Rodzina to mała grupa społeczna, składająca się z rodziców ich dzieci i krewnych.
To pierwotna grupa społeczna, w której występują specyficzne formy więzi społeczne i specyficzne role społeczne, a nad to grupa ta uczestniczy w kulturze poprzez jej przekazywanie jak i tworzenie. Stwarza własne środowisko kulturalne w ramach owej kultury ogólnej. Poprzez to środowisko kształtuje osobowość swoich członków, a szczególnie dzieci.
Rodzina spełnia pewne funkcje. Do głównych zaliczyć możemy:
- Funkcje prokreacyjne,
- Przygotowanie dzieci do wejścia w życie społeczne, ich pielęgnowanie i wychowanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego,
- Prowadzenie gospodarstwa domowego, zaspokajającego potrzeby członków rodziny,
- Sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem, trudnościami życiowymi.
Rodzina pełni również funkcję wychowawczą- jest ona związana z procesem socjalizacji nowych członków rodziny.
Dzięki tej funkcji przekazywane jest dziedzictwo kulturowe.
W ramach współczesnej rodziny zostaje zaspokojona potrzeba samorealizacji jej członków, ich rozwój psychiczny i społeczny a związki między rodzicami a dziećmi nabrały bezpośredniego, osobistego, opartego na zaufaniu, a także zmniejszył się dystans między członkami rodziny, co wyraża się n.p. bardzo bezpośrednim zwracaniem się dzieci do rodziców.
Rodzina przekazuje normy, wzory i wartości społeczne, odgrywające znaczną rolę w życiu członków zbiorowości.
Dziecko poznaje określone, specyficzne formy życia społecznego, przyjęte w społeczności tradycje, obyczaje i wartości. Dziecko poznaje takie sposoby zachowań, które pozwalają mu na prawidłowe współżycie z innymi członkami społeczności i porozumiewanie się z nimi.
To rodzina determinuje, modyfikuje i stymuluje rozwój dziecka.
W rodzinie kształtują się podstawowe umiejętności i nawyki zachowań w sposób zgodny z oczekiwaniami społecznymi środowiska. Rodzina nie tylko rozwija u dziecka pierwsze wyobrażenia o własnym miejscu w życiu społecznym i uczy pełnienia ról społecznych, ale w niej też kształtują się podstawowe cechy charakteru, jak: uczynność, obowiązkowość, krytycyzm i samokrytycyzm, potrzeba odczuwania własnej wartości i użyteczności społecznej, takt, delikatność, poczucie godności osobistej, bądź przy niewłaściwym klimacie wychowawczym- egoizm, pasożytnictwo, wygodnictwo, lekceważenie praw innych ludzi oraz powszechnie obowiązujących zasad postępowania i współżycia. Oddziaływanie rodziny jest zróżnicowane między innymi ze względu na charakter więzi międzyrodzinnej., określonej przez strukturę rodzinną.
Od struktury rodziny zależy w dużym stopniu jej funkcjonowanie wychowawcze, organizacja życia, atmosfera i interakcje między członkami.
Każda rodzina, czy ta normalna, czy rodzina rozbita wskutek nieobecności jednego z rodziców, rodzina zdemoralizowana oddziałuje na dziecko pod względem wychowawczym, inne mu stwarza warunki i możliwości rozwoju. Wpływa to również na poziom i zakres wnoszonych przez dziecko do szkoły wiadomości i nabytych umiejętności z chwilą rozpoczęcia nauki szkolnej.
Wraz z przyjściem dziecka do szkoły rodzice zaczynają pełnić w szkole pewne role. Rodzice w szkole pełnią z jednej strony role wynikające z faktu bycia rodzicami, a z drugiej strony są to role, które zostają przyjęte w trakcie współpracy z nauczycielami.
Do naturalnych ról pełnionych przez rodziców należą.
- Rola opiekuna- rodzice dbają o odpowiedni strój, w którym dziecko przychodzi do szkoły, dbają o estetykę zeszytów, przygotowują posiłek W sytuacji, gdy rola opiekuna nie jest realizowana, konieczne jest porozmawianie z rodzicami i przypomnienie im o ich podstawowych obowiązkach. Wychowawca nie może udawać, że nie zauważa brudnego, skąpo ubranego, głodnego ucznia.
- Rola mecenasa dziecka- rodzice dbają o prawidłowy rozwój psychiczny, fizyczny i emocjonalno- społeczny swojego dziecka. Mają prawo znać wymagania nauczycieli, domagać się przestrzegania zaleceń lekarza lub psychologa i mają prawo do uczestniczenia w lekcjach. W związku z taka rolą rodziców nauczyciel powinien słuchać informacji jakie mu rodzice podają o dziecku i respektować zalecenia specjalistów.
- Rola towarzysza rozwoju- wychowanie polega na towarzyszeniu dziecku w jego rozwoju i mądrym ukierunkowaniu rozwoju wszystkich sfer osobowości i psychiki. Ponieważ nie wszyscy rodzice orientują się w programie nauczania nauczyciel powinien umożliwić im stały kontakt ze sobą, aby mogli skorzystać z konsultacji i pomóc swojemu dziecku w sprawnym nabywaniu wiedzy i umiejętności. Rola rodziców polega na współpracy z nauczycielem, aby dziecko zdobywało coraz więcej wiadomości przydatnych mu w życiu, by rozwijało się na miarę swoich możliwości.
- Rola "kozła ofiarnego"- jest to rola, którą odgrywają rodzice nie radzący sobie z własnymi dziećmi, często z rodzin dysfunkcyjnych lub patologicznych. Niechętnie przyjmują rady wychowawcy, nie realizują propozycji i uwag nauczycieli, gdyż uważają, że dziecko ich nie posłucha. Czują się zdominowane przez własne dziecko lub uważają, że nauczyciele uwzięli się na rodzinę i nie chcą im, rodzicom, pomóc. Czują się nieszczęśliwi, gdy maja przyjść do szkoły i porozmawiać z wychowawcą lub nauczycielem przedmiotu. Wiele pracy muszą włożyć wychowawcy w nawiązanie porozumienia i skłonienia do współpracy takich rodziców.
- Rola negocjatora- rodzice, którzy chcą korzystać z pomocy szkoły w procesie dydaktyczno- wychowawczym często kontaktują się z nauczycielami, chętnie pomagają wychowawcy w różnych zadaniach i współuczestniczą w pełni w tym, co dzieje się na terenie szkoły. W sytuacjach spornych lub konfliktowych nie wybielają swojego dziecka ani nie oskarżają nauczyciela lecz dążą do konfrontacji, wysłuchania wszystkich stron i starają się znaleźć rozwiązanie, zadawalające wszystkich uczestników konfliktu. Gdy trzeba bronią uczniów, lecz gdy widzą ich winę, staja po stronie nauczyciela.
Pośród przyjmowanych ról przez rodziców możemy też wyróżnić role:
- Rola wroga szkoły, reformy, innych uczniów- tę rolę spełniają rodzice, którzy nie czują zadowolenia z kształcenia i wychowania swojego dziecka przez szkołę. Maja własne nie spełnione ambicje i jeśli dziecko nie podąża za tymi ambicjami, to rodzice przerzucają swoje niezadowolenie na sytuację w szkole. Oskarżają nauczycieli, system oświaty, inne dzieci za to, że ich syn lub córka nie osiągają takich wyników w nauce, jaki oni by sowie życzyli. Często wroga postawa rodziców wobec szkoły jest przyczyną niepowodzeń ucznia w nauce lub złego zachowania się na lekcjach.
- Rola wszystkowiedzącego- najczęściej w tej grupie społecznej znajdują się rodzice mający małe poczucie wartości lub rodzice o wysokim mniemaniu o swoim dziecku i rodzinie. Chcą kierować nauczycielem, wykazują jego błędy, uczą dziecko w domu po swojemu lub nakazują dziecku uczyć się kilka lekcji w przód, aby kontrolować nauczyciela. Bardzo trudno nawiązać szczery kontakt z takimi rodzicami. Tylko cierpliwość i spokój nauczyciela oraz rozpoznanie i zaspokajanie potrzeb tych rodziców może skłonić ich do zmiany roli na terenie szkoły.
- Rola zmęczonego i przepracowanego- występuje u rodziców, którzy nie chcą poświęcić w ogóle czasu dla szkoły. Nie interesuje ich, co nauczyciel proponuje uczniom, czy należy w czymś pomóc. Niechętnie przychodzą na zebrania, wymawiają się brakiem czasu. Często są to rodzice, którzy nie wyrobili w sobie umiejętności współdziałania i dostrzegania potrzeb innych ludzi. Najlepszą metodą na ożywienie współpracy z rodzicami pełniącymi takie role jest zainteresowanie ich dzieci jakimiś pracami na rzecz klasy lub szkoły, wciągnięcie uczniów w działalność społeczną, a dziecko automatycznie, nieświadomie zmusi niekiedy matkę lub ojca do pomocy w realizację zadania.
Rozpatrując wszystkie wyżej wymienione role, które pełnią rodzice dzieci uczęszczających do szkoły, należy spojrzeć na jeszcze jeden aspekt tej sprawy. Mianowicie opieka bywa często utożsamiana przez rodziców z wychowaniem. Zapewniając dziecku warunki materialne, czują się zwolnieni z obowiązku poświęcania czasu i zaspokajania potrzeby niezmiernie istotnej- bezpośredniego kontaktu, miłości wyrażanej przez gesty, przytulanie, bliskość fizyczna.
Dziecko 6-7 letnie tego typu zachowania odbiera jako akceptację, czuje się przynależne do rodziny. U większości rodziców brakuje miejsca na refleksję ogromnie istotną w diagnozowaniu potrzeb dzieci i w dalszej konsekwencji kompensowaniu braków należytej opieki.
I właśnie dlatego ogromnie ważna i istotna rola przypada nauczycielowi- wychowawcy- mądremu, posiadającemu zdolność empatii, który w sposób taktowny pomoże dziecku i jego rodzinie wejść w nowy etap życia, jakim jest podjęcie obowiązku szkolnego lub będzie wspierał rodziców i dziecko w dalszej nauce.
Ważnym elementem staje się więc współpraca wychowawcy z rodzicami dzieci uczęszczającymi do szkoły. Ta współpraca winna przebiegać na wielu płaszczyznach.
- Wychowawcy i nauczyciele przedmiotów winni informować rodziców o postępach w nauce i zachowaniu ich dzieci na wywiadówkach, a także na życzenie rodziców w czasie wolnym od zajęć,
- Na początku każdego roku szkolnego wychowawcy klas i nauczyciele winni zapoznać rodziców na zebraniach:
- ze szkolnym programem wychowawczym
- z planem pracy wychowawcy klasy (wcześniej przeanalizowanym z rodzicami)
- z wewnątrzszkolnym systemem oceniania
- przedmiotowymi systemami nauczania,
- Wychowawcy klas winni przekazać rodzicom informację o instytucjach wspierających dziecko i rodzinę
- Wychowawca winien badać opinię rodziców (w formie ankiet lub wyrażania opinii na zebraniach klasowych,
- Rodzice w pracy opiekuńczej i wychowawczej winni uzyskać wsparcie poprzez:
- Pedagogizację rodziców (krótkie prelekcje wychowawcy na zebraniach z rodzicami, dotyczące problemów rozwoju dzieci oraz metod postępowania w różnych sytuacjach wychowawczych),
- Udzielanie pomocy rodzicom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych lub rodzinnych, na życzenie rodziców,
- Udzielenie pomocy rodzinom potrzebującym pomocy (patologicznym, ubogim)
- Zapraszanie rodziców do wspólnych działań na rzecz uczniów i szkoły:
- Udział w imprezach klasowych i szkolnych,
- Współorganizowanie wycieczek,
- Udział w drobnych remontach na rzecz klasy i szkoły,
- Udział w realizowaniu programów wychowawczych,
Szkoła jest zatem wspólnotą uczniów, ich rodziców i nauczycieli, miejscem spotkań ludzi, zatem winna ona stwarzać atmosferę odpowiednią do porozumienia celem tworzenia wspólnej wizji rozwoju społecznego uczniów, połączonego z umiejętnościami przekazu wiedzy.
Wychowawca, który chce skutecznie realizować założenia reformy i efektywnie towarzyszyć uczniom w ich rozwoju, musi pozyskać sobie rodziców. Bez współpracy z rodzicami nie będzie miał wpływu na rozwój osobowości i psychiki ucznia. Jego rola będzie się sprowadzała do bycia nauczycielem- funkcjonariuszem: przekaże wiedzę programową, wyegzekwuje ją, najczęściej udowadniając, że uczeń nie umie i potwierdzi zdanie o sobie, że powinien zmienić zawód.
Rodzice są koniecznym i nieodzownym filarem, od którego zależy sprawne funkcjonowanie szkoły. Pozyskanie sobie rodziców, nawet jeśli wymagałoby to długiego czasu i zabiegów, jest jedyną możliwością na skuteczne oddziaływania wychowawcze na terenie szkoły.
Literatura:
- W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992.
- E. Kosińska, Rodzina a szkoła, Kraków 1999.
- M. Galczak, E. Złowadzka, M. Bojarska, M. Paris, Jak konstruować program Wychowawczy, Kraków 2001.
Opracowała;
Maria Irena Bożyk
Nauczyciel SP Ostrożany |
