1.Identyfikacja problemu
Klaudia ma 14 lat i uczy się w klasie VI d, której jestem wychowawczynią. Znam ją już drugi rok. Dziewczyna należy do tzw. "dzieci trudnych". ("Do dzieci trudnych zaliczamy dzieci sprawiające trudności wychowawcze, dzieci wykazujące specjalne trudności w nauce, dzieci nerwowe, chore i kalekie oraz te, u których występują różne zaburzenia psychiczne” - Z. Skorny, Obserwacje i charakterystyki psychologiczne"). Zaczęła sprawiać kłopoty wychowawcze. W pierwszym semestrze VI klasy opuściła 180 godzin lekcyjnych i była zagrożona prawie ze wszystkich przedmiotów (wyjątek stanowiło wychowanie fizyczne, na którym dziewczyna chętnie ćwiczła i odnosiła sukcesy w grach zespołowych).
Klaudia nie odrabia zadanych do domu prac pisemnych i nie prowadzi zeszytów przedmiotowych. Przejawia brak zdyscyplinowania w stosunku do nauczycieli. W czasie zajęć zdarza jej się chodzić po klasie, komentować polecenia nauczycieli i prze-klinać. Klaudia nie interesuje się lekcjami. Pytana przez nauczyciela nie odpowiada, ponieważ nie posiada wiadomości. Cechuje ją nadpobudliwość psychoruchowa. Jest agresywna i ma problemy z koncentracją uwagi. Podczas przerw dziewczyna wchodzi w konflikty z koleżankami. Imponują jej starsi chłopcy (powtarzający VI klasę), z którymi spotyka się przy szkolnym śmietniku i pali papierosy.
Klaudia pochodzi z rozbitej i patologicznej rodziny. Ojciec odszedł, gdy miała kilka lat. Jej matka popadła w alkoholizm. Straciła pracę i przez krótki czas utrzymywała rodzinę z dorywczych zajęć. Teraz jest bezrobotna. Dziewczyna ma szesnastoletniego brata, który popadł w konflikt z prawem i o dwa lata młodszą siostrę. Wypowiedzi Klaudii świadczą o tym, że brat chuligan stał się dla niej wzorem. Z uczącą się w IV klasie szkoły podstawowej siostrą Klaudia ma również dobry kontakt. Dziewczyny mają jednak całkowicie odmienne charaktery. Klaudia jest nieufna, zamknięta w sobie i agresywna, natomiast jej siostra – pogodna, życzliwa i uśmiechnięta. Nawet wizualnie ta różnica między siostrami jest wyraźna. Klaudia stylizuje się na chłopca. Ubiera szerokie bluzy sportowe i obszerne spodnie. W ogóle nie chodzi w spódnicach i oscentacyjnie spluwa przez ramię. Jej siostra nosi dziewczęce ciuchy, jest delikatna i subtelna.
Już gdy Klaudia była w V klasie i uczyłam ją matematyki, doszłam do wniosku, że trzeba jej pomóc. Dodatkowe zajęcia z mojego przedmiotu (wyznaczyłam osoby w jej klasie, które pomagały dziewczynce w matematyce) umożliwiły jej zdanie do następnej klasy. W nowym roku szkolnym (w VI klasie) Klaudia weszła w okres dojrzewania i w związku z tym problemy wychowawcze nasiliły się. Zachowanie Klaudii jest nie tylko szkodliwe i niebezpieczne dla niej samej (agresja, kłótliwość, skłonność do bójek), ale uciążliwe również dla jej otoczenia (klasy i siostry, na które wywiera negatyw-ny wpływ).
2. Geneza i dynamika zjawiska
Dane z poczynionych przeze mnie obserwacji, wzbogacone m. in. wywiadem środowisko-wym, analizą dokumentów, rozmową z wychowawcami i pedagogiem szkolnym, pozwoliły poznać genezę problemów Klaudii oraz ich rozwój w czasie. Już na początku szkoły podstawowej (do pierwszych trzech klas uczęszczała w innej części Polski, na Śląsku, w Sosnowcu) nie radziła sobie z nauką. Drugą klasę powtarzała, w trzeciej zaś skierowa-no ją do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej. Stwierdzono tam, że należy obniżyć względem niej wymagania programowe. Naukę w IV klasie Klaudia zaczęła w naszej szkole, po tym jak jej rodzina przeniosła się na Mazury. Została ponownie skierowana na badania do Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej, tym razem jednak psycholodzy orzekli, że jej rozwój nie odbiega od normy. W klasie V Klaudia miała problemy z opano-waniem minimum programowego z matematyki:
–nie umiała skracać i rozszerzać ułamków zwykłych,
–miała kłopoty z mnożeniem i dzieleniem liczb,
–nie umiała mnożyć i dzielić liczb wielocyfrowych przez jednocyfrowe,
–miała problemy z obliczaniem pola i obwodu prostokąta i kwadratu,
–nie umiała zaznaczać liczb na osi liczbowej.
W drugim półroczu dziewczyna przestała uważać na lekcjach i z lenistwa nie odrabiała prac domowych. Na koniec roku jej średnia ocen ze wszystkich przedmiotów wynosiła 2,5. Sytuacja zaostrzyła się tuż po wakacjach. Dziewczyna stała się bardziej agresywna i wulgarna. Pyskuje nauczycielom, ubliża koleżankom, ucieka z lekcji, a gdy zrobi coś złego, nie poczuwa się do winy.
Analizując sytuację szkolną i rodzinną Klaudii sądzę, że zaburzone zachowa-nie występujące w szkole wynika z sytuacji domowej, w jakiej się znalazła. Klaudia pocho-dzi z rozbitej rodziny, opiekuje się nią nadużywająca alkoholu matka, która nie jest dobrym wzorem dla niej. Demoralizujący wpływ na dziewczynę ma również notowany przez policję brat i jego koledzy, wywodzący się z marginesu społecznego.
Z wywiadu środowiskowego, jaki poczyniłam wynika, że w domu Klaudii są częste libacje alkoholowe i burdy pijackie. Konkubent bije matkę dziewczyny. Klaudia, jako starsza przeżywa silniej stresy związane z nadużywaniem alkoholu przez matkę. Stała się zamknięta w sobie, apatyczna, nerwowa i skłonna do wybuchów. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że matka próbuje wmówić Klaudii, że to ona jest winna odejścia ojca i nałogu, w jaki matka wpadła (dowiedziałam się o tym podczas jednej z rozmów z nią).
3.Znaczenie problemu
Problemy Klaudii mogą mieć wpływ na jej dalszą edukację, a szczególnie na kształtowanie się charakteru dziewczyny. Negatywny wpływ awantur domowych (burd pijackich), alkoholizmu matki oraz pogłębiające się kłopoty w nauce mogą prowadzić do załamania nerwowego, utraty wiary w siebie, wreszcie przyczynić się do sięgnięcia po alkohol (zwłaszcza, że matka obarcza ją i brata winą za swój alkoholizm) lub narkotyki. Pod wpływem starszych kolegów i brata Klaudia zaczęła już palić papierosy.
Dziewczyna przeszkadza nauczycielom w prowadzeniu lekcji i dekoncentruje innych uczniów. Swoją postawą sprawia, że mniej efektywnie pracują na zajęciach. Na przerwach prowokuje utarczki słowne z koleżankami, przez co wpływa na obniżenie ogólnego porządku i ładu.
Przyglądając sie Klaudii zauważyłam, że przejawia ona typową dla dzieci z ro-dzin z problemem alkoholowym postawę “kozła ofiarnego” . ( Termin ten zaczerpnęłam z książki B. E. Robinsona i J. L. Rhodena pt. “Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholi-ków”). Cechują ją: agresja, złość, złośliwość, autodestrukcja i próby utożsamiania się ze starszym bratem, który znany jest policji i ma na swoim koncie rozboje i kradzieże.
Nie zawsze jednak przejawia takie zachowania. Po rozmowie ze mną jakiś czas jest spokojna i nie ucieka z lekcji. Po pewnym czasie problem niewłaściwego zacho-wania pojawia się znowu. Nieakceptowalne zachowania, bunt przeciwko szkole są nieświa-domą prośbą o pomoc i zainteresowanie.
Klaudia wymaga pomocy ze strony dorosłych: wychowawcy lub psychologa.
4.Prognoza
Prognoza negatywna: Jeśli dziewczyna nie uzyska pomocy – nie ukończy szko-ły podstawowej. W VI klasie zaczęła chodzić na wagary, uciekała z pojedynczych lekcji i całych dni. Jeśliby zaś nie zdała, że powtarzanie przez nią klasy nie miałoby aspektu wychowawczego. Sądzę, że jeszcze mniej uczyłaby się. Mogłaby też załamać się, sięgnąć po alkohol i narkotyki, popaść w konflikt z prawem, a nawet trafić do grupy przestępczej.
Prognoza pozytywna: Po podjęciu działań zapobiegawczych Klaudia zmieni swoje postę-powanie. Wsparcie duchowe i pomoc ze strony miedzy innymi nauczycieli, pedagogów i pomocy społecznej sprawi, że Klaudia ukończy szkołę podstawową, uwierzy w siebie i będzie dalej funkcjonowała normalnie. Oczywiście oddziaływanie samego wychowawcy nie rozwiąże jej problemów domowych – żeby wyjść z alkoholizmu matka musi chcieć się sama leczyć.
5.Propozycje rozwiązania
Celem nadrzędnym wychowawcy jest odbudowa wiary w siebie dziewczyny, za-chęcenie jej do nauki i praca w kierunku poprawy zachowania. Dziewczyna musi zrozu-mieć, że nie jest odpowiedzialna za alkoholizm matki. "Należy ją zachęcić do wyrażania uczuć i potrzeb, nauczyć umiejętności proszenia o pomoc i przyjmowania jej od innych, dzielenia się swoimi problemami i odbudować zaufanie do ludzi" ( Por. J. Mellibruda “ Tajemnice ETOH czyli alkohol i nasze życie”.) Główne zadania jakie sobie postawiłam to:
–nawiązanie dialogu z Klaudią i zachęcanie jej do nauki;
–ocenianie ze swojego przedmiotu (matematyki) pozytywnie, nawet za drobne osiągnię-cia;
–rozmowy z innymi nauczycielami prośby o danie jej szansy na wyjście z kryzysu;
–konsultacje z psychologiem;
–stwarzanie warunków do nawiązania pozytywnych relacji w klasie;
–skierowanie aktywności i energii Klaudii w innym kierunku; wykorzystanie jej talentów sportowych i zdolności przywódczych – skłonienie jej do zapisania się do kółka sportowe-go;
–szybkie, spokojne, ale rzeczowe interwencje w przypadku niewłaściwych zachowań dziew-czyny;
–zaangażowanie innych dzieci pomoc w nauce Klaudii z tych przedmiotów, z którymi ma szczególne kłopoty;
–ponieważ główną przyczyną zaburzeń emocjonalno – społecznych Klaudii jest alkoho-lizm w domu i związane z nim sytuacje, trzeba skłonić matkę do leczenia się i szukania wsparcia (Poradnia Przeciwalkoholowa, grupa Anonimowych Alkoholików); jeśli leczenie odniosłoby pozytywny skutek mogłaby, poszukać dla siebie jakiejś pracy;
–kontakt szkoły z opieką społeczną, przeprowadzającą wizyty środowiskowe i udzielającą rodzinie wsparcia socjalnego.
6.Wdrożenie oddziaływań
Udało mi się nawiązać kontakt z Klaudią. Poprzez częste rozmowy z nią w czasie przerw i na lekcji zauważyłam, że łatwo się denerwuje i łatwo zerwać z nią nawiąza-ny dialog. Wtedy staje się arogancka. Muszę przyznać, że trzeba dużo dobrej woli, żeby w takiej chwili nie zniechęcić się do uczennicy.
Od początku roku szkolnego matka dziewczyny spotkała sie ze mną cztery razy w sprawie ocen przedmiotowych i zachowania (w I półroczu). Efekty moich oddziały-wań były małe, w wyniku braku współdziałania z rodziną, uczennica zaś ulegała demorali-zacji. Zaczęliśmy więc z pedagogiem szkolnym odwiedzać ją w domu. Staraliśmy nawią-zać kontakt z matką dziewczyny i jej ojczymem. Skłanialiśmy matkę Klaudii, żeby rozpo-częła walkę z alkoholizmem i skontaktowała się z klubem Anonimowych Alkoholików. Kobieta zaczęła się leczyć, ale długo nie wytrwała w abstynencji. Wyleczenie jej z nałogu wymagałoby prawdopodobnie umieszczenia jej w zakładzie zamkniętym dla alkoholików, na co nie chciała się zgodzić. W międzyczasie brat dziewczyny znów popadł w konflikt z prawem i trafił do poprawczaka.
Na koniec pierwszego półrocza Klaudia była zagrożona ocenami niedostate-cznymi z większości przedmiotów i oceną nieodpowiednią z zachowania. Był to dla nas sygnał, że trzeba wzmożyć wysiłki i pracować jeszcze więcej, żeby pomóc tej uczennicy.
Jeszcze więcej rozmawiałam z dziewczyną. Słuchałam tego, co ma do powie-dzenia. Na początku były to przede wszystkim narzekania na klasę, szkołę, nauczycieli. Potem zaczęła uzewnętrzniać swoje uczucia. Okazało się, że Klaudia często jest głodna, pozostaje bez kanapki czy drugiego śniadania. Zaczęłam jej pomagać finansowo, da-wałam jej drobne kwoty na zeszyty, ołówki i długopisy, których nie miała, oraz na bułki dla niej i jej siostry. Mówiłam, że wiem, w jakiej jest sytuacji, i że chcę jej pomóc.
Z początku Klaudia była naburmuszona i nie chciała nic przyjąć. Z czasem po dłuższych rozmowach uświadomiłam jej, że jest to normalne, że ludzie pomagają sobie wzajemnie w trudnych sytuacjach.
Klaudia zaczęła się otwierać w stosunku do mnie.
Chcąc odizolować dziewczynę od ujemnego wpływu starszych kolegów oraz zorganizować jej wolny czas, skłoniłam ją do zapisania się do kółka sportowego. Wymieniona forma zajęć pozalekcyjnych odpowiada jej zainteresowaniom. Zdolności przywódcze Klaudii uwidaczniały się wtedy, kiedy np. jako kapitan drużyny sportowej wybierała dla siebie zawodników i opracowywała strategię gry. Wybrani przez nią zawodnicy okazywali się prawie zawsze najlepsi. Również sama bardzo dobrze grała w pił-kę nożną (lubiła grać także z chłopakami, którzy dostrzegali i doceniali jej umiejętnoś-ci), “w dwa ognie” i zawsze najlepsza była w “ganianego”. Drużyna pod jej przywództwem wygrała zawody saneczkarskie szkół podstawowych z naszego miasta.
7. Efekty oddziaływań
1. Klaudia chociaż ma najniższą średnią ocen w klasie (2,0) to poprawiła się z wielu przedmiotów. Jest to duży sukces dla niej, jak i dla mnie.
2. Dzięki podjętym krokom udało się na tyle pomóc rozwiązać problem dziewczyny, że Klaudia poprawiła nieco swoje zachowanie i ukończyła szkołę podstawową.
3. Zauważyłam, że koleżanki zaczęły ją akceptować. Rozmawiała z nią o jej przyszłości. Poradziłam, aby złożyła dokumenty do Ochotniczego Hufca Pracy, którego opiekunem jest nauczyciel z naszej szkoły podstawowej, albo do Ośrodka Opiekuńczo – Wychowaw-czego w Łupkach, gdzie może ukończyć gimnazjum.
4. Matka dziewczyny znów zaczęła walczyć z nałogiem alkoholowym.
8. Uwagi końcowe
Klaudia w tym roku szkolnym rozpoczęła naukę w Ośrodku Opiekuńczo – Wychowaw-czym w Łupkach. Kiedy ją spotkałam na ulicy wyglądała na radosną i zadowoloną z nowej szkoły.
9.Bibliografia:
1) Gordon T., Wychowanie bez porażek, Warszawa 1993.
2) Mellibruda J., Tajemnice ETOH czyli alkohol i nasze życie, Warszawa 1993.
3) Robinson B. E. i Rhoden J. L., Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików, Warszawa 2000.
4) Skorny Z., Obserwacje i charakterystyki psychologiczne, Warszawa 1964.
Oprac. mgr inż. Antonina Orłowska
|
