|
Utwory literatury dziecięcej jako swobodne zabawy twórcze:
• Inscenizacja
• Teatr aktorski
• Pantomima
• Pacynki
• Drama
Już od zarania dziejów ludzie chcieli być kimś innym, wcielać się w różne postacie.
Jeden ze znanych teatrologów Tadeusz Kudliński zastanawiając się nad źródłem upodobań ludzkich do wcielania się w różne postacie stwierdził, że są one człowiekowi przyrodzone, tkwią w jego naturze i można je określić jako pierwotny, odziedziczony instynkt.
Udawanie kogoś innego płynie z dążenia do wydania się lepszym, ważniejszym niż się w istocie jest. Dążenie to jest szczególnie silne u dzieci, które w zabawach „na niby”, nie nakłaniane przez nikogo, same koniecznie chcą być kimś innym. Przebywanie w świecie fikcji daje dzieciom poczucie własnego „ja”, sposobność do budzenia podziwu i zainteresowania swoją osobą innych dzieci oraz dorosłych.
Człowiek odzwierciedla i poznaje świat nie tylko umysłem, ale także w sposób bezpośredni – widzi go, słyszy i czuje, poznaje w postaci konkretnych obrazów stanowiących treść żywego postrzegania rzeczywistości. Niektórzy traktują sztukę jako ułudę, ucieczkę od świata rzeczywistego, inni widzą w niej tylko rozrywkę. Pedagodzy podkreślają jej walory wychowawcze w procesie powstawania.
Jednym z zadań wychowania jest zaspakajanie potrzeb, a szczególnie tych, które są ważne dla kształtowania osobowości. Dzieci w wieku przedszkolnym, opanowały już na tyle język ojczysty, że rozumieją przekazywane im utwory literackie, umieją wyrazić związane z nimi przeżycia, a co ważne lubią słuchać opowiadań, wierszy, piosenek, bajek i baśni.
Organizacja pracy w przedszkolu powinna sprzyjać rozwijaniu aktywności własnej dzieci. Wybór środków, form i metod realizacji programu należy do nauczycielki. W każdym fragmencie pracy z dziećmi można przewidzieć pewne zadania, problemy, sprawy do rozwiązania przez same dzieci. Dzieci wdrożone do tego rozwijają w sobie takie cechy jak: samodzielność myślenia, sądów, ocen, wniosków, zaradność, uczą się dobrej pracy, zabawy. Dzieci bardzo lubią dokonywać wyboru, decydować o czymś , zastanawiać się, oceniać, określać cel i zgodnie z tym działać. Wtedy możemy się przekonać jak wiele potrafią, chcą zrobić i ile daje im to radości.
I. Zabawa inscenizowana
Zabawa inscenizowana jest jedną z odmian zabawy tematycznej. W zabawie tej dzieci nie naśladują sytuacji i czynności dorosłych, lecz odtwarzają wzory z literatury. Towarzyszy temu odczucie przyjemności przedstawiania, przyjemności grania roli. Nie jest to już tylko utożsamianie się z osobą lub rzeczą, lecz dążenie do wywołania efektu estetycznego, do podobania się w sposobie odtwarzanie danej roli. Jest to jakby dalszy, bardziej dojrzały etap w rozwoju zabaw tematycznych. Zabawa inscenizowana stwarza doskonałe warunki do pracy całościowej, pozwala oddziaływać w sposób naturalny na rozwój uczuć dziecka; szczególnie społeczno-moralnych i estetycznych, rozwija myślenie i mowę, daje radość twórczego działania zespołowego.
Wykorzystując do zabawy treść utworu literackiego nie uczymy go na pamięć. Lecz pozwalamy dzieciom odtwarzać go w sposób samodzielny i twórczy. Aby to osiągnąć, dzieci muszą dobrze poznać treść opowiadania, które będzie przedmiotem ich działania. Odstępstwem od tego jest inscenizacja wiersza, którego trzeba nauczyć się na pamięć. W inscenizacji wiersza występuje narrator, który kieruje jej przebiegiem, czego inscenizując opowiadania staramy się unikać, chyba, że jest ono dość trudne i do zabawy musi włączyć się nauczycielka.
Należy dążyć do tego, aby utrwalenie treści wybranego utworu miało charakter atrakcyjny, aby odbywało się w toku różnorodnej działalności dzieci, zarówno umysłowej jak plastycznej, muzycznej lub ruchowej, dzięki czemu dziecko rozwija się i kształtuje swoją osobowość w procesie dużego zaangażowania uczuciowego w wielostronna działalność.
Łatwy wiersz mogą inscenizować już dzieci czteroletnie, natomiast opowiadanie nadaje się do zabawy dla pięcio- i sześciolatków. Dopiero one potrafią zapamiętać i odtworzyć w sposób logiczny treść i akcję utworu pisanego prozą, a niekiedy nawet wzbogacić, opierając się na własnych przeżyciach. Inscenizowanie opowiadań wymaga dość dużych umiejętności językowych- swobodnego wypowiadania się, bogatego słownictwa, a także umiejętności prowadzenia dialogu, co jest dość trudne ale niezwykle ważne.
Wybrane do inscenizacji opowiadanie, podobnie jak wiersz, musi cechować obecność kilku postaci, żywa akcja, wiele dialogów. Treść utworu musi być całkowicie dla dzieci zrozumiała. Niekiedy ciekawe i pełne ekspresji wypowiedzi bohaterów podane są w formie narracji, co utrudnia dzieciom odtwarzanie ich w zabawie. W takim wypadku nauczycielka, po zapoznaniu się z utworem zmienia wypowiedź bohatera, podając ją w pierwszej osobie.
Zabawa inscenizowana jest wyrażeniem uczuć, wyobrażeń dziecka, które stanowiły treść jego przeżycia psychicznego w toku odbierania utworu literackiego.
To wyrażanie czegoś, co się przeżyło jest ważnym czynnikiem rozwoju wyobraźni dziecka. Wyobraźnie podniecona silnym uczuciem pomaga dziecku w przypominaniu treści, które ono odczuwa i łączy w całość.
II. Zabawa w teatr
Istotą dziecięcego teatru jest możliwość spontanicznej zabawy z rówieśnika i oderwanie od rzeczywistości. Ważny jest nie tylko spektakl jako produkt twórczej pracy zespołu, ale też proces jego przygotowania oraz liczne sytuacje wychowawcze, podczas nich występujące. Kontakt z uczestnikami grupy uspokaja, wycisza własne namiętności, rozwija umiejętność współdziałania, podporządkowania się, obcowania z innymi. Zaznajamia z pracą poszczególnych osób w teatrze: reżysera, scenografa, aktora. Dzięki kontaktom ze sztuką dziecko rozwija myślenie, inteligencję, wyobraźnię, poznaje skutki zachowań bohaterów, wnika w ich przeżycia. Teatr ma duże znaczenie w procesie rozwoju społeczno-moralnego dziecka, wyostrza zmysł obserwacji rzeczywistości, potęguje uczucia społeczne. Dziecko dostrzega etyczne i nieetyczne zachowania, styka się z normami społecznymi, wartościami, bohaterami pozytywnymi i negatywnymi.
Małe dziecko śpiewa, tańczy, gra – nie dlatego, że się nauczyło – ale ponieważ odczuwa taką potrzebę. Ekspresja jest w wieku przedszkolnym czymś bardzo naturalnym, zapewnia dziecku prawidłowy rozwój. Bawiąc się, kształtuje ono swoją osobowość, tworzy nowe wartości, rozładowuje nagromadzone emocje.
Kontakt dzieci ze sztuką nie może ograniczać się do wizyty w teatrze oraz oglądania mniej lub bardziej profesjonalnych przedstawień w przedszkolu. Bardzo wartościowym i efektywnym przedsięwzięciem jest zabawa w teatr. Myślę, że najważniejszym problemem dla nauczycielek jest: jak zainspirować dzieci, jakie stworzyć warunki, aby ich wypowiedzi były swobodne i autentyczne.
Utwór do przygotowania teatralnego powinien być wspólną decyzją dzieci i nauczycielki, można dzieciom zaproponować kilka utworów i zdać się na ich wybór. Jeśli nie posiadamy gotowego scenariusza, a jest to np. bajka, trzeba ją adaptować do potrzeb i możliwości dzieci. Tekstu dzieci powinny uczyć się w działaniu, na scenie, okazjonalnie. Nie wolno dawać dzieciom tekstu do nauczenia w domu. Każdą scenę nauczycielka powinna z dziećmi omówić, przeczytać dialog, powtórzyć go. Dzieci mogą na początku powtarzać własnymi słowami, dbając o to aby dialog był odpowiedni do sytuacji. Po pewnym czasie rolę każdej postaci znają prawie wszyscy, w takim wypadku nie musimy martwić się o zastępstwo. Na zajęciach plastycznych można zrobić dekorację i niektóre rekwizyty. Stroje i części dekoracji mogą zrobić również rodzice. Dzięki dużemu zaangażowaniu emocjonalnemu w przygotowaniach dzieci stają się otwarte i twórcze, nie nudzą się, uczą się słuchać racji innych, zwracać uwagę na słowa i ich wartość, ćwiczą pamięć i umiejętność współdziałania.
III. Zabawy pantomimiczne
Ciało i ruch to język pantomimy. Zaczyna się od kształtowania świadomości schematu własnego ciała, naśladowania zwierząt, przekazywania emocji, zainteresowania własnym ciałem i jego ruchem. Dzieciom bardzo podobają się zabawy w odczytywanie stanów emocjonalnych po wyrazie twarzy, odgadywanie znaczeń gestów czy rozpoznawanie sytuacji człowieka po jego sposobie poruszania się .
Zabawy „rzeźbiarz”, „roboty”, „figurki”, w których dzieci muszą skupić się na własnym ciele, stanowią punkt wyjścia dla działań, mających na celu na odgrywaniu scenek pantomimicznych. Idąc dalej, można organizować zabawy polegające na improwizacji ruchowej do muzyki instrumentalnej. Dzieci poruszają się w rytm słuchanej muzyki, mogą wykorzystywać zabawki znajdujące się w sali oraz rekwizyty z przedstawień, mogą tworzyć ‘opowieści ruchowe’.
Teatr pantomimiczny jest trudną formą do realizacji i stosunkowo rzadko praktykowaną w przedszkolach. Wymaga od dzieci bardzo dużej wyobraźni i sprawności fizycznej. Wskazany jest kontakt z zawodowym mimem i uczestniczenie w przedstawieniu baletowym w operze.
IV. Teatr lalkowy
Pacynki, lalki czy kukiełki uczestniczą w zabawie dzieci „od zawsze”. Mogą być wykonane z różnych materiałów, w różnych technikach, najlepiej gdy zrobione są własnoręcznie prze dzieci. Lalki, pacynki i kukiełki oswajają dzieci ze sceną, dają możliwość swobodnego wymyślania tekstu, ćwiczenia wyobraźni i tworzenia dialogów. Z dialogów i scenek powstaje „ich” przedstawienie . W swobodnej zabawie dziecko, dzięki lalce wyraża siebie, stan swoich emocji, bo „to mówi lalka, a nie ja”, więc jest to też forma terapii.
V. Drama
Dziecko w wieku przedszkolnym lubi wyrażać siebie w różnych formach ekspresji i ruchu, geście, rysunku, czy śpiewie ale przede wszystkim lubi mówić. Doskonałą okazję do twórczego używania języka mówionego stwarza drama oraz jaj techniki. Słowo „drama” pochodzi od greckiego „drao”- działam, usiłuję.
Drama jest swego rodzaju procesem badawczym, a biorące w nim udział osoby aktywizują zarówno umysł jak i emocje, wyrażające się w sposób bezpośredni w działaniu. Uczestnicy dramy myślą i czują jednocześnie.
Drama nie jest teatrem. Jej podstawą jest wchodzenie w role i odgrywanie określonych sytuacji. W dramie nie ma podziału na widzów i aktorów, wszyscy uczestniczą są zjednoczeni we wspólnej akcji. Nie jest to też spektakl, mimo, iż wykorzystuje słowo, ruch, gest czy rekwizyty. Udział w dramie jest możliwy dla wszystkich, jedynym bowiem warunkiem jest emocjonalne wczucie się w rolę. Uczestnik dramy nie gra kogoś lecz jest osobą w nowych, nie zawsze doświadczanych na co dzień sytuacjach. Nie ma miejsca na próby w sensie teatralnym. Wszystko dzieje się tylko jeden raz i jest wynikiem akcji improwizowanej.
Podstawą dramy jest rola, jednak w trakcie sesji używa się wielu technik. Wybór zależy od cech indywidualnych grupy i tematu, który chcemy realizować. W pracy w przedszkolu stosuje się wybrane techniki dramy, te , które stwarzają możliwość „bycia w roli”, wyzwalają głównie ekspresję słowną. Są to typowe role: dialogi, improwizacje werbalne, wywiady, konwencje rzeźby, techniki plastyczno – manualne.
Twórczość dramowa dzieci powinna być autentyczna (samorodna) oparta na spontanicznej zabawie, a nie na naśladowaniu obcych dziecięcej psychice wzorów.
Zadania, które stawiamy przed dziećmi mają charakter otwarty, aby mogły inspirować ich twórczą aktywność. Zadania-role należy też dostosować do indywidualnych możliwości dziecka, jego temperamentu. Nie znaczy to, że dziecko nie może spróbować swoich sił w rolach, do których nie ma odpowiednich predyspozycji. Zapewniamy dziecku prawo do wyrażania siebie i własnych sądów, swobody i poczucia sprawstwa. Żadna bowiem zabawa dramowa nie spełni swojej funkcji, gdy dziecko nie będzie aktywnym wykonawcą swoich ról, spełnionych chętnie, z radością i dużym zaangażowaniem.
Utwory literatury dziecięcej mogą być odtwarzane w różny sposób: jako swobodne zabawy twórcze lub inscenizacje „aktorskie”, kiedy to poszczególne role przyjmują same dzieci lub różnego rodzaju przedstawienia lalkowe, w których grają kukiełki, sylwetki, a nawet zabawki, a dzieci są ich animatorami. Po obejrzeniu wielu inscenizacji można sądzić, że dla dzieci łatwiejsze są te, w których same są „aktorami”. Koncentrują się wtedy głównie na tym co chcą powiedzieć, a mimika i ruch wspomagają słowo. Natomiast przy posługiwaniu się lalką, dziecko musi umieć zsynchronizować wypowiedź z ruchami lalki, a więc wykonywać równocześnie dwie czynności ściśle ze sobą powiązane. Wbrew dość rozpowszechnionemu wśród nauczycieli przekonaniu, że lalka pomaga dziecku w zabawie , jest inaczej. Wprawdzie dzieci bardzo chętnie bawią się kukiełkami, ale poruszanie nimi ogranicza ekspresję słowną. Pomimo tego korzystajmy z dobrodziejstw jakie daje nam literatura dziecięca w pracy z dziećmi.
Literatura
1. Cybulska J., Dudzińska J., Lipina S., Lipska E., „Inscenizowanie zabaw na podstawie literatury dziecięcej” Warszawa, 1972 r, PZWS
2. Stankiewicz B. „Zabawy twórcze i widowiska lalkowe w wychowaniu przedszkolnym” Warszawa, 1975 r, WSiP
3. Way B. „ Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży” Warszawa, 1975 r, WSiP
4. Pankowska K. „Edukacja przez dramę” Warszawa, 1997 r, WsiP
5. Szuman S. „ O sztuce i wychowaniu estetycznym” Warszawa, 1990 r, WsiP
6. Dudzińska J. „Kukiełki w rękach dziecka” 1961 r, Nr 2
7. Łączek M. „Od opowiadania do inscenizacji” 1968 r, Nr 7/8
8. Marszałek C. „Drama w przedszkolu” 1996 r, Nr 9
9. Gryń A., Polcyn K. „ Bawimy się w teatr” 1997 r, Nr 8
mgr Henryka Katarzyńska
Nauczycielka wychowania przedszkolnego
|
