|
Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo (0-36 miesięcy)
Rozpatrując zagadnienie jak przebiega rozwój dziecka z autyzmem w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa należy stwierdzić, iż zdobywanie informacji na ten temat nie jest łatwe. Dostępne dane pochodzące z retrospektywnych ocen rodziców, analizy materiału video oraz rutynowych medycznych badań kontrolnych prowadzonych wśród dzieci 12-, 18- i 24-miesięcznych, pozostawiają wiele niejasności.
Jak wiadomo wyróżnia się dwie postacie autyzmu, w zależności od czasu pojawienia się symptomów: wczesną (w l roku życia) i późną (po ukończeniu przez dziecko 12 miesięcy). Opublikowano kilka studiów przypadku, w których analizie poddano funkcjonowanie dziecka z symptomami autyzmu w ciągu pierwszych 3 lat życia. Wskazują one na bardzo zróżnicowany przebieg i czas wystąpienia symptomów oraz stopień ich nasilenia.
A.S. Erikson i P. Chateau opisali przypadek dziewczynki. która rozwijała się normalnie przez 12 miesięcy życia. Umiała robić „pa-pa", bawić się w „a-ku-ku", gaworzyła. W 13 miesiącu życia, z nieznanych przyczyn, wystąpiły u niej pierwsze sygnały alarmowe - przede wszystkim utrata zainteresowania otoczeniem. Stała się cicha, wycofywała się z kontaktów, była mało aktywna. Jej zabawa była schematyczna. W wieku 2 lat i 7 miesięcy prezentowała już wszystkie symptomy autyzmu.
Możliwy jest jeszcze inny przebieg rozwoju. U dziecka, które w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa wyraźne są cechy autyzmu, symptomy w późniejszym czasie mogą zaniknąć. C.H. Zeanah, S. Davis i M. Silverman opisali przypadek dziewczynki - siostry autysty. W niemowlęctwie bardzo rzadko się uśmiechała do innych osób, była nadzwyczaj cicha i spokojna. W wieku 8 miesięcy stwierdzono u niej zubożone reakcje emocjonalne, ograniczony kontakt wzrokowy. Między 12 a 15 miesiącem życia dziewczynka bardzo się zmieniła. Zaczęła inicjować zabawy społeczne, wskazywać obiekty, bawić się z udawaniem. Symptomy autyzmu nie pojawiły się później.
Na podstawie analizy wielu prac dotyczących wczesnego rozwoju społecznego dzieci autystycznych. Catherine Lord opracowała listę deficytów najczęściej występujących w zachowaniu małych dzieci z autyzmem. Znalazły się na niej:
- rzadkie spontaniczne próby nawiązania kontaktu, w sytuacjach, gdy dziecko nie potrzebuje pomocy,
- rzadkie współdzielenie uwagi (zarówno próby skupienia uwagi dziecka, jak monitorowanie przez nie uwagi kogoś innego),
- rzadkie dzielenie pozytywnych emocji,
- sztywność w zabawie,
- ograniczony kontakt wzrokowy i zubożona mimika twarzy, zwłasz cza w interakcjach z dorosłymi innymi niż matka. Dodatkowo, choć rzadziej występować może:
- brak „automatycznego" zainteresowania nieznajomymi dziećmi,
- brak naprzemiennej zabawy z udawaniem z innymi dziećmi,
- brak zainteresowania starszym rodzeństwem.
C. Lord uważa, że u dzieci młodszych niż 18-miesięczne wychwycenie symptomów jest trudne. Później różnice między dziećmi autystycznymi a rozwijającymi się prawidłowo lub opóźnionymi roz wojowo stają się bardziej wyraźne. Problem stanowi jednak duże zróżnicowanie tej grupy.
Okres przedszkolny
W okresie przedszkolnym symptomy autyzmu często nasilają się i stają się bardziej widoczne. U dzieci rozwijających się prawidłowo jest to czas intensywnego rozwoju umiejętności społecznych. Brak zainteresowania rówieśnikami, zubożone, rutynowe wzorce zabawy, brak pomysłowości, wyobraźni i pozorowania w zabawie wyraźnie różnią dziecko autystyczne od innych. Dochodzą do tego poważne zaburzenia zdolności komuniko wania się.
Z badań prowadzonych nad przedszkolakami z autyzmem wynika, iż w porównaniu z dziećmi upośledzonymi umysłowo przejawiają one problemy z koncentracją uwagi oraz inicjowaniem zabawy zabawkami. Instruowane przez dorosłego potrafiły bawić się przedmiotami, jednak rzadko czyniły to spontanicznie.
Okres między 2 a 5 rokiem życia uznaje się często za szczególnie trudny w rozwoju dzieci z autyzmem. Bywają one hiperaktywne, kontakt z nimi jest znacznie utrudniony. Z powodu zaburzeń w komunikowaniu się trudno się domyślić, czego dziecko potrzebuje w danym momencie. Stanowi to przyczynę silnych frustracji zarówno dla dziecka, jak i jego opiekunów. Wiele dzieci sypia w tym okresie bardzo źle. Jednocześnie u większości z nich wciąż jeszcze nie rozpoznano charakteru zaburzeń — trwa proces poszukiwania przyczyn zaburzenia, a także placówki gotowej podjąć się edukacji i terapii.
Wiek szkolny
W tym okresie różnice między dziećmi autystycznymi a ich prawidłowo rozwijającymi się rówieśnikami są bardzo wyraźne. Nawet najlepiej funkcjonujące dzieci z autyzmem przejawiają zaburzenia w zdolności do komunikowania się, nie nawiązują przyjaźni z rówieśnikami, ich zabawa jest uboga, pozbawiona wyobraźni, zaś w zainteresowaniach i zachowaniu wyraźne są przejawy sztywności. Różnic tych jest zresztą dużo więcej i są one znacznie bardziej oczywiste niż we wcześniejszym okresie życia dziecka.
Jednocześnie jednak w okresie szkolnym większość dzieci autystycznych czyni istotne postępy w rozwoju. Może to wynikać z faktu, że są one wówczas - w wielu przypadkach - otoczone właściwą opieką i do stosowanym do ich potrzeb nauczaniem. Zmiany na korzyść dotyczą też okazywania przez dzieci w tym wieku rodzicom (i innym bliskim osobom) oznak przywiązania, odróżniania ich od innych ludzi, a także rozpoznawania siebie.
Nie u wszystkich dzieci autystycznych w wieku szkolnym następuje znaczący przyrost umiejętności społecznych. U niektórych z nich wraz z wiekiem przyrost ten nie następuje, bądź jest on bardzo mały. Są też dzieci, u których obserwuje się regres lub zatrzymanie się rozwoju. Nie zawsze wiadomo, jakie są tego przyczyny. Sytuacje takie zdarzają się częściej u dzieci o niskich ilorazach inteligencji (poniżej 50 punktów).
Adolescencja i dorosłość
W okresie adolescencji u niektórych osób autystycznych następuje wyraźne pogorszenie. Jak wynika z badań w większości przypadków pogorszenie może ustąpić miejsca progresowi w rozwoju, nigdy jednak nie następuje powrót umiejęt ności społecznych i komunikacyjnych do poziomu sprzed kryzysu.
Sugeruje się, że pogorszenie następujące w okresie dorastania ma związek z kilkoma czynnikami: epilepsją, występowaniem zaburzeń afektywnych u innych członków rodziny, płcią (występuje ono częściej u dziewcząt) oraz niskim poziomem inteligencji. Brak jednak badań monitorujących przebieg rozwoju autystycznych nastolatków, które pozwoliłyby na lepsze zrozumienie tego procesu.
Liczba badań dotyczących adolescencji oraz dorosłości autystów jest stosunkowo mała. Wynika to zapewne z faktu, że zainteresowanie tą grupą osób pojawiło się dopiero, gdy dorosło kolejne pokolenie dzieci zdiagnozowanych jako autystyczne.
Osoby autystyczne przejawiają czasem zachowania, z którymi trudno sobie radzić. Właśnie te zachowania, a nie autyzm stanowić mogą szczególny problem, zwłaszcza w przypadku nastolatków lub dorosłych. J. L. Matson i inni przebadali 185 osób, spełniających kryteria diagnostyczne autyzmu i stwierdzili, że u osób przejawiających cechy autystyczne występuje m.in.:
- opór wobec instrukcji lub sugestii personelu albo rodziny,
- niepokój i silne wzburzenie,
- niecierpliwość podczas oczekiwania na zaspokojenie potrzeb lub spełnienie żądań,
- nagłe incydenty wzmożonej aktywności ruchowej lub wokalnej: szarpanie, krzyk,
- kapryśność i drażliwość,
- łatwe rozpraszanie uwagi,
- uderzanie, kopanie, szczypanie innych,
- powolne reagowanie,
- przejawianie skrajnie nasilonego zadowolenia bez wyraźnego powodu,
- nastroje, które wydają się całkowicie nie związane z tym, co dzieje się w ich otoczeniu,
- napady złego zachowania i wściekłości nie prowokowane przez otoczenie.
Stwierdzili oni, iż zachowania takie nie występowały u wszystkich osób autystycznych i nie są one wynikiem autyzmu jako takiego, a raczej efektem trudności w radzeniu sobie z autyzmem przez środowisko oraz problemów osób autystycznych z radzeniem sobie ze środowiskiem.
Hanna Ptak
Bibliografia
1. Pisula E. „Autyzm u dzieci - diagnoza, klasyfikacja, etiologia” Wydawnictwo
Naukowe PWN Warszawa 2002
2. Pecyna M. B. „Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej” Wydawnictwo
Akademickie „Żak” Warszawa 2001
3. Gałkowski T. „Usprawnianie dziecka autystycznego w rodzinie” TWK
Warszawa 1981
4. „Zaburzenia osobowości dzieci i młodzieży” pod redakcją T. Gałkowskiego
Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Warszawa 1981
5. Bogdanowicz M. „Dostosowanie Metody Dobrego Startu dla potrzeb dzieci
autystycznych - efektywność tej metody” Wydawnictwo „Eruditus” Poznań 1994
|
