Pytanie co to jest promocja zdrowia?
Termin ten ukształtował się pod koniec lat 1970-tych a dokładnie w czasie obrad światowego Zgromadzenia Zdrowia w 1978 roku. Promocję zdrowia określa się jako proces umożli-wiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę po-przez podnoszenie poziomu wiedzy w społeczeństwie o sposobach skutecznego zapobie-gania chorobom, tworzenie odpowiednich warunków społecznych ,ekonomicznych i go-spodarczych korzystnych dla poprawy zdrowia. Po roku 1978 wobec dalszego pogarszania się sytuacji zdrowotnej w skali światowej konieczność promocji zdrowia rozwinęła się naj-pierw w Kanadzie a następnie w Europie, głównie za sprawą Biura ŚOZ Regionu Europej-skiego, które w 1984 roku wydało na ten temat dokument dyskusyjny i zaproponowało defi-nicję a najważniejsze znaczenie miała I Międzynarodowa Konferencja w Ottawie, która była dopełnieniem wszystkich poczynionych do tej pory działań i stanowiła o powstaniu no-wej dziedziny nauki o nazwie promocja zdrowia. Karta Ottawska- określa działania z za-kresu promocji zdrowia jako wspierające , broniące i umożliwiające zachowanie zdrowia. Podkreśla znaczenie podstawowych warunków życia i sposobów ,jako coś, co jest niezbędne do zachowania zdrowia. Wśród nich są dochody ,żywność ,wykształcenie ,pokój. Wyznacza wszechstronną strategię promocji zdrowia poprzez pięć obszarów działania.
- budowanie zdrowotnej polityki społecznej
- tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu
- wzmacnianie działań społecznych na rzecz zdrowia
- rozwijanie umiejętności osobniczych
- reorientacja służby zdrowia
Kolejnymi posunięciami w skali międzynarodowej w dziedzinie promocji zdrowia były na-stępne konferencje o zasięgu światowym jak: Konferencja w Adelajdzie (Australia 1988 r.), w Sandsvall (Szwecja 1991r.) ,w Dżakarcie (Indonezja 1997 r.) Owocem tych spotkań były odpowiednie deklaracje a w Dżakarcie –program działań promocji zdrowia na XXI wiek. Promocja zdrowia stała się pierwszym z czterech kierunków działania w ramach Europejskiej Strategii Zdrowia. Przyjęto ,że promocja zdrowia jako proces mający na celu umożliwienie jednostkom i społeczeństwu zwiększania kontroli nad czynnikami warunkującymi zdrowie, ma stworzyć koncepcję sposobów i warunków życia w celu zachowania zdrowia. Promocja zdrowia ma obejmować całą populację ludzi i dotyczyć jej codziennego życia. Na przedmurzu XXI wieku ŚOZ ogłosiła dwa bardzo ważne dokumenty o wielkim znaczeniu dla promocji zdrowia. Pierwszy to Światowa Deklaracja Zdrowia przyjęta przez światową społeczność , która zajmuje się problematyka zdrowotną na XXXI-Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w maju 1998 roku , a drugi dokument o nazwie "Zdrowie 21" ,który został przyjęty przez Eu-ropejski Komitet Regionalny ŚOZ we wrześniu 1998 roku -ustanawia kierunki polityki zdro-wotnej dla wszystkich w Regionie Europejskim ŚOZ na następny wiek. Ogólnie więc na podstawie wszystkich deklaracji możemy określić Promocję Zdrowia –jako nową strategię na polu zdrowia i życia społecznego, która z jednej strony jest działaniem w zakresie polityki ,a z drugiej dążeniem do osiągnięcia i utrzymania zdrowia w oparciu o odpowiedni styl życia.
W trakcie prac ŚOZ zaprojektowała wiele planów ,które zostały zaadoptowane do warunków istniejących w poszczególnych krajach. Włączono jednostki ,społeczeństwa określone insty-tucje- do działań na rzecz zdrowia. Do takich projektów należą :"Zdrowe miasta", "Zdrowe miejsca pracy", "Szkoła promująca zdrowie", "Szpital promujący zdrowie" oraz projekty pokrewne jak: "Szpital Przyjazny Dziecku „ i inne.
W związku z przystąpieniem Polski do grona krajów Unii Europejskiej powstała potrzeba wielu zmian w zakresie promocji zdrowia w Polsce. Wprowadzenie nowych uregulowań prawnych ,które pozostawałby w zgodności z normami Wspólnoty w zakresie zdrowia pu-blicznego .Unia Europejska zwiększyła swoje zainteresowanie promocją zdrowia od początku lat 1990-tych a szczególnie od Traktatu z Amsterdamie z 1997 roku. Unia Europejska inte-resuje się problematyka zdrowotną, rynku oraz polityki zdrowotnej w każdym kraju człon-kowskim. Kraje członkowskie powinny we współpracy z Komisją Europejską koordynować między sobą politykę i programy zdrowia publicznego. Kraje Członkowskie wyrażają chęć współpracy zarówno z krajami trzecimi jak i organizacjami międzynarodowymi w zakresie zdrowia publicznego.
Jednym z najistotniejszych dokumentów w zakresie promocji zdrowia w Europie jest : Decyzja Nr 645/96EC parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 29 marca 1996 roku ,która przyjmuje program działania Wspólnoty w zakresie promocji zdrowia ,informacji, edukacji i szkolenia w ramach działań w dziedzinie zdrowia.
A więc i w Polsce pojęcie promowania zdrowia musi i ulega stałemu rozwojowi. Za-wdzięczamy to zaangażowaniu ludzi pochodzących z różnych środowisk naukowych i zawo-dowych. Rośnie zaangażowanie w tym kierunku takich sektorów jak: opieki zdrowotnej , edukacji narodowej , i ochrony środowiska. W wielu instytutach naukowych resortu zdrowia i instytucjach powstają zakłady promocji zdrowia. W kilku większych miastach na terenie kra-ju powstały biura promocji zdrowia. A dowodem na zrozumienie potrzeby współpracy w tej dziedzinie wielu sektorów jest Narodowy Program Zdrowia ,który powstał w 1990 roku ,zmodyfikowany w 1993 r. a obecnie obowiązującą jest wersja przyjęta przez Radę Mi-nistrów we wrześniu 1996 roku .Narodowy Program Zdrowia jest obecnie oficjalnym do-kumentem w Polsce ,który nakreśla kierunki polityki zdrowotnej polityki społecznej w kraju na lata 1996-2005.
NARODOWY PROGRAM ZDROWIA
CELE NARODOWEGO PROGRAMU ZDROWIA I ZADANIA DLA ICH OSIĄ-GNIĘCIA
CEL STRATEGICZNY:
Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności przez:
- Stwarzanie warunków oraz kształtowanie motywacji, wiedzy i umiejętności zdrowego stylu życia, a także podejmowania działań na rzecz zdrowia własnego i innych.
- Kształtowanie sprzyjającego zdrowiu środowiska życia, pracy i nauki.
- Zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych.
CELE OPERACYJNE:
- Zwiększenie aktywności fizycznej ludności.
- Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności.
- Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu.
- Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód zdrowot-nych spowodowanych alkoholem.
- Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdro-wotnych.
- Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa oraz działań w zakresie promocji zdrowia.
- Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie występowaniu zaburzeń psychogen-nych.
- Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy.
- Poprawa stanu sanitarnego kraju.
- Zmniejszenie częstości wypadków, szczególnie drogowych.
- Zwiększenie sprawności i skuteczności pomocy doraźnej w nagłym zagrożeniu życia.
- Zwiększenie dostępności i usprawnienie podstawowej opieki zdrowotnej.
- Zapobieganie występowaniu oraz skutkom wcześniactwa i małej urodzeniowej masy ciała.
- Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami z ryzykiem rozwoju niedokrwiennej choroby serca.
- Usprawnienie wczesnej diagnostyki i zwiększenie efektywności leczenia nowotworów złośliwych szyjki macicy i sutka.
- Stwarzanie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym włączenie się lub powrót do czynnego życia.
- Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.
- Intensyfikacja profilaktyki próchnicy zębów i chorób przyzębia u dzieci ,młodzieży oraz kobiet ciężarnych
Dziś więc możemy powiedzieć ,że promocję zdrowia określa się jako jednolity proces działań, które zmierzają do poprawy i utrzymania ludzkiego zdrowia. Proces składający się z trzech nierozłącznych elementów tj. zapobiegania chorobom ,ochrony zdrowia i edukacji zdrowotnej.
Edukacja zdrowotna jest więc bardzo istotnym aby nie powiedzieć podstawowym elemen-tem promocji zdrowia .Ma ona dostarczyć informacji i wiedzy na temat zdrowia, wzmacniać działania na rzecz zdrowia ,przekonywać o potrzebie dbania o zdrowie własne i innych
W ostatniej dekadzie toczy się nieustannie dyskusja nad edukacja zdrowotną ,następuje intensywny rozwój Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie. Czym więc jest i jakie zadania powinna spełniać Szkoła Promująca Zdrowie?
Historia szkoły promującej zdrowie ma niespełna dwie dekady a wyrosła z koncepcji promocji zdrowia ,rozwijanej przez Światową Organizację Zdrowia ,dorobku kilku konferencji ,o których była mowa powyżej oraz kilku konferencji poświęconych szkolnej edukacji zdrowotnej a najważniejszą z nich było : sympozjum "Szkoła promująca zdrowie" w Peebles, Szkocja (1986). Następne bardzo ważne dokumenty ,które były krokami milowymi i rozwijały koncepcję SzPZ to: Raport "Zdrowa szkoła" –Szkockiej Grupy Edukacji Zdrowotnej i ŚOZ(1989) ,Projekt "Szkoła promująca zdrowie" zainicjowany przez ŚOZ w Czechosłowacji , Polsce i na Węgrzech. Utworzenie Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie przez ŚOZ ,Radę Europy i Komisję Europejską (1992) oraz Rezolucja I Konferencji Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie -Saloniki- Halkidiki (Grecja (1997).
Omówmy w skrócie te najważniejsze dokumenty
Raport zdrowa Szkoła
Jako pierwszy oficjalny dokument przedstawiał modele i przykłady rozwiązań ,które możnaby wykorzystać tworząc politykę promowania zdrowia .Zapisano w nim ,że SzPZ mają charakteryzować trzy cele:
- Edukacja zdrowotna realizowana w ramach formalnego programu nauczania
- Uwzględnienie spraw zdrowia w całym programie szkoły
- Współdziałanie szkoły z rodziną i społecznością lokalną. W raporcie tym wymieniono 12 kryteriów SzPZ (omówione w skrócie)
- aktywne wspieranie poczucie własnej wartości u uczniów
- rozwijanie w codziennym życiu szkoły dobrych relacji między pracownikami i uczniami
- uświadamianie pracownikom i uczniom celów szkoły
- stwarzanie uczniom możliwości rozwoju przez uczestnictwo w różnych zajęciach
- wykorzystanie wszystkich możliwości w celu poprawy środowiska fizycznego szkoły
- rozwijanie dobrych relacji między szkołą ,rodzicami i społecznością lokalną
- współpraca między różnymi poziomami edukacji w planowaniu programu zdrowotnego
- aktywne działania na rzecz zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników szkoły
- tworzenie przez pracowników wzorców zachowań prozdrowotnych
- organizowanie posiłków szkolnych
- wykorzystanie specjalistycznych służb lokalnych w realizacji szkolnej edukacji zdrowotnej
- rozwijanie szkolnej służby zdrowia i jej aktywny udział w programie
Ta koncepcja jest punktem wyjścia do dalszych prac i nadal jest wykorzystywana w wielu krajach ,choć w następnym dokumencie Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie
Wymieniono już tylko 8 cech ,które miałby charakteryzować SzPZ oto one:
- podkreślenie społecznych celów szkoły i jej potencjału dla promocji zdrowia
- kształtowanie u jednostek ,w rodzinie i społeczności poczucia odpowiedzialności za zdrowie
- wspieranie rozwoju u uczniów poczucia własnej wartości ,umożliwienie im pełnego rozwoju fizycznego ,psychicznego i społecznego
- wykorzystanie potencjału specjalistów i innych zasobów dla realizacji i wspierania edukacji zdrowotnej
- planowanie spójnego programu edukacji zdrowotnej
- stwarzanie warunków do dokonywania wyborów sprzyjających zdrowiu i zachęcanie do prozdrowotnego stylu życia
- zapewnienie bezpiecznego i zdrowego środowiska (odpowiednie posiłki, budynek ,boisko ,warunki do spędzania czasu wolnego)
Bardzo ważnym dokumentem ,który określa zasady funkcjonowania SzPZ jest Rezolucja Pierwszej Konferencji Europejskiej Szkół Promujących Zdrowie- która skierowana została do rządów wszystkich krajów w Europie aby uznały koncepcję SzPZ i tworzyły warunki do jej wdrażania. Wymieniono w niej 10 podstawowych zasad takiej właśnie szkoły
- Demokracja-szkoła zbudowana jest na zasadach demokracji ,które wspierają uczenie się ,rozwój osobisty i społeczny oraz zdrowie
- Równość-szkoła jest wola a od represji , lęku , ośmieszania. zapewnia wszystkim równy dostęp do pełnego zakresu edukacji
- Wzmacnianie i kompetencja do działania- szkoła zwiększa możliwości młodych ludzi do działania i dokonywania zmian życiowych
- Środowisko szkoły- środowisko fizyczne i społeczne szkoły jest podstawowym czynnikiem dla utrzymania i doskonalenia zdrowia
- Program nauczania- szkoła stwarza możliwości zdobycia wiedzy i podstawowych umiejętności życiowych., program nauczania jest dostosowany do potrzeb ucznia , stymuluje kreatywność , zachęca do uczenia ,inspiruje nauczycieli i pracowników do rozwoju zawodowego i osobistego.
- Kształcenie nauczycieli- jest inwestycją dla zdrowia i edukacji
- Mierzenie efektów- szkoła dokonuje oceny swoich działań wewnątrz szkoły i w społeczności lokalnej
- Współdziałanie – współdziałanie , współodpowiedzialność i partnerstwo resortu edukacji i zdrowia na różnych poziomach .
- Społeczności – SzPZ tworzą , wspierają i rozwijają społeczność szkolna , rodzice, społeczność lokalna.
- Kontynuacja i rozwój- zarządzający na wszystkich szczeblach muszą zapewnić środki dla szkół promujących zdrowie. Inwestycja ta jest warunkiem długofalowego i ciągłego rozwoju społeczności.
Podane wyżej zasady tworzą podstawy dla inwestycji ,dla edukacji ,zdrowia i demokracji przyszłych pokoleń .Konferencja zwraca się do Komisji Wspólnot Europejskich ,Rady Europy o wspieranie tej ważnej działalności z myślą przewodnią" Każde dziecko powinno mieć obecnie prawo do korzyści wynikających ze szkoły promującej zdrowie"
Polska znalazła się wśród krajów ,które jako pierwsze w Europie zaczęły prace nad modelem zdrowej szkoły w 1991 po Projekcie ŚOZ "Szkoła Promująca Zdrowie" pod patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej. Podstawę formalną stanowi porozumienie pomiędzy ministrem Edukacji Narodowej oraz ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej zawarte 30 grudnia 1991 r .Organizacją i przebiegiem prac projektu zajmuje się Polski Zespół ds. Projektu Zdrowa Szkoła powołany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej z siedzibą w Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie pod kierunkiem dc. dr med. Barbary Woynarow-skiej (Kierownik Zakładu Pediatrii Społecznej i Medycyny Szkolnej w tym Instytucie.)Prace tego zespołu wspiera Komitet Doradczy –ciało złożone z wybitnych specjalistów z dziedziny pedagogiki ,psychologii ,socjologii, medycyny ,nauk wychowania fizycznego , ekologii, teo-logii.
Do pierwszego etapu projektu komisja wytypowała 15 szkół z całej Polski(mimo że zgłoszeń było ponad 380 ale takie były wymogi ŚOZ) biorąc pod uwagę:
- warunki środowiska fizycznego szkoły
- aktywność szkoły oceniana z punktu widzenia zgodności z ideą zdrowej szkoły
- prognozy co do pozytywnej realizacji projektu
W tej chwili w Projekcie uczestniczą już setki szkół z całej Polski ,powstał polski symbol emblemat "Zdrowej Szkoły"-
Obecnie w każdej szkole w której będzie realizowany projekt powinien zostać powołany przez dyrektora zespół zajmujący się organizacją projektu (3-5 osób) powinni w nim znaleźć się oprócz nauczycieli także rodzice, uczniowie i przedstawiciel służby zdrowia. Dyrektor wybiera również koordynatora projektu.
Wszystkie informacje o możliwości przystąpienia do projektu ,wymogach stawianych szkole przystępującej ,kart zgłoszeniowych i innych udzielają zespoły do spraw Szkoły promującej Zdrowie przy wojewódzkich kuratoriach .Informacji dostarczają również stacje sanitarno-epidemiologiczne i poradnie wychowawczo- zawodowe.
Podsumowując krótko odpowiedzmy sobie na pytanie Co to jest Szkoła promująca zdrowie? Jakie są jej główne cele ? i Czy jesteśmy szkołą która spełnia te wymogi?
Szkoła Promująca Zdrowie to: miejsce w którym członkowie społeczności szkolnej –pracownicy i uczniowie :
- podejmują starania ,aby poprawić swoje samopoczucie i zdrowie
- uczą się jak zdrowiej żyć i jak tworzyć zdrowe środowisko
- zachęcają innych w swoim otoczeniu ,zwłaszcza rodziców do podjęcia podobnych starań
Główne cele Szkoły promującej zdrowie to:
- kształtowanie poczucia odpowiedzialności za zdrowie u każdej osoby , w rodzinie i w społeczności lokalnej
- zachęcanie do zdrowego stylu życia ,stwarzanie uczniom i pracownikom realne i atrakcyjne możliwości dokonywania zdrowych wyborów
- umożliwiać uczniom rozwój ich potencjału fizycznego ,psychicznego ,wzmacniać ich poczucie własnej wartości
- zapewnić sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne pracy i nauki
- włączyć edukację zdrowotną uczniów do programu nauczania szkoły z wykorzystaniem aktywizujących metod nauczania
- wyposażyć uczniów w wiedzę i umiejętności niezbędne do podejmowania wyborów dla poprawy własnego zdrowia i bezpiecznego środowiska fizycznego
- włączyć do działań szkoły służbę zdrowia zwłaszcza do edukacji zdrowotnej oraz do pomocy uczniom we wchodzeniu w rolę aktywnego konsumenta opieki zdrowotnej.
Lidia Kremer |
