie, nie tylko tego najzdolniejszego. "Łatwiejszy dla danego dziecka wiersz nie wyrządzi dziecku ta-kiej szkody, jaką może wyrządzić wiersz zbyt trudny, którego treści uczeń nie rozumie." Utwór poetycki musi być starannie opanowany pod względem rzeczowym i językowym. Dzieci muszą rozumieć wszystkie wyrazy, wiedzieć co autor wyraża przy pomocy zastosowanego w wierszu obrazowania.
Jeżeli chodzi o samo przyswajanie, Rytlowa jest zdania, że trzeba przestrze-gać pewnych zasad, a mianowicie : wiersz musi być przeczytany w całości, a dzieci powinny z chęcią przystąpić do opanowania go na pamięć i odpowiednio skupić uwagę, aby jak najprędzej przyswoić. Od razu uczą się mówić wyraźnie, od razu recytują uwzględniając omawiany wspólnie z nauczycielem sposób recytacji.
Uczyć należy większymi całościami, najlepiej zwrotkami. Pierwszy raz nau-czyciel mówi normalnie, dzieci mówią cicho, drugi raz dzieci mówią trochę głoś-niej, nauczyciel tak samo. Wiersza nie należy uczyć bardzo głośno, dzieci mogą wtedy słyszeć hałas, nie słysząc brzmienia głosek i wyrazów.
Po wyuczeniu zwrotki należy powiedzieć wiersz od początku, by wytworzyć właściwe skojarzenia między zwrotkami. Opanowanie wiersza należy rozłożyć na 2-3-4 lekcje, w zależności od jego długości. Ucząc się wiersza w klasie pod kieru-nkiem nauczyciela, dzieci w klasie II powinny patrzeć do książek. W klasie tej dzieci powinny dość często uczyć się wierszy w szkole. Podczas uczenia wierszy na pamięć należy pamiętać, że zasadnicze wymagania dotyczące wyrazistego czytania to umiejętność zachowania wszelkiego rodzaju pauz, akcentów, intonacji, rytmu i tempa.
W 1965 roku pojawia się praca zbiorowa "Nauczanie języka polskiego w klasach I - IV". Problemem nauczania wierszy na pamięć zajęła się Anna Głębocka. Uważała ona, że wygłaszanie, bądź czytanie poetyckiego tekstu przez nau-czyciela powinno być jak najlepsze. Dlatego też musi się on bardzo starannie przy-gotować do odczytania, a jeszcze lepiej, gdy opanuje wiersz pamięciowo. Gdy uczniowie słuchają wiersza, powinni mieć zamknięte książki, a wówczas ich uwaga
skupia się na wrażeniach słuchowych.
Wyrazistość recytacji polega na logicznym przestankowaniu i na dobitnym wymawianiu, czyli akcentowaniu niektórych wyrazów czy nawet całych zdań.
Nauczyciel przygotowując się do opanowania pamięciowego i nauczania go na pamięć, najpierw dokonuje wyboru odpowiedniego tekstu, opracowuje go, do-konuje analizy treści i formy, umieszcza w tekście znaki umowne, a następnie do-konuje prób we właściwym wygłaszaniu. W szkole odczytuje lub wygłasza tekst z pamięci, a wówczas jeśli tekst jest w "czytankach" uczniowie mają podręczniki zamknięte. W dalszej części uczniowie podczas pracy na lekcji wypowiadają się na temat treści i formy utworu. Jest to ich pierwsza reakcja po zapoznaniu się z utwo-rem. Po powtórnym, nawet kilkakrotnym recytowaniu utworu przez nauczyciela, uczniowie dokonują analizy formy i treści tekstu. Po takim opracowaniu A. Głębocka proponuje, by zastanowić się i omówić sposób wygłoszenia. Wskazane są tu zamieszczane w tekście znaki recytacyjne. Znaki umowne zaleca umieszczać przez uczniów klasy IV. Po tej pracy następuje pierwsze czytanie indywidualne przez uczniów. Pracą domową jest wyćwiczenie się w czytaniu tekstu. Na następnych le-kcjach znów należy poświęcić 5-15 min. na ćwiczenie w pięknym czytaniu. Czy-tają najpierw najzdolniejsi uczniowie po to, by ograniczyć do minimum nieunik-nione pomyłki. Proponuje, by dzieci opanowały wiersz pamięciowo w domu.
Głębocka proponuje również i inne sposoby uczenia się wierszy na pamięć. Uważa, że uczniowie klasy II uczą się wiersza w szkole pod kierunkiem nauczycie-la. Oto te sposoby :
"- Nauczyciel wygłasza cały tekst najpierw wolno, z odpowiednią intonacją, dzieci równocześnie mówią po cichu.
- Trudniejsze partie nauczyciel mówi głośno i poleca klasie powtarzać je w ten
sam sposób.
- Nauczyciel rozkłada wyuczenie się wiersza na kilka lekcji (od początku jednak
uczy całości).
- Przeznacza na ten cel w klasie drugiej 5-10 minut"
Przejdę teraz do zaprezentowania poglądów Janiny Malendowicz na temat nauczania recytacji utworów poetyckich. Twierdzi ona, że dziecko powinno znać i rozumieć tekst, którego uczy się na pamięć. Przygotowanie językowe i rzeczowe przeprowadzamy przed odczytaniem wiersza. Zaznajomienie uczniów z nowym słownictwem wplatamy w tok rozmowy wstępnej i wiążemy z wyjaśnieniami rze-czowymi.
Przygotowanie recytacyjne polega na ustaleniu akcentów zdaniowych, logi-cznych i uczuciowych, pauz oddechowych i psychologicznych, na określeniu tem-pa i intonacji, przy pomocy której wyrazi się nastrój i uczucia. J. Malendowicz proponuje posługiwanie się znakami umownymi (recytacyjnymi), które są unowo-cześnione i wzbogacone przez autorkę. Przy nauczaniu recytacji utworu poetyc-kiego można stosować jeden z trzech sposobów : metodę bezpośrednią (uczniowie słuchają wiersza recytowanego lub odczytywanego przez nauczyciela, mają za-mknięte książki, nauczyciel coraz ciszej kilkakrotnie wygłasza cały tekst wiersza, uczniowie powtarzają go za nim - od bezgłośnego do głośnego, bez pomocy nauczyciela, w razie potrzeby zaglądnąć do tekstu; następują próby recytacji indywidu-alnych z korektą nauczyciela lub zbiorowych), metodę pośrednią (uczymy wiersza następnego dnia po opracowaniu, uczniowie przypominają sobie treść wiersza, pod kierunkiem nauczyciela dokonują oznaczeń recytacyjnych, uzasadniając ich zasto-sowanie w tekście. Przygotowany tekst odczytuje nauczyciel, potem uczniowie, przeprowadzamy próbę recytacji indywidualnych, zbiorowych, z podziałem na ro-le), metodę równoległą (przeprowadzamy rozmowy na temat tła wiersza stosując wyrażenia i zwroty użyte przez autora, można przeprowadzić wycieczkę wprowa-dzając odpowiedni nastrój, nauczyciel wygłasza wiersz, po powrocie nauczyciel powtarza wiersz, uczniowie mogą przeczytać tekst parokrotnie po cichu, po czym recytować z pamięci). Do dwóch pierwszych metod niezbędne jest przygotowanie recytacyjne. J. Malendowicz podkreśla, że przy wszystkich metodach traktujemy utwór jako całość i powtarzamy go w całości. Gdy utwór jest długi, dzielimy go na części i uczymy częściami, ale przy nauce każdej następnej powtarzamy części po-przednie. Można każdej części uczyć osobno, łącząc każdą z nich z ostatnią zwro-tką części poprzedniej. W celu utrwalenia tekstu wiersza dokonujemy krótkich powtórzeń w ciągu kilku dni z zastosowaniem pauz parodniowych.
Bardzo wiele wartościowych wskazówek odnośnie pracy nad recytacją utworu odnalazłam w pracy Piotra Bąka z 1984 roku. Krytykuje on takie postę-powanie, które polega na zadawaniu utworu do nauki na pamięć, a następnie prze-prowadzaniu korekty przygotowanej recytacji. "Takie postępowanie najczęściej da-je słabe rezultaty, ponieważ dzieci ucząc się utworu na pamięć, utrwalają pewne sposoby jego wykonania, których już poprawkami nie można zlikwidować, choćby były rażące. Dotyczy to zwykle niepoprawnej wymowy i złego akcentu wyrazów, niewłaściwego frazowania logicznego i rytmicznego oraz złej interpretacji jego treści. Dlatego w przygotowaniu utworu do recytacji obowiązuje zasada, że naj-pierw przeprowadza się naukę czytania, a dopiero po osiągnięciu poprawności po-lecamy utwór opanować pamięciowo. Ma to tę dobrą stronę, że ucząc się ładnie czytać, uczeń nie tylko uczy się jego właściwego wykonania, ale i opanowuje go pamięciowo."
Piotr Bąk proponuje kilka etapów pracy nad przygotowaniem recytacji. Są one następujące :
1. Analiza utworu (wnikliwe zapoznanie uczniów z zawartością obrazową, uczu-ciową i myślową utworu). Tylko dobrze zrozumiany wiersz można właściwie inte-rpretować. Jeśli utwór nie spodoba się dziecku, nigdy nie będzie go pięknie recy-tować).
2. Nauka czytania, która rozpoczyna się sprawdzeniem poprawności wymowy po-
szczególnych wyrazów i grup. Trudne wyrazy można podkreślić w tekście lub wy-
pisać je na tablicy.
3. Czytanie z uwzględnieniem intonacji zdań pytających, oznajmujących i rozkazu-jących, w czym pomagają znaki przestankowe (kropki, przecinki) i intonacyjne
(pytajniki i wykrzykniki).
4. W pracy nad wierszem zwrócić należy uwagę na to, by dzieci koniecznie wyko-nywały pauzę wierszową i jeżeli to możliwe średniówkową.
5 Praca nad interpretacją utworu. Tu należy zwrócić uwagę na poprawny akcent logiczny.
6. Kolejnym i ostatnim etapem pracy nad przygotowaniem utworu do recytacji jest wykonywanie całości. Należy się więc zastanowić, na co przede wszystkim należy zwrócić uwagę z poprzednich pięciu etapów pracy.
P. Bąk zaleca, by tekst utworu zaopatrzyć w niezbędne oznaczenia recytacy-jne. Proponuje dwa rodzaje wykonania utworu : indywidualne i zbiorowe. Jeśli nauczyciel decyduje się na recytacje indywidualne, powinien nauczyć przede wszy-stkim uczniów w klasie. Do takiej pracy warto jest przepisać cały utwór do zeszytu, aby można było w tekście robić niezbędne podkreślenia i inne oznakowania. Po ta-kim opracowaniu, zadaje się uczniom wiersz do opanowania pamięciowego. Wed-ług Bąka nie jest to już wielka praca "ponieważ ćwiczenia w czytaniu utrwaliły w pamięci dziecka niemal cały tekst." Mimo to nie należy zadawać utworów do nauczenia się na pamięć z dnia na dzień, gdyż wyuczony w ten sposób wiersz nie utrwali się nigdy w pamięci i dzieci mogą mieć "nie zawinione niepowodzenie w recytacji." Powinno się uwrażliwić dzieci, by nie mówiły wiersza z pamięci zbyt wcześnie, bowiem powstają wtedy różne błędy, przekręcenia i opuszczenia wyra-zów, które utrwalają się w pamięci i potem trudno je zastąpić poprawną wersją.
Ostatnią pozycją, którą zaprezentuję omawiając sposoby nauczania recytacji wierszy jest "Metodyka nauczania początkowego" napisana przez M. Radwiłowi-czową i Z. Morawską. Autorki podają, że znane są trzy sposoby nauczania recyta-cji: metoda bezpośrednia, pośrednia i równoległa. Metod tych nie będę omawiała szczegółowo, gdyż Janina Malendowicz zaproponowała je już wcześniej. Warto dodać, że ucząc na pamięć wiersza metodą bezpośrednią, uczeń włącza się do re-cytacji indywidualnie, w momencie najbardziej mu odpowiadającym. Nauczyciel mówi tekst coraz ciszej, aż w końcu przestaje recytować zupełnie, włączając się tylko w momentach, gdy uczniowie mają trudności.
Dokonując podsumowania tego podrozdziału mogę stwierdzić, że sposoby nauczania recytacji utworów wierszowanych są różne. Różnice te nie są jednak widoczne od początku przygotowania utworu do recytacji. Każda z osób zgodna jest co do tego, jakie utwory poetyckie powinien wybierać nauczyciel do nauczania na pamięć. Uważają, że każdy utwór powinien być interesujący i podobać się ucz-niom, wiązać się z przeżyciami i ich potrzebami w danym okresie. Wybierając utwór należy kierować się jego wartościami artystycznymi i nie powinna to być ty-lko "rymowanka". Wiersz ma służyć pięknu, być prawdziwie poetycki. Utwór, któ-ry bliski jest treścią i formą uczącemu się, szybciej wzbudzić jego zainteresowanie. Nie powinien być ani zbyt trudny, ani zbyt prosty, gdyż wówczas nie spełni swej roli kształcącej i wychowawczej. Treść wiersza powinna być bliska dzieciom.
Nim nauczyciel przystąpi do nauczania wierszy na pamięć, powinien w po-gadance wyjaśnić rzeczy i trudne słowa zawarte w utworze. Dziecko powinno ro-zumieć sens wiersza, jego treść. Podczas prezentacji tekstu nie powinny mieć miej-sca wyjaśnienia z tego względu, że nastrój, jaki wcześniej wywołamy i rozbudzimy w uczniach, może zostać popsuty.
Różnice w poglądach wyżej wymienionych autorów prac pojawiają się w momencie, gdzie uczniowie mają utworu nauczyć się na pamięć. Wyodrębnić tu mogę podział na dwie grupy u tychże autorów. Autorzy pierwszej grupy mówią o wyuczeniu się utworu na pamięć poprzez kilkakrotne powtarzanie utworu za re-cytującym nauczycielem do momentu, aż uczniowie całkowicie zapamiętają tekst. L. Jeleńska mówi o uczeniu się wierszy na pamięć poprzez powtarzanie za nauczycielem z odpowiednią intonacją. J. Kulpa twierdzi, że nauczyciel powinien zwrócić uwagę jak i dlaczego pewne części należy odczytywać. Nie powinien narzucić spo-sobu wygłaszania. To uczniowie powinni do tego dojść, a nauczyciel może tu być jedynie pomocny. Podobnego zdania jest J. Rytlowa, która proponuje nauczanie recytacji uwzględniając od początku omówiony z nauczycielem jej sposób.
Inny pogląd prezentują A. Głębocka, J. Malendowicz i P. Bąk. Twierdzą oni, że najpierw nauczyciel powinien przeprowadzić w klasie naukę czytania utwo-ru, a dopiero po osiągnięciu poprawności czytania proponuje się tekst poddać "ob-róbce", podczas której uzasadnia się umieszczenie znaków recytacyjnych w tekście. Pomysły mogą wypływać od samych uczniów, a po skorygowaniu ich przez nau-czyciela i ocenieniu przez niego trafności decyzji uczniów, treść wiersza opatrują znakami umownymi. Po takim przygotowaniu wiersza następują indywidualne ćwiczenia czytania utworu z uwzględnieniem znaków.
Wyraźną różnice zauważyłam w poglądach J. Kulpy i P. Bąka. J. Kulpa pro-ponuje, by największy nacisk na sposób wygłaszania utworu kłaść po wyuczeniu się wiersza na pamięć. P. Bąk twierdzi, że nigdy nie wolno do tego dopuścić, gdyż dzieci ucząc się wiersza na pamięć, uczą się jednocześnie sposobu wygłaszania. Na nic zdadzą się próby późniejszej korekty przez nauczyciela. Wyuczonego sposobu na pamięć nie można zlikwidować, choćby był rażący.
Różnice dostrzegłam także, między Rytlową, a Głębocka i J. Malendowicz. J. Rytlowa poleca, by podczas nauczania utworu na pamięć, uczniowie patrzyli do książek. Natomiast A. Głębocka i J. Malendowicz twierdzą, że dzieci powinny je mieć zamknięte.
Józefa Rytlowa i Piotr Bąk mają inny pogląd na stosowanie tempa i miejsca nauczania wierszy na pamięć. J. Rytlowa jest zdania, by wiersz powtarzać w klasie aż do całkowitego zapamiętania, a naukę rozłożyć na kilka dni. P. Bąk zaś na lek-cji języka polskiego skupia się na poprawnym, wielokrotnym odczytywaniu utwo-ru, który wyposażony jest w odpowiednie oznaczenia recytacyjne wskazujące na zastosowanie odpowiedniej intonacji, pauz i akcentów. Oznaczeń recytacyjnych u Rytlowej brak. P. Bąk pamięciowe opanowanie wiersza zadaje do domu.
W podrozdziale tym ukazałam historyczny zarys różnych sposobów naucza-nia recytacji utworów poetyckich proponowanych przez L. Jeleńską, J. Kulpę, J. Rytlową, A. Głębocką, J. Malendowicz, P. Bąka i M. Radwiłowicz i Z. Morawską. Ukazałam różnice w ich poglądach. Reasumując mogę stwierdzić jednak, że pro-pozycja nauczania wiersza na pamięć L. Jeleńskiej sprzed wielu lat jest aktualna do dziś, nieznacznie tylko wzbogacona.
W nauczaniu recytacji utworów wierszowanych obok oznaczeń recytacyj-nych, w które wyposaża się tekst, doniosłą rolę odgrywają środki dydaktyczne. In-formacji na temat optymalnych środków dydaktycznych stosowanych na lekcjach języka polskiego, podczas których uczniowie przyswajają utwór na pamięć dostar-czę w kolejnym podrozdziale niniejszej pracy.
6. Środki dydaktyczne oddziałujące na poziom osiągnięć uczniów w zakresie recytacji cytacji utworów wierszowanych.
W podrozdziale tym omówię kolejno pojęcie środowiska dydaktycznego i zaprezentuję optymalne środki dydaktyczne jako warunek pamięciowego opano-wania utworów poetyckich w klasie drugiej.
a) Pojęcie środowiska dydaktycznego
Mówiąc o środowisku dydaktycznym mamy na myśli środowisko materialne, czyli szkołę jako budynek z jej wyposażeniem. Środki dydaktyczne stanowią skła-dnik środowiska materialnego, w którym odbywa się nauczanie i uczenie się. Za-daniem tego środowiska jest tworzyć warunki materialne do realizowania celów kształcenia. Chociaż W. Okoń uważa, że "nie one wyłącznie decydują o końcowych wynikach pracy dydaktyczno-wychowawczej, niemniej jednak wzbogacając sto-sowane metody nauczania, przyczyniają się do wzrostu ich efektywności." Nie-zmiernie ważną rolę spełniają środki dydaktyczne w uczeniu się dzieci klas niż-szych..
Analizując literaturę poświęconą środkom dydaktycznym najczęściej można spotkać następujące definicje. Według W. Okonia środki dydaktyczne to "przed-mioty materialne umożliwiające usprawnienie procesu uczenia się i uzyskiwania op-tymalnych osiągnięć szkolnych."
E. Fleming mówiąc o środkach dydaktycznych ma na myśli przedmioty ma-terialne i znaki symboliczne, które ułatwiają poznanie obiektywnej rzeczywistości i przekształcanie jej.
Środki dydaktyczne spełniają właściwe im funkcje (poznawczą, kształcącą, dydaktyczną) w procesie nauczania - uczenia się. Przy ich pomocy uczniowie po-znają rzeczywistość. Funkcja kształcąca pozwala rozwijać zdolności poznawcze ucznia i ich wolę. Funkcja dydaktyczna wyraża się w tym, że środki dydaktyczne stanowią istotne źródło zdobywania przez uczniów wiadomości i umiejętności. Ułatwiają ponadto przyswojenie materiału, zrozumienie go, a także umożliwiają sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy.
Na środki dydaktyczne składają się jeszcze tzw. pomoce naukowe (przed-mioty, którymi posługuje się nauczyciel skuteczniej realizując cele i zadania kształcenią oraz indywidualne wyposażenie uczniów, a więc podręczniki szkolne, zeszy-ty, przybory do pisania).
Według Brunera , człowiek wytworzył trzy równoległe systemy przedsta-wiania informacji. Pierwszy system przez manipulowanie i działanie, drugi przez organizację percepcji i tworzenie wyobrażeń, a trzeci przez posługiwanie się sym-bolami. Wymienionym trzem systemom informacji J. Bruner przypisał trzy grupy środków dydaktycznych: słowne (symboliczne), ilustratywne (ikoniczne) i manipu-latywne (enaktywne), które umiejętnie stosowane spełniają wszystkie cele stawiane środkom dydaktycznym.
Do środków słownych (symbolicznych) należą wszelkie materiały zawierają-ce słowo pisane, a więc : książki, podręczniki, encyklopedie, skrypty, czasopisma.
Środki ilustratywne (ikoniczne) są na ogół demonstrowane przez nauczyciela i jakkolwiek uczeń niekiedy otrzymuje je "do ręki", służą do obserwacji. Środki manipulatywne (enaktywne) służą do nauczania i uczenia się czynnościowego, a więc takie dzięki którym uczeń może przeprowadzić pewne obserwacje i może nimi manipulować : ciąć, układać, przesuwać itp.
Uogólniając stwierdzam, że dobór środków dydaktycznych, tak jak i dobór określonych metod nauczania - uczenia się wpływa na późniejsze umiejętności uczniów związane z poznawaniem recytacji wierszy.

b) Optymalne środki dydaktyczne jako warunek opanowania recytacji utwo-rów poetyckich.
Wykorzystanie środków dydaktycznych do lepszego opanowania pamięcio-wego zależy od treści i formy wiersza. Wiadomo, że środki dydaktyczne pozwalają zapoznać się z nowym materiałem, utrwalić go, jak też pomagają przy kontroli i ocenie wyników nauczania.
Rozszerzenie funkcji środków dydaktycznych wymaga dokładnego przygo-towania nauczyciela do lekcji, pełniejszego poznania zasobu pomocy, jakimi dys-ponuje i jakie może dodatkowo pozyskać. Wymaga to wdrożenia uczniów do umiejętności posługiwania się środkami w czasie odpowiedzi i udziału w lekcji oraz w trakcie kontroli postępów. Dzięki pomocom zapewnia się wyższy stopień aktywności uczniów w toku lekcji i spowoduje, że proces kształcenia stanie się nie tylko łatwiejszy i szybszy, ale bardziej świadomy, trwalszy i efektywniejszy.
Głównym celem nauki utworu wierszowanego na pamięć obok świadomego odbioru, pełnego przeżycia jego treści, zdobycia nowych wiadomości jest opano-wanie pamięciowe w taki sposób, by osoba recytująca ukazała za pomocą wyuczo-nego tekstu piękno utworu, jego treść, nastrój, uczucia. Należy dążyć więc do tego, by stworzyć takie warunki i zastosować najskuteczniejsze środki dydaktyczne na lekcji, aby cel był osiągnięty.
Wiersze, które nauczyciel przeznacza do nauczenia na pamięć są najczęściej o tematyce przyrodniczej i społecznej. Taki wybór wierszy pozwala uczniom lepiej zrozumieć i przyswoić wiedzę o ludziach i zwierzętach, przyrodzie. Pomocne tu będą odpowiednio przemyślane i dobrane środki dydaktyczne.
Zanim jednak dziecko przyswoi tekst na pamięć, powinno go właściwie ode-brać i przeżyć. Jednym ze sposobów umożliwiających dzieciom młodszym odebra-nie i przeżycie wiersza jest wytworzenie sytuacji wywołującej pożądany nastrój. Wystarczające dla tworzenia nastroju mogą okazać się proste środki, drobne rek-wizyty.
Opracowując wiersz o jesieni powinno się "rozjesienić" klasę przygotowując kompozycję składającą się np. z kosza pełnego owoców (jabłka, gruszki, śliwki) jesiennego, suchego bukietu (trawy, makówki, róże, jarzębiny), rozsypanych kolo-rowych liści, rozsnutych białych, cieniutkich nitek symbolizujących babie lato.
Jeśli mamy opracować wiersz o mieście : "Warszawa", "Piosenka o Krako-wie", w wytworzeniu nastroju i przygotowaniu ekspozycji pomogą uczniom prze-źrocza, filmy, albumy, obrazy i ilustracje.
Jak widać z powyższych wypowiedzi, przygotowanie do ekspozycji wiersza i wytworzenia odpowiedniego nastroju jest bardzo ważnym etapem lekcji. Bogac-two zastosowanych tu środków dydaktycznych pomoże uczniom odkryć to co nie-znane, wzbogaci słownictwo, objaśni znaczenie wyrazów i zwrotów niezrozumia-łych, zapozna z formami artystycznego wyrazu. Tylko w pełni zrozumiana treść utworu może być przez ucznia opanowana pamięciowo. Nie wystarczy nauczyć ucznia "klepać" wiersz o czymś, czego zupełnie nie rozumie. Nie zrozumiały dla ucznia utwór nigdy nie będzie zrozumiały dla słuchacza. Należy zatem wykorzys-tywać środki dydaktyczne wcześniej, zanim dziecko usłyszy treść utworu.
Ekspozycję utworu można przeprowadzić stosując również różnorakie środ-ki dydaktyczne. Będzie to wzorowe czytanie nauczyciela, wyświetlanie przeźroczy, słuchanie wiersza z płyty lub taśmy magnetofonowej. Współtowarzyszyć mogą okazy naturalne, ekspozycja obrazów lub krajobrazu z towarzyszącymi doświad-czeniami uczniów.
W analizie i nauczaniu recytacji wierszy na pamięć nieodzowne będą ilustra-cje, rozsypanki wyrazowe, wszelkiego rodzaju uzupełnianki jak również okazy na-turalne (owoce, warzywa, gałązki) i dzieła sztuki. W przypadku nauczania wiersza "Tańcowała igłą z nitką" pomocne będą różnego rodzaju nitki, igły. Nauczycielka wraz z dziećmi może zastosować grę dydaktyczną wraz z rekwizytami. Wiersz J. Tuwima "Okulary" jest idealny do inscenizacji. Uczniowie mogą ucząc się wiersza na pamięć naśladować czynności bohatera korzystając z przygotowanych rekwizytów. Ucząc recytacji wiersza J. Brzechwy "Na straganie" można wyrażenia z wier-sza zastąpić rysunkami.
Wykorzystanie bogactwa środków dydaktycznych podczas nauczania recyta-cji pomoże uczniom przejść do aktywności własnej. Wykorzystać tu można ćwi-czenia w nauczaniu recytacji wspomagane ilustracjami lub środki manipulatywne typu rozsypanek wyrazowych, zdaniowych, układanek literowych, plątaninek lub tekstów z lukami, znakami recytacyjnymi. Uczniowie mogą w ten sposób manipu-lować tekstem.
Na podstawie powyższych rozważań, które dotyczyły różnych sposobów nauczania recytacji i zastosowania przy tym różnorodnych środków dydaktycznych można stwierdzić, że do nauczania recytacji prowadzą dwa sposoby. Każdemu z nich odpowiadają stosowane na lekcjach środki dydaktyczne. Nauczanie recyta-cji utworów poetyckich można przy pomocy środków manipulatywnych, a ró-żnego rodzaju rekwizytów, rozsypanek, plątaninek. Recytacji można także uczyć stosując ilustratywne środki dydaktyczne. Podczas pracy wykorzystywane będą ilu-stracje.
W ten oto sposób przedstawiłam powyżej możliwości wykorzystania najbardziej optymalnych środków dydaktycznych na lekcjach poświęconych nauczaniu recytacji wierszy w klasie drugiej.
Opracowała: Alicja Anna Janczewska

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie