Poniższy tekst zawiera wytyczne do stworzenia optymalnych warunków dla procesu nauczania-uczenia się w szkole. Z zagadnień dotyczących środowiska fizycznego szkoły pominięto warunki sanitarne , natomiast uwzględniono te, na które powinien zwrócić uwagę nauczyciel w toku codziennej pracy w szkole.
1. OŚWIETLENIE
Najkorzystniejsze dla oczu i dla dobrego samopoczucia ogólnego jest rozproszone światło dzienne, pod warunkiem, że będzie ono wystarczające na każdym stanowisku pracy uczniów. W korzystaniu z tego dobrodziejstwa natury przeszkadzają dwie trywialne rzeczy: brud-zakurzone szyby-oraz niewłaściwy rodzaj firanek i zasłon okiennych, zawieszanych w oknach izb lekcyjnych i innych pomieszczeń, w których uczą się i wykonują różne zajęcia uczniowie. Firanki takie pochłaniają znaczną część światła dziennego, co staje się szczególnie odczuwalne w miesiącach jesienno-zimowych, czy przy dużym zachmurzeniu. Dlatego należy upowszechniać instalowanie żaluzji, a tam, gdzie to z braku funduszy jest niemożliwe, stosować białe zasłony, skutecznie chroniące przed nadmiernie jaskrawym światłem słonecznym.
Oświetlenie naturalne uznaje się za prawidłowe, gdy stosunek powierzchni oszklonej okien do powierzchni podłogi, przy typowym rozmieszczeniu okien, wynosi od 1:4 do 1:5. Światło powinno padać z lewej strony uczniów. Szyby w oknach muszą być czyste, umyte co najmniej raz na kwartał.
Oświetlenie sztuczne-na stanowisku pracy każdego ucznia powinno wynosić 300 lx.
Punkty świetlne powinny być równomiernie rozmieszczone, a oprawy zapewniać światło rozproszone, zbliżone do dziennego. Zawieszenie lamp 1,8-1,9 m, nad powierzchnią roboczą; światło powinno padać na pulpit z lewej strony i z przodu. Punkty świetlne powinny być prawidłowo osłonięte, aby chronić wzrok przed olśnieniem.
Dla wyrównania niedoborów światła dziennego dopuszcza się stosowanie świetlówek ( barwa światła bardziej zbliżona do światła dziennego niż w przypadku żarówek). Instalacja świetlówek powinna być nienaganna technicznie, chronić przed widzialnym migotaniem i brzęczeniem.
Tablica i miejsca demonstracji powinny być oświetlone dodatkowo, odpowiednio osłoniętymi punktami świetlnymi. Należy wystrzegać się olśnień wywołanych przez źle osłonięte źródła światła lub jego odbicie z błyszczących płaszczyzn, gdyż niezależnie od swego źródła powodują one poważne zaburzenia stanu adaptacji siatkówki.
Rzędy świetlówek powinny być rozmieszczone segmentowo, równolegle do ściany z oknami ( a nie w poprzek pod kątem 90 stopni do okien). Kontakty powinny pozwalać na włączanie i wyłączanie rzędów świetlówek segmentowo. W ciągu dnia nie zawsze zachodzi potrzeba oświetlenia całego pomieszczenia światłem sztucznym. Doświetlenia mogą wymagać, w zależności od pory dnia i pogody, stanowiska oddalone od okien, w głębi pomieszczenia. Istnieje skłonność do maksymalnego zwiększania natężenia oświetlenia różnych pomieszczeń dla pozornie większego komfortu widzenia. Jednak pod wpływem zbyt intensywnego, monotonnego sztucznego oświetlenia wzrok szybko się męczy, a poziom kortyzonu (hormon stresu) w organizmie wyraźnie wzrasta. W intensywnie oświetlonym pomieszczeniu duża początkowo wydajność pracy szybko maleje, gdyż nienaturalna monotonia sztucznego oświetlenia wywołuje zmęczenie. Takiego efektu nie wywołuje światło dzienne, gdyż jego intensywność ulega nieustannej modulacji.
Natężenie światła należy więc dostosować do rodzaju pracy; wykonywanej przez uczniów w danej chwili. Czynności precyzyjne wymagają większej intensywności oświetlenia niż proste. Należy przy tym brać pod uwagę kontrasty między przedmiotami, na które ukierunkowany jest wzrok a otoczeniem.
Uczniowie i rodzice powinni otrzymać informację o konieczności ergonomicznego oświetlenia stanowiska pracy w szkole i w domu, a także o konieczności ograniczania nadmiaru bodźców i zjawisk świetlnych-długotrwałe oglądanie telewizji, praca na komputerze, częste długotrwałe pobyty w dyskotece. Nadmiar tych bodźców, określany jako stres świetlny, zaburza funkcje całego organizmu.
2 MEBLE SZKOLNE
Szkolne meble powinny odpowiadać zasadom ergonomii. Nieprawidłowe bowiem stanowisko pracy ucznia w szkole powoduje nieprawidłowe obciążenie poszczególnych części kręgosłupa o mięśni, jest przyczyną zmęczenia dziecka, prowadzi do deformacji kręgosłupa i utrwalenia wad postawy, powoduje nieprawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowo-kostnego oraz narządów wewnętrznych.
Przy zakupie tych mebli trzeba przewidzieć potencjalne zagrożenia mechaniczne i chemiczne. Ostre punkty i krawędzie mebli mogą powodować otarcia i rany cięte. Występy i nieprawidłowo zaprojektowane elementy mebli, np. stelaże mogą być przyczyną obrażeń spowodowanych upadkiem w wyniku zaczepienia ubrania lub potknięcia się dziecka. Zła jakość mebli, na przykład ich niska wytrzymałość spowodowana zastosowaniem nieodpowiednich materiałów, może stanowić źródło zagrożeń mechanicznych. Natomiast zagrożenia chemiczne mogą powstać w wyniku zastosowania do produkcji mebli materiałów zawierających substancje toksyczne w farbach, lakierach czy tworzywach sztucznych. Normy oraz inne przepisy zabraniają też stosowania w wyrobach dla dzieci i młodzieży środków alergennych.
Utrwalenie w świadomości młodzieży znaczenia właściwego doboru mebli dla ich zdrowia będzie znacznym sukcesem, jeśli prowadzić będzie do wyrobienia prawidłowych nawyków i do samokontroli. Uświadomienie młodemu pokoleniu zagrożeń wynikających z niestosowania się do niżej przedstawionych zaleceń jest tak samo ważne jak roztoczenie opieki przez nauczycieli i rodziców nad stosowaniem prawidłowo dopasowanego sprzętu do wzrostu uczniów.
Uczeń powinien znać numer wielkości swego stanowiska pracy, wpisany w dzienniku przy nazwisku. Powinien zajmować odpowiednie dla swojego wzrostu stanowisko lub o jeden numer większe. Warunkiem sprawnego doboru przez ucznia mebli jest prawidłowe i widoczne ich oznakowanie, a także zamocowanie w każdej sali lekcyjnej listew ułatwiających mierzenie dzieci i ich samokontrolę.
Wskazówki dla uczniów „Moje stanowisko pracy” powinny być powielone i rozdane uczniom klas IV-VI.
Polska norma zakłada, że meble są stosunkowo niskie, pulpit płaski, horyzontalny, oparcie siedzenia odchylone o 5 stopni do tyłu. W prawidłowo dobranej ławce uczeń wyprostowany, siedzący głęboko na siedzisku ma: całe stopy oparte o podłogę, kolana uniesione nieco nad brzeg siedziska, a poziom pulpitu na wysokości łokci opuszczonych kończyn górnych, zgiętych w stawie łokciowym. Przeprowadzone ostatnio badania wskazują na potrzebę zmiany opisanej pozycji ucznia w czasie pracy tak, aby kąt zgięcia stawu biodrowego był większy niż 90 stopni.
Norma polska przewiduje 6 grup wzrostowych dzieci i młodzieży, dla których należy dobierać meble w sześciu wielkościach o ściśle określonych wymiarach.
Numer grupy wzrostowej Zalecany kolor stelaża Zakres wzrostu dziecka(cm) Wysokość blatu,h1 (cm) Wysokość siedziska,h5 (cm) Wysokość oparcia nad siedziskiemw (cm) Efektywna głębokość siedziskat4 (cm)
1 pomarańcz 98-112 46 26 14 26
2 fioletowy 112-127 52 30 15,5 29
3 żółty 127-142 58 34 17 33
4 czerwony 142-157 64 38 18,5 36
5 zielony 157-172 70 42 20 38
6 niebieski 172 i więcej 76 46 22 40
W każdej klasie powinny być meble w 3-4 rozmiarach.
Zmiany izb lekcyjnych na każdej lekcji uniemożliwiają dostosowanie mebli szkolnych do wysokości ciała uczniów. Należy dążyć do tego, aby każdy oddział miał własną izbę lekcyjną.
Zmiana pomieszczeń powinna dotyczyć tylko niektórych przedmiotów.
Uczniowie i rodzice powinni być zaznajomieni z zasadami ergonomii, właściwego doboru mebli do pracy w szkole i w domu oraz konieczności częstej zmiany pozycji przy pracy.
Celem rozpropagowania zdrowotnego znaczenia doboru wymiarów mebli szkolnych do wysokości i proporcji ciała ich użytkowników należy:
- Zakupić i rozpowszechnić na terenie szkoły wśród grona pedagogicznego Polskie Normy:
- dotyczącą wymiarów funkcjonalnych mebli szkolnych;
- dotyczącą wymagań i badań.
- W przypadku nieoznakowanych mebli należy pomierzyć wysokość stołu i siedziska, a następnie oznakować meble odpowiednim kolorem (lub numerem) w sposób widoczny dla uczniów (wg tabeli).
- Wykonać razem z uczniami (np. na zajęciach z plastyki) na podstawie normy i umieścić w każdej sali dydaktycznej planszę zawierającą numery wielkości ławek, stołów i krzeseł, przypisanych do wysokości ciała uczniów w pozycji stojącej i uwzględniającą wyróżniki kolorystyczne poszczególnych numerów wielkości. Można w tym celu wykorzystać tabelę załączoną do instrukcji.
- Wykonać i umieścić w każdej sali dydaktycznej listwę do mierzenia wzrostu uczniów.
- W każdym roku szkolnym przeprowadzić szkolenie uczniów poszczególnych klas w zakresie higieny, zdrowia i zasad ergonomii pod kątem właściwego doboru mebli oraz prawidłowej postawy (pozycji ciała) w trakcie ich użytkowania.
- Przeprowadzić pomiar wzrostu wszystkich uczniów w pozycji stojącej, celem doboru właściwych numerów wielkości mebli do wysokości lub nadzorować pomiary dokonywane przez samych uczniów.
- Dokonać przeglądu mebli szkolnych znajdujących się na terenie szkoły pod kątem faktycznych potrzeb wynikających z pomiaru wzrostu uczniów. Przy kolejnych zakupach mebli uwzględniać dane wynikające z przeglądu.
Wychowawca wpisuje do dziennika przy każdym nazwisku ucznia numer wielkości stanowiska pracy i informuje o tym rodziców. Na zebraniu z rodzicami omawia również zasady i znaczenie zdrowotne doboru mebli do wzrostu dzieci
3.STANOWISKO DO PRACY Z WYKORZYSTANIEM KOMPUTERA
Wysokość biurka powinna być dopasowana do naszego wzrostu, przestrzeń pod nogi minimum 50 cm głębokości i 70 cm szerokości. Monitor wypozycjonowany tak, aby górna krawędź ekranu znajdowała się na wysokości wzroku.
Krzesło musi być stabilne, obrotowe, wyposażone w kółka, z możliwością regulacji wysokości siedziska i ustawiania oparcia. Musi ono zapewniać maksymalną swobodę ruchów. Dla pełnej ergonomii powinno posiadać poręcze, aby można było wygodnie opierać łokcie. Według zaleceń amerykańskich odległość użytkownika od ekranu monitora komputerowego powinna wynosić ok. 70 cm, a z tyłu i boków - najmniej 130 cm. Górny brzeg ekranu powinien być nieco poniżej poziomu oczu , a w żadnym wypadku powyżej tego poziomu.
Opis:
1. Głowę należy trzymać prosto, tak by szyja nie była wygięta i nie powodowało to zniekształceń w odcinku szyjnym kręgosłupa;
2. Plecami należy opierać się o oparcie fotela, aby nie powodować zmęczenia kręgosłupa. Dobrze jest zastosować specjalną podpórkę pod plecy;
3. Łokcie należy trzymać przy sobie lub oprzeć o poręcze fotela, aby nie obciążać dodatkowo pleców;
4. Należy stosować ergonomiczną pozycję przy pracy poprzez regulację oparcia i wysokości fotela.
5. Klawiatura powinna być ustawiona nisko, tak by nie powodować zgięcia rąk w nadgarstkach. Można także podnieść poziom fotela, pamiętając o tym, że stopy muszą swobodnie opierać się o podłogę.
6. Nogi powinny być zgięte w kolanach pod katem prostym;
7. Stopy należy trzymać ustawione swobodnie i płasko na podłodze;
8. Klawiatura powinna być ustawiona około 10 cm od brzegu biurka;
9. Monitor umieszczamy w odległości 40-75 cm od oczu, górny brzeg monitora powinien być lekko poniżej linii oczu, a kąt między poziomem oczu i linią wzroku nie powinien przekraczać 20 stopni;
4.MIKROKLIMAT POMIESZCZEŃ LEKCYJNYCH.
-Wietrzenie. We wszystkich pomieszczeniach dydaktycznych konieczna jest wymiana powietrza za pomocą systemu wentylacyjnego (grawitacyjnego) i poprzez ciągłe lub okresowe wietrzenie: w czasie przerw „na przestrzał” –przy otwartych drzwiach i oknach; w czasie lekcji bez większych przeciągów. W gabinetach nauczania specjalistycznego(np. chemii) oraz pomieszczeniach warsztatowych należy zapewnić wietrzenie mechaniczne za pomocą odpowiednich urządzeń.
-Temperatura w pomieszczeniach powinna wynosić 18-20oC. W każdym pomieszczeniu powinien znajdować się termometr, umieszczony na wysokości ok. 1,5 m nad podłogą, z daleka od źródeł ciepła.
-W okresie letnim, przy dużym nasłonecznieniu, należy stosować żaluzje lub białe zasłony przeciwsłoneczne.
Pomieszczenie, w którym pracują komputery powinno posiadać klimatyzację, lub powinno być często wietrzone. Dobrze, jeżeli stoją w nim kwiaty doniczkowe (paprocie). Na stanowisko powinno przypadać 6 m2. Monitory powinny być tak ustawione, by nie odbijało się w nim światło naturalne ani sztuczne. Refleksy świetlne powodują bardzo szybko zmęczenie mroku, a pochylanie się na boki i do przodu doprowadza do bólów kręgosłupa. Stanowisko pracy powinno być oświetlone światłem rozproszonym nie powodującym olśnienia. Dobrze jest ograniczyć emitowane przez monitor promieniowanie widzialne, co poprawiłoby warunki pracy wzrokowej. Wskazane jest więc utrzymywanie relatywnie niskiego poziomu oświetlenia. Natężenie światła nie powinno przekraczać 300-500 luksów.
Odległości między sąsiednimi monitorami powinny wynosić minimum 0,6 m. Osoba pracująca z tyłu monitora powinna znajdować się w odległości co najmniej 0,8 m. Najlepiej, gdy monitory ustawione sa tyłem jeden względem drugiego.
Starsze monitory powinny posiadać filtr chroniący przed promieniowaniem elektromagnetycznym, oraz dobrze, jeżeli posiadają filtry polaryzacyjne powodujące mniejsze zmęczenie wzroku w niekorzystnych warunkach zewnętrznego oświetlenia. Wskazane jest także, w monitorach posiadających odpowiednią funkcję, stosować rozmagnetyzowanie powierzchni ekranu. Należy też zwracać uwagę na wartość częstotliwości odświeżania ekranu lub zgodność z najnowszymi normami.
5. OCHRONA PRZED HAŁASEM
Pod pojęciem hałas rozumie się każdy przeszkadzający dźwięk. Hałas niszczy zdrowie, utrudnia koncentrację uwagi i trzeba mu przeciwdziałać.
- Należy zastosować dostępne obecnie środki i techniki do wyciszania źródeł hałasu z zewnątrz (okna, drzwi dźwiękochłonne) oraz przeciwdziałać odbijaniu się dźwięków lub ich intensyfikacji w obrębie pomieszczeń szkolnych.
- Należy dokonać oceny natężenia hałasu w szkole w czasie wolnym od pracy i w czasie zajęć, zwracając się o pomoc w dokonaniu tych pomiarów do terenowej stacji san.-epid.
- Instalacje szkolne powinny być dobrze konserwowane, aby nie zakłócały ciszy. Należy wyeliminować brzęczące świetlówki, wyjące lub piszczące hydrofory, trzaskające automaty drzwiowe, skrzypiące zawiasy itd.
- Uczniów i ich rodziców należy wychowywać w poszanowaniu ciszy i spokoju oraz tworzyć właściwe wzorce zachowań.
6. ORGANIZACJA ZAJĘĆ SZKOLNYCH
Dla ochrony podstawowych potrzeb fizjologicznych uczniów należy przestrzegać wymagań higienicznych:
- stałe godziny rozpoczynania lekcji w każdym dniu w tygodniu,
- różnorodność zajęć z unikaniem łączenia 2-3 jednostek tego samego przedmiotu.
Szkoła powinna umożliwić każdemu uczniowi spożycie posiłku w szkole (drugie śniadanie lub obiad) oraz zapewnić stałą dostępność napoju (co najmniej przegotowanej wody) dla zaspokojenia pragnienia, szczególnie po lekcjach wf.
7. REKREACJA
Szkoła powinna zapewnić uczniom możliwość wypoczynku w czasie i między lekcjami poprzez:
1 Organizację ćwiczeń śródlekcyjnych (przy otwartych lub uchylonych oknach). Naturalną fizjologiczną potrzebą człowieka jest potrzeba ruchu. Szczególnie u dzieci w wieku 7-11 lat potrzeba ta jest najsilniej wyrażana i ma charakter totalny. Dążenie dzieci do jej zaspokojenia jest tak wielkie, iż często ze względów bezpieczeństwa nauczyciele i rodzice muszą ją w pewnym stopniu organiczać. Nauczyciele uczący w klasach I-III obserwując dzieci w czasie pracy na lekcji, sami decydują o tym, kiedy zrobić przerwę oraz ile ma ona trwać. W jaki sposób zostanie ona wykorzystana, zależy od upodobań i potrzeb dzieci oraz inwencji nauczyciela.
W klasach starszych w dalszym ciągu obowiązuje system klasowo – lekcyjny. Niewielkie sale stwarzają niekorzystne warunki do pracy. Uczucie zmęczenia i znużenia często obniża zdolność myślenia i koncentracji uczniów. Męczą się narządy zmysłów: oczy, słuch, jak również przy długim pisaniu – ręka. Długotrwała pozycja siedząca wpływa niekorzystnie na układ mięśniowy, oddechowy oraz krążenia. Zaleganie krwi w kończynach dolnych i miednicy powoduje powstawanie żylaków. Sylwetka zaczyna przybierać pozycje sprzyjające powstawaniu wad postawy. Upośledzeniu i spłyceniu ulega oddychanie dziecka. W momencie zmęczenia lekcją dzieci zaczynają rozmawiać, wiercić się, a czasem stają się apatyczne i senne. W przypadku zauważenia przez nauczyciela takich objawów, najlepiej jest lekcję na 2-3 minuty przerwać i przeprowadzić ćwiczenia śródlekcjne.
W klasach nauczania zintegrowanego najczęściej stosuje się metodę zabawowo – naśladowczą lub opowieści ruchowej. Począwszy od klasy III można wprowadzać metodę ścisłą, nadal łącząc ją z zabawą.
Ćwiczenia śródlekcyjne powinny pobudzić do pracy mięśnie szyi, ramion, tułowia, nóg oraz układ krążeniowo – oddechowy. Przykładowe zestawy ćwiczeń zamieszczono w załączniku 1.
2 Odpowiednią długość przerw międzylekcyjnych – 10 minutowych, z dłuższą przerwą śniadaniową. Ćwiczenia te są również ważną formą przeciwdziałania zmęczeniu i znużeniu wywołanych pracą umysłową ucznia. Właściwa organizacja i racjonalne wykorzystanie przerw rekreacyjnych mogą spełnić ważną rolę w procesie regeneracji sił fizycznych i psychicznych uczniów, co ze względu na higienę pracy umysłowej, ma kolosalne znaczenie. Dobór ćwiczeń międzylekcyjnych powinien uwzględniać stopniowy wzrost wysiłku fizycznego oraz zaangażowanie ważniejszych grup mięśniowych.
Ćwiczenia międzylekcyjne mogą obejmować:
- zestawy zabaw i gier ruchowych,
- zestawy ćwiczeń gimnastycznych bez przyboru,
- zestawy ćwiczeń gimnastycznych z przyborem,
- zestawy tańców,
- zestawy zabaw i gier na śniegu,
- tory przeszkód – pokonywanie przeszkód naturalnych i sztucznych.
3 umożliwienie spędzania przerw na powietrzu we wszystkich porach roku. Wymuszanie zmiany obuwia jest nieuzasadnione, gdyż ogranicza możliwość spędzania przerw na powietrzu (zatłoczenie korytarzy, krzyk i hałas, pobudzenie „niewyżytych” ruchowo uczniów sprzyja urazom).
Uczniowie nie powinni przynosić do szkoły tranzystorowych aparatów radiowych oraz korzystać w szkole z walkmanów.
opracowała: RENATA WACHOWICZ
|
