Joanna Pawlak – psycholog, doradca zawodowy
w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Świdniku
Kim będę?
Kim będę w przyszłości? Co powinienem robić w życiu? Jaki zawód wybrać? Czy będę szczęśliwy? Czy potrafię swoją pracą zapewnić byt sobie i przyszłej rodzinie? Takie pytania zadaje sobie codziennie wielu młodych ludzi, szczególnie dziś, gdy ich rodzice nie mogą znaleźć pracy, wykonują pracę, która nie daje im satysfakcji i wystarczającego źródła dochodu lub praca pochłania cały ich czas i uwagę. Również rodzice martwią się o przyszłość swoich dzieci i zastanawiają się jaka jest recepta na sukces zawodowy: ukończenie renomowanej szkoły? znajomość języków obcych? wyższe studia? Nie ma łatwych i szybkich odpowiedzi na te pytania. Właściwe decyzje nie mogą zapadać pod wpływem chwili czy mody, być podyktowane jedynie ambicjami lub chęcią kontynuowania dalszej nauki razem z ulubionym kolegą czy koleżanką. Jeżeli poważnie myślimy o swojej przyszłości i chcemy, aby wykonywana przez nas praca była źródłem osobistej satysfakcji, musimy gruntownie przemyśleć i zaplanować swój rozwój zawodowy.
Moja dotychczasowa dziesięcioletnia praca jako psychologa i doradcy zawodowego dla młodzieży w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej oraz dwuletnia praca w charakterze doradcy zawodowego dla osób bezrobotnych w Programie Odnowy Zawodowej i Programie Rozwoju Zawodowego, współfinansowanych z funduszy Unii Europejskiej skłania mnie do wielu przemyśleń i refleksji.
Zauważyłam, że bardzo wielu młodych ludzi kończących gimnazjum nie wie jaką szkołę wybrać i podejmuje decyzję o dalszym kierunku kształcenia sugerując się przede wszystkim wyborami kolegów lub zdaniem rodziców. Bardzo duża rzesza młodzieży deklaruje chęć nauki w liceach ogólnokształcących, mniej uczniów pragnie się uczyć w technikach zawodowych o różnych specjalnościach i liceach profilowanych, a bardzo nieliczni wybierają szkoły zawodowe. Te deklaracje młodych ludzi, głównie co do kształcenia w szkołach średnich czasami rozmijają się z ich osiągnięciami szkolnymi (zdarza się, że mają na I semestr nauki w ostatniej klasie oceny mierne i niedostateczne) oraz motywacją do nauki (na naukę poświęcają dziennie 30 – 60 min. lub wcale). W niewielu przypadkach ta utrwalona wcześniej postawa wobec nauki ulega zmianie na korzyść w szkole wyższego szczebla. Przeważnie dają o sobie znać braki w wiadomościach, trudno jest je uzupełnić i niechęć do szkoły nasila się. W efekcie młody człowiek z trudnościami kończy szkołę, powtarza klasę, zmienia szkołę na inną lub nawet przerywa naukę i nie chce jej kontynuować.
Chcąc uniknąć takich trudności należy poważnie zastanowić się nad tym, co chciałbym robić w życiu? Jeżeli mam kłopoty w nabywaniu wiedzy lub zwyczajnie nie lubię się uczyć może złym wyborem jest dla mnie LO? Jeśli dużo czasu poświęcam gotowaniu, majsterkowaniu, pracy w ogrodzie, projektowaniu, układaniu fryzur sobie i znajomym lub innym zajęciom i sprawia mi to radość, to może lepiej byłoby uczyć się w szkole zawodowej lub w technikum i zdobyć konkretny zawód.
Aby właściwie wybrać szkołę i zawód trzeba przeanalizować i wziąć pod uwagę dwie grupy czynników: indywidualne i pozaindywidualne. Do pierwszej grupy należą takie czynniki, jak:
- uzdolnienia;
- zainteresowania;
- cechy charakteru i usposobienie;
- stan fizyczny i zdrowotny.
Do czynników pozaindywidualnych zaliczyć można takie czynniki, jak:
- sytuacja rodzinna
- sytuacja na rynku pracy
- oferta edukacyjna szkół i perspektywy zawodu, w którym młody człowiek zamierza się kształcić.
Bardzo istotne dla właściwego zaplanowania rozwoju zawodowego człowieka są jego uzdolnienia i zainteresowania, ponieważ wpływają one na szybkość i efektywność uczenia się. Nie ma ludzi wybitnie zdolnych w każdej dziedzinie ani takich, którzy w ogóle nie mają żadnych zdolności. Warto zastanowić się w czym jestem dobry, z jakiej dziedziny wiedzę i umiejętności nabywam najszybciej i bez dużego wysiłku, a także jakie mam ograniczenia, co sprawia mi trudności w nauce.
Jedni są bardziej zdolni humanistycznie – z łatwością wyrażają swoje myśli, sądy i opinie w formie ciekawej ustnej lub pisemnej wypowiedzi, mają bogate słownictwo, lubią czytać książki, chętnie angażują się w przygotowywanie gazetki szkolnej, biorą udział w kółku teatralnym czy dziennikarskim, z łatwością uczą się języków obcych, interesują się historią i literaturą, szybko rozwiązują krzyżówki.
Inni mają umysł ścisły i dla nich najbardziej interesujące i łatwe do przyswojenia są przedmioty takie jak: matematyka, fizyka, chemia, informatyka czy technika. W czasie wolnym lubią trenować swój umysł poprzez rozwiązywanie łamigłówek matematycznych czy zadań logicznych, tworzą własne strony internetowe, zajmują się programowaniem, chętnie biorą udział w kołach przedmiotowych, konkursach i olimpiadach z przedmiotów ścisłych.
Jeszcze inni mają zdolności artystyczne i manualne np. związane z muzyką, plastyką, pracą swoimi dłońmi. Lubią rysować, malować, rzeźbić, wykonywać projekty, rysunki techniczne, śpiewać, grać na instrumentach muzycznych, sklejać modele np. samolotów, majsterkować, szyć, gotować itp.
Bardzo dobrze jest, jeżeli zdolnościom człowieka z danej dziedziny towarzyszą również podobne zainteresowania. Trudno jest bowiem o duże osiągnięcia, gdy człowiek wykonuje jakieś zadanie od niechcenia czy z przymusu. W mojej pracy zawodowej spotykam się niekiedy z uczniami, którzy mają ponadprzeciętne zdolności umysłowe i jednocześnie duże trudności w nauce. Czasem taka rozbieżność wynika z niewiary w siebie, niskiej odporności psychicznej na sytuacje stresowe, kiedy indziej z braku zainteresowań, niechęci do nauki lub nieumiejętności skutecznego uczenia się. Dlatego bardzo ważne jest udzielenie tym młodym ludziom wsparcia na terenie domu i szkoły, wskazywanie im sposobów radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, udzielanie wskazówek i pomocy w opracowaniu efektywnych metod nabywania wiedzy, a także zachęcanie ich do rozwijania swoich zainteresowań np. poprzez udział w zajęciach dodatkowych czy kołach zainteresowań. Należy uświadamiać młodym ludziom, że aktualna, bardzo trudna sytuacja na rynku pracy stwarza szansę na sukces zawodowy przede wszystkim osobom, które swój zawód wykonują z prawdziwą pasją i zaangażowaniem. W pracy trzeba wykazać się nie tylko wiedzą i przygotowaniem merytorycznym, ale również stałą gotowością do kształcenia i rozwoju. Dlatego zdolności i zainteresowania człowieka powinny iść ze sobą w parze. Człowiek niewiele osiągnie mając wyłącznie zainteresowania np. muzyczne, a nie mając zdolności w tej dziedzinie. Podobnie same zdolności nie wystarczą, gdy brak jest zainteresowań, które są motorem wszelkich działań człowieka.
Dla trafnego wyboru odpowiedniej drogi zawodowej bardzo duże znaczenie ma także osobowość oraz stan fizyczny i zdrowotny człowieka. Każdy z nas spotyka się w swoim życiu z osobami, które nie powinny pracować jako sprzedawcy, lekarze, nauczyciele, pielęgniarki itd. Ci ludzie mają przygotowanie merytoryczne do wykonywanego zawodu, jednak ich osobowość sprawia, że nie są skuteczni w swojej pracy: np. impulsywna, mało cierpliwa, nieżyczliwa i trudno nawiązująca kontakty z innymi ludźmi pielęgniarka zamiast uspokoić i dać poczucie bezpieczeństwa choremu, może wpłynąć negatywnie na jego samopoczucie i stan zdrowia. Aby samemu uniknąć takich niepowodzeń w przyszłej pracy zawodowej, przed podjęciem ostatecznej decyzji o kształceniu w określonym zawodzie każdy młody człowiek powinien zapoznać się z wymaganiami psychofizycznymi jakie stawia przed nim dany zawód. Informacje takie zamieszczane są w ulotkach, przewodnikach czy informatorach o zawodach dostępnych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych lub urzędach pracy. Równie istotny jak charakter człowieka jest również stan jego zdrowia. Wiele chorób i wad rozwojowych (np. alergie, schorzenia układu nerwowego, wady postawy, wzroku czy słuchu) może stanowić przeciwskazania do wykonywania określonego zawodu. Przykładowo osoba uczulona na pyłki drzew, pracując kilkadziesiąt lat w zawodzie leśnika mogłaby znacznie pogorszyć swój stan zdrowia, dlatego w trakcie wykonywania pracy zawodowej bardzo szybko stanęłaby przed koniecznością zmiany zawodu. Przed rozpoczęciem edukacji, konieczna jest więc dokładna konsultacja z lekarzem prowadzącym i jednoznaczne określenie przydatności zdrowotnej do wybranego zawodu.
Przy planowaniu własnego rozwoju zawodowego trzeba również wziąć pod uwagę czynniki pozaindywidualne, takie jak: sytuacja na rynku pracy, sytuacja rodzinna, oferta edukacyjna szkół i perspektywy danego zawodu na przyszłość. Młody człowiek może mieć odpowiednie dla danego zawodu predyspozycje indywidualne, ale lokalizacja wybranej przez niego szkoły np. poza miejscem zamieszkania, sprawia, że nauka w niej nie jest możliwa z uwagi na sytuację finansową lub stan zdrowia jakiegoś członka rodziny.
Trzeba także skonfrontować swoje plany z sytuacją, jaka istnieje na rynku pracy. Są zawody, na które jest mniejsze zapotrzebowanie i takie, które prognozowane są przez analityków rynku pracy jako zawody przyszłości. Warto znać te prognozy i wziąć je także pod uwagę przed podjęciem ostatecznej decyzji o dalszym kształceniu. Rzecz jasna nie powinny być one jedynymi wyznacznikami naszych decyzji. Najważniejsze są nasze predyspozycje zawodowe, ale, by w pełni zrealizować swoje zamierzenia trzeba znaleźć pracę w wymarzonym zawodzie, a to nie zawsze jest łatwe. Rynek pracy ulega ciągłym zmianom, co jest uwarunkowane zmianami ekonomicznymi. rozwojem społecznym, i technologicznym. Niektóre zawody "znikają" z rynku, rośnie natomiast zapotrzebowanie na inne, zupełnie nowe zawody lub coraz lepszych specjalistów. Wśród branż przyszłości wymienia się:
- ochronę zdrowia i opiekę społeczną;
- ochronę środowiska;
- branżę informatyczną;
- edukację;
- biotechnologię;
- nowoczesne operacje finansowe;
- informację, kulturę popularną i przemysł rozrywkowy;
- usługi.
Tak naprawdę nikt nie zna stuprocentowej recepty na sukces. Dlatego obok śledzenia prognoz i obserwacji tendencji na rynku pracy oraz stałego rozwoju swojej osobowości, zdolności i zainteresowań bardzo ważne jest także rozwijanie u siebie tzw. umiejętności kluczowych, które warunkują efektywne funkcjonowanie człowieka w różnych sytuacjach. Do tych umiejętności zaliczyć można:
- umiejętność nawiązywania kontaktów międzyludzkich,
- zdolność komunikowania się z otoczeniem,
- umiejętność pracy w zespole,
- zdolność podejmowania decyzji,
- umiejętność stawiania sobie celów i ich realizowania,
- zdolność rozwiązywania problemów,
- świadomość swoich możliwości i ograniczeń,
- umiejętności organizacyjne,
- zdolność wprowadzania innowacji,
- odporność na stres.
- umiejętność prowadzenia samochodu
- dobrą znajomość języków obcych
- dobrą umiejętność obsługi komputerów
Należy oswoić się z myślą, że w naszym kraju, tak jak ma to miejsce na świecie, może zaistnieć konieczność zmiany zawodu i to nawet kilkakrotnie w ciągu całego życia zawodowego człowieka. Wymaga to ukształtowania u siebie postawy aktywnej, elastycznej, gotowej na zmiany i dostosowywanie się do potrzeb rynku pracy. Nie oznacza to jednak, że w związku z koniecznością zmiany zawodu kolejne decyzje mogą być nieprzemyślane lub przypadkowe. Bez względu na to, ile razy człowiek stanie przed koniecznością przekwalifikowania się i zmiany zawodu, za każdym razem powinien dokładnie skonfrontować swoje potrzeby, możliwości i aspiracje z możliwościami, jakie daje rynek pracy.
Nie ma czasu na błędne wybory, ponieważ człowiek ponosi zbyt duże koszty nietrafnych decyzji (kształci się wiele lat w nieciekawej dla niego szkole, spada jego wiara w siebie i motywacja do pracy, nie chce lub nie może podjąć pracy w wyuczonym zawodzie).
System edukacji stwarza wiele możliwości i jest wiele dróg, które prowadzą do celu. Od naszych decyzji zależy, gdzie znajdziemy się i czy wykonywana praca będzie źródłem zadowolenia dla nas i otoczenia.
Joanna Pawlak |
