Szkolne wychowanie fizyczne ma na celu wszechstronny rozwój fizyczny i psychiczny młodego człowieka. Odbywa się wtedy proces dydaktyczny, podczas którego nauczyciel pomaga wychowankowi w opanowaniu wielu różnorodnych umiejętności ruchowych, np.: technik sportowych. Umiejętności te pozwalają sprawnie wykonywać wiele praktycznych działań o charakterze rozrywkowym i użytkowym.
Równolegle z dydaktycznym realizowany jest proces treningowy, podczas którego doskonali się poziom cech motoryki wychowanka. Ma on, bowiem owe działania praktyczne wykonywać z określoną siłą i szybkością, a często także w długim czasie. Kolejnym procesem towarzyszącym jest wdrażanie wychowanka do takich działań jak troska o własną sprawność i chętne uczestnictwo w różnych formach kultury fizycznej, takich jak sport, rekreacja ruchowa czy turystyka.
Podstawową formą pracy w zakresie szkolnego wychowania fizycznego jest lekcja, swoją budową dostosowana do psychiki i fizjologii uczniów. Kolejność ćwiczeń, z uwzględnieniem postulatu zmienności pracy mięśniowej i rozsądnego regulowania wysiłku zgodnie z krzywą fizjologiczną, określa tok lekcji. Składa się on z trzech części: wstępnej, głównej i końcowej. Część wstępną lekcji wychowania fizycznego stanowią czynności organizacyjno-porządkowe i tzw. "rozgrzewka", która ma na celu przygotowanie organizmu do wysiłku fizycznego w jej części głównej.
Rozgrzewka wzmaga krążenie krwi, która dzięki dużej pojemności cieplnej transportuje ciepło do wszystkich tkanek i podwyższa temperaturę organizmu. Lepsze ukrwienie i przyspieszenie reakcji energetycznych zwiększa pobudliwość i wydolność mięśni, gdyż ich skurcz zależy w dużym stopniu od temperatury. Tak przygotowany mięsień robi się bardziej elastyczny i jest zdolny do większego i szybszego skurczu.
Rozgrzewka przyspiesza także lokalne zmiany w układzie stawowo-więzadłowym. Dzięki uelastycznieniu ścięgien i więzadeł zwiększa się zakres ruchomości poszczególnych stawów. Efektem tego jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia kontuzji takich jak urazy w obrębie kończyny dolnej, czy obręczy barkowej.
Bardzo ważnym zjawiskiem występującym podczas rozgrzewki jest torowanie dróg nerwowych, którymi przewodzone są impulsy do odpowiednich mięśni w czasie wykonywania określonych ćwiczeń. Poprawia się ukrwienie mózgu i harmonizują się czynności wegetatywne i motoryczne układu nerwowego.
Rozgrzewka ma ogromne znaczenie w zachowaniu fizjologicznej równowagi organizmu. W jej trakcie, stopniowo zachodzą różnego rodzaju przemiany adaptujące do wysiłku. Starannie przeprowadzona rozgrzewka umożliwia łatwiejsze przejście przez tzw. "martwy punkt" podczas późniejszego intensywnego wysiłku. "Martwy punkt" jest przejściowym okresem zaburzeń wykonywanej pracy takich jak uczucie zmęczenia, czy pogorszenie efektywności oddychania. Powodem tych negatywnych objawów jest przewaga intensywności energetycznych procesów beztlenowych nad tlenowymi oraz niedostateczny poziom mobilizacji narządów wewnętrznych. Kontynuacja wysiłku, mimo tych "przeciwności", powoduje zwykle ich ustąpienie. Następuje wtedy pełna mobilizacja mechanizmów adaptacyjnych i zwiększa się wydolność organizmu. Moment ustępowania negatywnych objawów opóźnionej adaptacji organizmu nazywany jest "drugim oddechem". Przebieg opisanego procesu zależy w dużej mierze od rodzaju i intensywności wykonywanej pracy oraz od poziomu tolerancji wysiłkowej ucznia. Wysiłek fizyczny w trakcie rozgrzewki powoduje nasilenie przemian metabolicznych, przyspiesza i polepsza krążenie krwi w ustroju. Przemiany metaboliczne to szereg procesów biofizycznych i biochemicznych, które powodują wykorzystanie pokarmu do produkcji energii i materiałów budulcowych potrzebnych do życia. Energia natomiast jest źródłem ciepła i warunkuje skurcz mięśni. W czasie rozgrzewki zwiększa się procentowe wykorzystanie węglowodanów, które są głównymi substratami energetycznymi. Szczególne znaczenie ma polisacharyd zmagazynowany w wątrobie - glikogen. Zwiększenie intensywności wysiłku wiąże się z obniżeniem zapasu glikogenu w mięśniu, więc musi on być dostarczany szybciej przez krew. Podczas rozgrzewki podnosi się stężenie większości hormonów we krwi, co umożliwia koordynację pracy wielu układów i narządów organizmu. Hormony docierające z krwią do wszystkich komórek przestrajają organizm na wyższy poziom czynnościowy. Rozgrzewka pozwala utrzymać równowagę kwasowo-zasadową. W czasie pracy mięśni szkieletowych wzrasta stężenie kwasów w organizmie. Krew przepływająca przez tkanki zabiera i neutralizuje je dzięki swym właściwościom buforowym. Krążenie krwi zależne jest od pracy serca. W trakcie rozgrzewki tętno stopniowo przyspiesza i wzrasta objętość krwi tłoczonej podczas skurczu serca.
Bardzo ważna jest regulacja czynności oddychania w czasie rozgrzewki. W miarę zwiększania wysiłku następuje mobilizacja funkcji oddychania. Proces ten może przebiegać bardzo szybko dzięki wpływom nerwowym. Podczas rozgrzewki wentylacja płuc może przekroczyć nawet poziom osiągany w dalszej fazie wysiłku.
Rola nauczyciela wychowania fizycznego nie powinna się ograniczać wyłącznie do zaopatrzenia młodego człowieka w zestaw kilkudziesięciu ćwiczeń rozgrzewających. Należy raczej zwrócić szczególną uwagę na uświadomienie uczniowi konieczności ich stosowania.
Mam nadzieję, że niniejsze opracowanie okaże się pomocne w realizacji tego zadania.
Opracowała: Hanna Rybciak
BIBLIOGRAFIA:
- I. Malarecki: "Zarys fizjologii wysiłku i treningu sportowego". Wyd. Sport i Turystyka W-wa 1981
- M. Demel A. Skład: "Teoria Wychowania Fizycznego". Wyd. PWN W-wa 1974
- J. Kutzner: "Metodyka Wychowania Fizycznego". Wyd. PZWS W-wa 1970
- K. Sobiech: "Biochemia". Wyd. AWF Wrocław 1989
- R. Botwiński: "Kultura Fizyczna w szkole". Wyd. WSiP W-wa 1985
- T. Gołąbek H. Jasiak A. Jucewicz: "ABC sport dla wszystkich". Wyd. SPAR W-wa 1988
