Sprawność nauczycielskiego działania jest ważnym elementem zawodowego wyposażenia, nie czyni jednak nauczyciela.
W procesie edukacyjnym uczestniczy cała osobowość nauczyciela, jego doświadczenie, stosunek do rzeczywistości, a nade wszystko – poziom jego wewnętrznego rozwoju. Nauczyciel staje się współtwórcą wewnętrznego, duchowego życia swoich uczniów. Uczestniczy on w rozwoju najważniejszego składnika tego życia – samoświadomości jednostki umożliwiającej integrację wiedzy o świecie na poziomie przyczynowo – skutkowym i refleksyjnym. Jest to zarazem warunek krytycznej samokontroli oraz zachowania poczucia własnej tożsamości i wewnętrznej niezależności. Pozostając do dyspozycji swoich uczniów, nauczyciel świadczy na ich rzecz posiadaną wiedzą, doświadczeniem, ale także uwagą, uczuciem, własną osobą, tym czym jest on sam jako niepowtarzalny, osobowy byt ludzki. Nauczyciel jest przede wszystkim osobą wobec innej dopiero „stającej się osoby”.
Edukacyjne wspomaganie potencjału ludzkiego w człowieku wiąże się z wolą i umiejętnością odkrywania i wydobywania podmiotowych wartości, tych które już istnieją i uzewnętrzniają się w osobistych manifestacjach oraz tych tlących się zaledwie, ale których rozwój może się okazać początkiem indywidualnej drogi życiowej podmiotu.
Edukacja oderwana od osobowego wymiaru pozostaje techniką. Tymczasem istotą edukacyjnych relacji nie jest koncentracja na wyposażeniu w narzędzia, techniki i orientacje życiowe, które mają umożliwić zajęcie wygodnego miejsca w społeczeństwie. Istotą edukacji jest wspomaganie procesu uczłowieczenia istoty ludzkiej, stymulacja, poszerzanie i przekraczanie ich własnych, wewnętrznych (duchowych) możliwości.
Nie trudno dostrzec, że niedocenianie cudzej autentyczności może prowadzić do tego, iż skryje się i zgaśnie. Na ten rodzaj ograniczania narażony jest w swym działaniu nauczyciel. Znajdując się blisko i bezpośrednio wobec indywidualności podmiotu, może on poprzez swoje działanie otwierać dostęp podmiotów do siebie samych lub odwrotnie: gasić i tłumić próby manifestowania ich osobowego bytu. Świadomość tych możliwości stanowi ważne przesłanie zawodu nauczycielskiego.
O zawodzie nauczyciela mówi się często jako o jednym z najpiękniejszych powołań, o zaszczytnej, ale jednocześnie odpowiedzialnej i trudnej funkcji. Niestety dla niektórych ciężar tego powołania staje się niemożliwy do udźwignięcia. Ulegają zniechęceniu, frustracji, wygasa w nich zapał do pracy wychowawczej. Ten zapał nauczyciela można porównać do płomienia świecy. Czasami gaśnie pod wpływem braku satysfakcji czy nie osiągnięcia zamierzonych efektów w pracy, rozczarowania poziomem wynagrodzenia finansowego. Czasami olśniewa swym blaskiem i mocą, patrzymy wtedy na autorytet, na kogoś kto potrafi odpowiedzieć na pytania.
Jednym z najbardziej charakterystycznych rysów naszej obecnej rzeczywistości jest swoisty kryzys wartości, wzorów i norm społecznych. Głębokie zmiany we wszystkich niemal dziedzinach życia spowodowały, że
„wszystko płynie”, że przestają już obowiązywać stare, ukształtowane przez lata wzory zachowań, a nowe dopiero się kształtują. Różne czynniki budują umysły i charaktery dzieci i młodzieży. Urabiają je po swojemu rodzice, koledzy, otoczenie, lektura, osobiste, a często i przypadkowe doświadczenia, ekonomiczne warunki bytu, dziedziczność, masmedia, instytucje oświatowe, wreszcie szkoła i nauczyciel.
Żaden program nie pomoże tam gdzie stosowana jest zła metoda, a najlepsza metoda na nic się nie przyda, gdy nauczyciel nie stoi na wysokości zadania i sam nie potrafi się nią posługiwać, nie potrafi jej łatwo i gruntownie nauczyć. Tak samo przecież rozwój i postęp nauki zależą przede wszystkim od zdolności uczonego nie zaś od urządzeń pracowni naukowej. O znaczeniu i wartości wychowania i wykształcenia decyduje więc nauczyciel, jego zapał, przygotowanie i świadomość roli.
Zawód nauczyciela jest taką działalnością społeczną, gdzie wartość człowieka , zalety jego umysłu, serca i charakteru są czynnikami decydującymi o zyskaniu bądź braku autorytetu wśród wychowanków. Młodzież najbardziej ceni tych nauczycieli, którzy są zdolni zaszczepić w niej dążenie do wielkich celów, uświadomić poczucie własnej godności, pobudzić do twórczości, do stania się kimś lepszym, wybitniejszym, wzbudzić wiarę w swoją osobowość i możliwość jej rozwoju. Ceni tych, u których wyczuwa dla siebie większą sympatię, niekiedy współczucie, gotowość zaufania i szczerej pochwały, zdolność do istotnego jej zrozumienia.
Autorytet to także nauczyciel , który daje trafne i skuteczne rady i wskazówki metodyczne, odznacza się szlachetnością i niezłomnością charakteru, niezależnością sądów. Nauczyciel, który chce zyskać autorytet wśród swoich uczniów, musi występować jako życiowo bardziej doświadczony przyjaciel – wychowawca, jako wzór umiejętności pracy , musi być „wychowawcą umysłu”.
Musi stanowić naukowy, fachowy autorytet.
Wielki filozof i uczony Sokrates mówił, że nie obiecuje uczniom wiedzy ,lecz
że będzie z nimi wiedzy szukał. Czy tacy potrafią być współcześni nauczyciele?
Badacze problematyki nauczycielskiej twierdzą, że nauczyciele stanowią grupę społeczno – zawodową charakteryzującą się tradycyjnym stylem pracy i życia, o konformistycznym nastawieniu. Uzasadnienia tych hipotez poszukują w różnych aspektach nauczycielskiego działania. W tym miejscu warto przytoczyć wyniki badań z 1995r. wskazujące na stosunkowo duży odsetek nauczycieli, którzy trafili do zawodu przez przypadek lub z konieczności (prawie 25%), niski wskaźnik identyfikacji nauczycieli z zawodem (na poziomie 26%), a także mało zróżnicowane sukcesy albo ich brak.
Wiele krytycznych uwag o przygotowaniu nauczycieli do zawodu zgłosili sami badani nauczyciele ( mało zajęć praktycznych, metodycznych, za mało wiedzy z psychologii, pedagogiki, brak możliwości poznania skutecznej pracy z uczniem
„trudnym” i inne) one to właśnie w znaczącym stopniu ich zdaniem są źródłem porażek pedagogicznych.
Dominowanie w pracy nauczyciela instrumentalizmu i kompetencji techniczno- metodycznych oraz niewystarczające zainteresowanie teoriami i różnymi koncepcjami pedagogicznymi , to niewątpliwie postawa konformistyczna, uległa i przedmiotowa, a nie kreatywna, podmiotowa, autonomiczna. Konformistyczne nastawienie nauczycieli ma swoje źródło m.in. w ich uległym i adaptacyjnym stosunku do środowiska , w którym pracują, także do przełożonych i ogólnej polityki oświatowej. Wydaje się, że nauczyciele zadowoleni z pracy , a nawet wykazujący nadmierną identyfikację z zawodem, nie mają tendencji do twórczości pedagogicznej. Autorami innowacji pedagogicznych o znaczącym wymiarze są przede wszystkim ci nauczyciele, którzy źle się czują , są niezadowoleni i niespokojni. Takie próby zmian to kreowanie nowej , wzbogaconej roli nauczyciela, w której byłby raczej doradcą, konsultantem i organizatorem samodzielnej pracy ucznia, wyzwalającym w nim raczej krytycyzm, a nie adaptację do istniejącej rzeczywistości.
Współczesna szkoła już dawno przestała pełnić funkcję związaną jedynie z nauczaniem. Obecnie jest to prawdziwa szkoła życia nie tylko dla uczniów, ale
i dla nauczycieli. Czy jest w niej miejsce dla autorytetów? Moim zdaniem niewątpliwie - tak.
Autorytet nauczycielski to nauczyciel z powołania, nie zaś narzędzie wykonawcze, to jednostka niezależna, człowiek zawsze młody duchowo, szlachetny, a przede wszystkim twórczy. Prawdziwe zainteresowanie dzieckiem współ odczuwanie z nim, bystrość i giętkość umysłu, szeroki widnokrąg myślowy, autorytet moralny i powaga kompetencji, budząca zaufanie i szacunek ucznia, wierność w życiu wygłaszanym przez siebie zasadom, stanowczość i wyrozumiałość, odwaga przekonań, dobroć i rozum – oto istotne cechy autorytetu, dobrego nauczyciela i wychowawcy we współczesnej rzeczywistości.
Opracowała:
Elżbieta Serwacka |
