Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Agresja w szkole – przyczyny i podstawowe zasady przeciwdziałania przemocy

 

 REFERAT PRZYGOTOWANY PRZEZ MGR ELŻBIETĘ MOHR -
SZKOLENIE RADY PEDAGOGICZNEJ

     Agresja to zjawisko negatywne. Jest ono jednak niestety codziennym elementem naszego życia. Tkwi w osobowości każdego człowieka a u jej podstaw leży uwarunkowana genetycznie biologiczna natura naszego gatunku.
     Ze zjawiskiem przemocy i agresji spotykamy się wielokrotnie i niestety co raz cześciej w domach, w szkole i na ulicach. Coraz częściej też czujemy się bezradni wobec docierających do nas za pośrednictwem mediów informacji o kolejnych aktach przemocy. Znacząca część wśród osób zatrzymanych z powodu agresywnych zachowań stanowią dzieci i młodzież. A proces brutalizacji życia społecznego ma charakter progresywny. Agresja współczesnego świata staje się problemem zaprzątającym myślenie i działanie rodziców, wychowawców, pedagogów, psychologów, polityków: jak skutecznie wychowywać, jak przeciwdziałać agresywnym zachowaniom zwłaszcza młodego pokolenia. Często mamy do czynienia z różnymi aspektami agresji, stykamy się z nimi w życiu codziennym. Począwszy od złośliwości, kpin i poniżania, a skończywszy na pobiciu czy zabójstwie. Tak szeroko potraktowany problem może uświadomić niektórym, że agresja wśród dzieci i młodzieży jest zjawiskiem narastającym, procesem, który zaczyna się od drobnej dokuczliwości i szkodzenia dobremu samopoczuciu innych aż do ciężkich przestępstw.
     Przeżywanie uczuć i emocji jest naturalną reakcją na to, co dzieje się w kontaktach z otoczeniem, jest też źródłem wielu nieporozumień. Mamy ogromne kłopoty z okazywaniem sobie uczuć i nazywaniem ich. Nie wyrażone uczucia powodują, że żyjemy w dużym napięciu i często reagujemy agresją. Tworzą się wtedy bariery w kontaktach z innymi.

Pojęcie agresji i przemocy

     Termin "agresja" wywodzi się z języka łacińskiego, w którym słowo "agressio" oznacza "napad", a słowo "agressor" "rozbójnika".
     Agresją nazywamy wszelkie działanie (fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej jakiejś osobie lub czemuś, co ją zastępuje. Jest to działanie, u podłoża którego leżą gniewne emocje i nieprzyjazne intencje, działanie, które ma na celu wywołać u drugiej osoby ból, strach, niepokój bądź wewnętrzne cierpienie. Do natury aktu agresji należy jego umyślność. Ze słowem agresja związane jest też pojęcie "przemocy". Niektórzy autorzy uważają, że o agresji można mówić wtedy, gdy obie strony (np. podczas bójki lub kłótni) mają podobną siłę fizyczną lub psychiczną. Stosowanie przemocy oznacza natomiast takie sytuacje, gdzie brak jest równowagi sił, np. gdy uczeń jest narażony na ataki innego ucznia lub grupy uczniów i jest wobec tych ataków bezbronny (np. młodszy, słabszy fizycznie lub psychicznie).
     W literaturze znane są trzy główne teorie wyjaśniające pochodzenie ludzkiej agresji:

  • teoria instynktów, która mówi, że agresja jest instynktem wrodzonym i że człowiek z natury zachowuje się agresywnie i stosuje przemoc;
  • teoria frustracji, według której przyczyną zachowań agresywnych jest przeżywana frustracja, będąca wynikiem zablokowania zaspokojenia potrzeb;
          teoria społecznego uczenia się, która mówi, że ludzie uczą się zachowań agresywnych bądź przez własne, bezpośrednie doświadczenie, bądź przez naśladownictwo.
     Młody człowiek zewsząd atakowany jest przez wzorce agresywnych zachowań. Często jego autorytety (rodzice, massmedia, idole) modelują niewłaściwe, niesprzyjające nabywaniu prospołecznych umiejętności sposoby myślenia, ocen, postaw. Dziecko uczy się takich postaw. Agresję trudno jest zmienić, bowiem myśli i zachowania agresywne są "przeuczone", "zautomatyzowane", ponieważ przyswajane były przez lata. Agresja jest często skuteczna w osiąganiu celów, nawet bywa wspierana przez ważne w życiu dzieci i młodzieży osoby; często są bezpośrednie i pośrednie [np. filmy akcji] zachęty do stosowania agresji i przemocy. Powody wspomniane powyżej powodują deficyt sprawności społecznych. Aby go wyrównać należy nauczyć osoby z deficytem właściwych postaw i zachowań.

Przemoc i agresja w szkole

     Wiele mówi się i pisze ostatnio o wzrastającym na terenie polskich szkół problemie agresji i przemocy. Szkoła jako instytucja, wraz z jej uwarunkowaniami oraz sposobem organizacji procesu dydaktycznego może przyczyniać się do powstawania zachowań agresywnych. Problem ten staje się przedmiotem rozległych badań. Codzienne obserwacje nauczycieli, jak też drastyczne epizody znane publicznie sygnalizują, że agresja i przemoc w szkole są niemarginalnym problemem, występującym w różnych konfiguracjach.
     Agresja i przemoc w szkole przejawia się głównie w różnych formach napastliwości czy dokuczliwości jednych uczniów wobec innych (impulsywnym uderzeniu, zwymyślaniu, złośliwym podstawieniu nogi itp.) bądź w używaniu przez jakąś grupę dzieci siły czy pośredniej przemocy wobec słabszych, aby ich zastraszyć, podporządkować, uzyskać od nich pożądane "usługi" i dobra (np. pieniądze, atrakcyjne przedmioty ). Nie istnieje jedna prosta recepta na zapobieganie i usuwanie agresji i przemocy w szkole. Tylko działania na różnych płaszczyznach i w różnych zakresach funkcjonowania szkoły i pedagogów dają możliwość ograniczenia tego problemu. Szkody wyrządzone przedmiotowi agresji mogą mieć charakter szkód materialnych(np. uszkodzenie ciała, zniszczenie bądź uszkodzenie przedmiotów materialnych) oraz szkód moralnych (np. poniżenie godności osoby będącej przedmiotem agresji, wzbudzenie w niej poczucia lęku, zagrożenia, poczucia niższości, utrudnienie wykonywania określonych działań przez osobę stanowiącą przedmiot agresji, zakłócenie jej stosunków z otoczeniem społecznym ). W badaniach przemoc (agresja) definiowana jest jako przemoc fizyczna i przemoc psychiczna. Pojęcie przemocy fizycznej obejmuje naruszenie nietykalności cielesnej drugiej osoby. Może być skierowana także przeciwko rzeczom (wandalizm).
  1. Przemoc fizyczna wobec osoby
    Pojęcie przemocy w tym rozumieniu obejmuje przede wszystkim zamierzone, tzn. świadome i celowe, powodowanie obrażeń cielesnych. Działania te mogą mieć charakter bezpośredni lub pośredni. Obejmują takie zachowania jak np. popychanie i poszturchiwanie, aż do ciężkiego pobicia
  2. Wandalizm - to przemoc skierowana na przedmioty.
    Tym pojęciem określa się zachowania skierowane - w sposób celowy i świadomy - na niszczenie przedmiotów albo cudzej własności. W pojęciu "niszczenie" zawiera się zarówno uszkodzenie jak i całkowita dewastacja.
Na agresję fizyczną składają się pojedyncze zachowania, np.: uderzenie
potrącenie
podstawianie nogi
wyrywanie przedmiotów
szarpanie
kopanie
reakcje mimiczne: wykrzywianie się, przedrzeźnianie
posługiwanie się w toku agresji przedmiotami: rzucanie, uderzanie, kłucie

Przemoc psychiczna /agresja słowna/
Pod tym pojęciem kryją się następujące zachowania:
  1. agresja werbalna, np. obrażanie, znieważanie, ironizowanie, kompromitowanie;
  2. groźby, powiązane z przemocą skierowaną przeciwko osobom i przedmiotom, stosowanie presji i szantażu celem wymuszenia konkretnych zachowań;
  3. dyskryminacja (poniżanie, naruszanie cudzej godności).
Na agresję słowną składać się mogą:
  • grożenie
  • straszenie będące zapowiedzią przykrych konsekwencji, jakie oczekują daną osobę, jeśli nie zachowa się zgodnie z wolą agresora
  • odbieranie lub ograniczanie swobody i uprawnień przysługujących danej osobie, np. odsuwanie od pewnych czynności, zabranianie uczestnictwa w niektórych pracach czy zabawach
  • podawanie fałszywych informacji w celu wprowadzenia w błąd, np. błędne podpowiadanie w czasie lekcji
  • wyśmiewanie
  • kpiny
  • złośliwe uwagi połączone z naśladowaniem gestów, mimiki, wyglądu, sposobu zachowania drugiej
  • osoby, przezwiska
  • obmawianie
  • plotkowanie
  • skarżenie
  • donoszenie
     Zachowanie agresywne pojawić się może jako następstwo stanu, który określa się mianem frustracji. Frustracja ma miejsce wtedy, gdy jednostka dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb biologicznych lub psychicznych i osiągnięcia określonych celów, napotyka w toku działania na trudne do pokonania przeszkody. Przeszkoda wywołać może gniew, który zostaje skierowany na określone osoby lub rzeczy, przybierając postać ataku fizycznego lub werbalnego.
Przyczyną frustracji może być:
  • brak poczucia bezpieczeństwa
  • brak zdobycia uznania, sukcesu
  • brak kontaktów z rodzicami, rówieśnikami, nauczycielem
  • potrzeba samodzielności, aktywności
  • potrzeba uznania społecznego
  • niesprawiedliwa ocena
     Wobec uczniów zachowujących się agresywnie na tle frustracji należy ustalić, które potrzeby dziecka uległy blokadzie oraz rozważyć możliwość ich zaspokojenia.
     Konwencjonalnym sposobem eliminowania agresji jest karanie za agresywne zachowania. Jednakże, jak wskazują badania, karząc za agresję możemy uzyskać rezultat odwrotny od zamierzonego - nie likwidację, lecz utrwalenie zachowań agresywnych. Karanie za agresję przynosi często pozorne i krótkotrwałe efekty. Karana agresja może ulec stłumieniu i manifestować się w postaci wrogich myśli, pragnień, wyobrażeń. Karanie zachowań agresywnych doprowadzić może do tzw. przemieszczania agresji: uczeń nie będzie przejawiał agresji w obecności osoby karzącej, lecz "wyładuje" napięcie emocjonalne na innych obiektach w sytuacjach, w których nie czuje się zagrożony ukaraniem.
Nasuwa się pytanie "czy wobec tego należy w ogóle stosować kary"?
     Kary należy stosować, ale ze szczególną rozwagą. . Przejawiać należy postawę nie sędziego, który ocenia i karze, lecz postawę opiekuna starającego się pomóc. Skutecznie przeciwdziała kara "psychologiczna" tzn. manifestowanie przykrości, jaką naganne zachowanie sprawiło wychowawcy, kary słowne połączone z tłumaczeniem, wyjaśnieniami, perswazją. Kara słowna budzi u karanego poczucie niechęci, gniewu, kara psychologiczna natomiast prowadzi do poczucia winy, która stać się może motywem zmiany dotychczasowego zachowania.
Należy pamiętać o następujących zasadach:
  • nie stosuj kar fizycznych - nie można eliminować u kogoś zachowań agresywnych, samemu będąc agresywnym
  • karanie słowne, perswazyjne, "psychologiczne" wymaga opanowania własnych negatywnych emocji - nie karz w uniesieniu, zdenerwowaniu
  • jeśli karzesz, staraj się, aby wychowanek zrozumiał sens stosowanej kary, wyjaśnij za co i dlaczego został ukarany
  • karząc za zachowania agresywne, równocześnie dostrzegaj i nagradzaj pozytywne zachowania ucznia.
      Pomijając wpływ rodziny i środowiska na kształtowanie postaw u dzieci, chciałabym zatrzymać się na dwóch aspektach mających według mnie ogromny wpływ na zachowanie się dzieci:

I. BŁĄD WYCHOWAWCZY NAUCZYCIELA.

     Gdy nauczyciel popełnia błąd wychowawczy, a więc przekracza prawa ucznia - osoby do szacunku, godności, akceptacji, rozwoju, większość uczniów doświadcza takich emocji jak poniżenie, bezradność, strach co staje się przyczyną agresji.
     W ostatnich latach opinię społeczną bulwersują doniesienia o agresywnym zachowaniu się dzieci i młodzieży. Rosnąca agresja w interakcjach dzieci również na terenie szkół staje się faktem.
A jaki jest w tym udział samych nauczycieli?
     Współczesna krytyka szkoły jest najczęściej krytyką tych instytucjonalnych więzów, które "usztywniają" relację między nauczycielem i uczniem, czyniąc tym samym z nauczyciela urzędnika przekazującego wiedzę, nadzorującego jej przyswajanie i oceniającego ucznia. Nauczyciel nie jest postrzegany jako osoba życzliwa uczniowi, ale oceniająca go w pewien specyficzny sposób. Ocena bowiem w tradycyjnej szkole polega głównie na wyszukiwaniu tego, czego uczeń nie wie lub nie umie, co robi źle i co w ogóle można mu zarzucić. W takiej sytuacji relacja między nauczycielem a uczniem jest pełna zafałszowań - uczeń używa wszelkich sposobów, by nauczyciel nie znał całej prawdy na jego temat, a szczególnie związanej z jego trudnościami i brakami. A od relacji między nauczycielem i uczniem, od tego czy będą to relacje zaufania, życzliwości, współodpowiedzialności , czy też stosunki nieufności i przymusu, zależy przebieg procesu wychowawczego i trwałość jego wpływu na osobę ucznia.
     Nauczyciel, który posiada tylko wiedzę, rzadko bywa dobrym pedagogiem. Jego braki w zakresie nawiązywania dojrzałych kontaktów z wychowankami, niska wrażliwość percepcyjna na sytuacje wymagające interwencji pedagogicznej, nieudolność w rozwiązywaniu problemów prowadzi z reguły do ukształtowania konfliktowych i destrukcyjnych stosunków w klasie. Prowadzi to w konsekwencji do frustracji, bezradności i zniechęcenia u nauczycieli z jednej strony, z drugiej natomiast do niezadowolenia uczniów przybierającego formę buntu wobec szkoły i nauczycieli oraz do nasilenia się zaburzeń o charakterze nerwicowym. Nauczyciele niejednokrotnie opanowali w sposób mistrzowski umiejętności nauczania, a kiepsko natomiast - wychowania. W szczególności - rozwiązywania problemów i konfliktów w relacjach: uczeń –inni uczniowie, nauczyciel - rodzic.
     Dlatego też, agresja i przemoc w szkole to takie formy zachowania się nauczycieli wobec uczniów - u podstawy których być może leżą dobre intencje albo poczucie bezsilności - które koncentrują się na sprawianiu uczniom przykrości i ... łatwo wywołują kontrreakcję.
     Najczęściej popełniane błędy przez nauczycieli, przyczyniające się do wzrostu poziomu agresji wśród uczniów:
  • niewłaściwe sposoby komunikowania się z uczniami, powodujące ich agresję (poniżanie, krytykowanie, wyśmiewanie lub niezauważanie osiągnięć uczniów);
  • zbyt rzadko wykorzystywane umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych przez nauczycieli;
  • nie skuteczne rozładowywanie napięć podczas lekcji (nastawienie na szybki skutek, bez uwzględniania przyczyn i warunków);
  • nieumiejętność radzenia sobie z przeżywaniem silnych i trudnych uczuć wynikających z kontaktów z uczniami.
Co może nauczyciel?
     Nie istnieje jedna prosta recepta na zapobieganie i usuwanie agresji i przemocy w szkole. Tylko działania na różnych płaszczyznach i w różnych zakresach funkcjonowania szkoły i pedagogów dają możliwość ograniczenia tego problemu. Szkoła jest zobowiązana nie tylko do doraźnego reagowania na akty przemocy i agresji, ale także do prowadzenia długofalowej pracy profilaktyczno - wychowawczej w tym zakresie.

II. Wpływ telewizji.
     Jedną z istotnych przyczyn agresji dzieci i młodzieży jest oddziaływanie telewizji. Psychologowie od lat alarmują, że wątek agresji i seksu na ekranie albo wzmaga agresywność zwróconą przeciwko otoczeniu, albo wzmaga stany lękowe. U wszystkich widzów często powtarzająca się agresja zmniejsza wrażliwość i osłabia samokontrolę zachowań agresywnych.
     Dzieci uczą się przez naśladownictwo biorąc przykład z bohaterów ulubionych seriali lub kreskówek i nie ma dla nich znaczenia, czy są to osoby żywe czy fikcyjne.
Jeżeli mamy do czynienia z zwielokrotnieniem przemocy, to nie możemy mówić o niewinnych bajkach. Dzieci bowiem często utożsamiają się z ulubionymi bohaterami i poprzez naśladownictwo przejawiają ich cechy.
     Przyjmują bez zastrzeżeń wszystkie ich poglądy i zasady ulubionego bohatera, nie zastanawiając się nad tym, czy są one słuszne z obiektywnego punktu widzenia, którego jeszcze nie dostrzegają. Wpływ telewizji na dzieci uzależniony jest min. od stosunku rodziców do tego problemu. Jeżeli rodzice nie ustalają dziecku reguł oglądania TV, nie oglądają jej razem z dzieckiem, nie rozmawiają o oglądanych przez dzieci programach, prawdopodobieństwo ulegania przez dzieci wzorcom prezentowanym przez TV jest większe. Jeszcze bardziej pewne jest, że dzieci ulegną wpływom TV w sytuacji, gdy rodzice często oglądają telewizję i nie mają innych zainteresowań, przez co przyczyniają się do wytworzenia nawyku u dzieci oglądania TV.
     Tak więc wybór programów dla dziecka nie powinien być przypadkowy. Zawsze należy brać pod uwagę charakter, treść programu oraz możliwości percepcyjne widza.
     Bezpowrotnie minęły czasy gdy żyliśmy w przekonaniu, że telewizja jest elementem integrującym rodzinę, że wspólne oglądanie telewizji umacnia więzy rodzinne, a dziecko przed telewizorem jest bezpieczniejsze niż na ulicy. Teraz przemożny wpływ telewizji niepokoi społeczeństwo, zwłaszcza w kontekście rosnącej przestępczości dzieci i młodzieży. Telewizję zaczęto postrzegać jako jedną z głównych przyczyn narastającej agresywności nie letnich. Wszystkie dzieci uczą się przez próby i błędy, nagrody i kary, obserwację i naśladownictwo. Zwłaszcza obserwacja i naśladownictwo jako sposoby uczenia się zachowań społecznych są ważne, gdyż obejmują nie tylko modele społeczne w postaci żywych osób, ale także modele fikcyjne - a więc i postaci z telewizora.

PODSUMOWANIE

     Nie wiemy jaki będzie świat dla którego wychowujemy dzieci. Wciąż rodzą się nowe niebezpieczeństwa i nowe nadzieje. Człowiek uzbrojony w tak wielką moc nauki może być straszny, może być wspaniały. Wszystko zależeć będzie nie tylko od stanu jego umysłu, ale także od postawy moralnej.
     Pojęcie agresji jest trudne do zdefiniowania. Zachowanie agresywne polega na bezpośrednim lub pośrednim wyrządzaniu krzywdy. Od agresji ujmowanej behawioralnie (jako zachowanie) odróżniamy agresywność rozumianą jako względnie trwałą gotowość do reagowania agresją (cecha osobowości). Agresywność zmienia się na przestrzeni życia człowieka, wskazując największe nasilenie w młodości. Dziecko rzadko ma intencje szkodzenia, a jego działania są na ogół spontaniczne. Im dziecko młodsze, tym agresja jest bardziej bezpośrednia i globalna: obejmuje zarówno kontakt fizyczny, słowa jak i pantomimiczną ekspresję gniewu. Chłopcy uważani są za bardziej agresywnych, gdyż stosują agresję spontaniczną i aktywną, zaś dziewczęta stosują pośrednie formy agresji, działają w ukryciu, miewają marzenia agresywne.
     Dzieci uczą się agresji w domu, w szkole, na ulicy oraz ze środków masowego przekazu. Ludzie zmęczeni trudnościami codziennego życia, zgorzkniali, rozczarowani brakiem perspektyw bywają napięci, skłonni do wybuchów gniewu. Dzieci to widzą, uczą się także, że agresywne zachowanie bywa skuteczne. Dzieci uczą się nie na podstawie naszych słów lecz czynów. Rodzice, dziadkowie, wychowawcy najsilniej oddziałują na swych podopiecznych własnym przykładem. Jeśli postępowanie rodziców jest niezgodne z przekazywanymi dziecku normami - budzi jego protest. Jest to protest słuszny. Jakich więc wzorów dostarczamy dzieciom w najbardziej chłonnym okresie ich rozwoju? Czy kochamy i kochania uczymy? Jacy my dorośli jesteśmy i co robimy aby nie zawieść dziecięcej ufności? Czy jesteśmy ludźmi dobrymi i dobroć zaszczepiamy dzieciom? Janusz Korczak pisał: "często myślałem, co to znaczy być dobrym. Zdaje mi się, że dobry to taki, który ma wyobraźnię i rozumie, jak jest drugiemu, umie odczuć co czuje drugi. Jeśli ktoś męczy żabę lub muchę zaraz inny powie: a gdyby tobie tak zrobili?"
     Często zdarza się tak, że ludzie pragnąc dobra - czynią zło. Wtedy gdy nadmiernie przeciążamy dziecko obowiązkami, gdy brakuje nam dla niego czasu, bo zajęci jesteśmy zarabianiem pieniędzy, ciągle się spiesząc wymagamy od dziecka ponad jego możliwości. Nie zaspokajamy jego podstawowych potrzeb - miłości i poczucia bezpieczeństwa, wtedy staje się ono agresywne, rozdrażnione. Agresja powinna zawsze pozostać bez sukcesu i prowadzić do przykrości, niepowodzeń, strat. Szczególnie istotne wydają się działania wychowawcze uczące konstruktywnych zachowań w sytuacji frustracji, rozwijanie samokontroli dziecka poprzez stawianie przed nim odpowiedzialnych, samodzielnie rozwiązywalnych zadań, a także pobudzanie jego autorefleksji. Ważną rolę odgrywają indywidualne i zespołowe zabawy "gry w role" przy czym należy pamiętać, że głównym instrumentem hamowania agresji jest komunikowanie się międzyludzkie oparte o mowę. Przede wszystkim to jednak sam wychowawca powinien być modelem nieagresywnego zachowania. Modne stało się krytykowanie szkoły i deprecjonowanie wychowania, w szkole ma być ciekawie, partnersko, demokratycznie, "na luzie" i możliwie bezstresowo. Tymczasem oczekiwania takie do końca spełnione być nie mogą, gdyż proces wychowawczy bez różnych nieprzyjemności zarówno dla wychowawcy jak i wychowanka obyć się nie może. Hierarchia właściwa szkole i jej funkcja rzeczywista zawsze sytuują wychowanka w pozycji niższej od nauczyciela, i to ten ostatni, nie uczeń egzekwuje, napomina, ocenia, karze.
     Widzimy, że społeczeństwo wychowujące ostatnich lat samo niezbyt pojmuje procesy przekształceń, którym podlega. Zagubiona wydaje się rodzina, o czym świadczy wzrost obserwowanych w jej obrębie zjawisk patologicznych. Utracił też niekwestionowany do niedawna autorytet kościół. Kwestia odpowiedzialności czy współodpowiedzialności za czyny agresywne jest najczęściej przemilczana przez dorosłych jak i dzieci.

Bibliografia:
Danilewska J., "Agresja u dzieci szkoła porozumienia", Warszawa 2002
Gordon T., "Wychowanie bez porażek", Warszawa 1993
Kozłowska A., " Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym", Warszawa 1984.
Skorny Z., "Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się", Warszawa 1968

Jeżeli zauważyłeś jakieś nadużycia w prezentacji napisz o tym poniżej i wyślij je do nas:
INFORMACJE O PREZENTACJI

Ostatnią zmianę prezentacji wykonał: Szkolnictwo.pl.
IP autora: 83.21.195.174
Data utworzenia: 2008-09-01 23:16:36
Edycja: Edytuj prezentację.

HISTORIA PREZENTACJI

Szkolnictwo.pl (83.21.195.174) - Prezentacja (2008-09-01 23:16:36) - Edytuj prezentację.





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie