|
Młodzi ludzie szukają w narkotykach zaspokojenia swoich potrzeb, a szczególnie potrzeby „Ja”, ponieważ ona podnosi ich samoocenę. Dziecko ucieka w świat uzależnień, gdy czuje się nie akceptowane w środowisku rówieśniczym, nie kochane w domu, gdy wydaje mu się, że nikt nie rozumie jego potrzeb i uczuć. Aby uniknąć takiego stanu w domu i kręgu rodzinnym, należy zwracać uwagę na to co mówi i jakie ma problemy.
Zjawisko narkomanii to dominujący problem współczesnego świata. Wszystkie definicje łączy fakt, że ludzie sięgają po środki psychoaktywne, doprowadzając do uzależnienia swojego organizmu od narkotyków. W ten sposób stają się ludźmi chorymi na nieuleczalną i nawracającą chorobę ludzkiej woli, jaką jest narkomania.
Ustawa z dn.24.04.1997r.art.6 definiuje narkomanie jako „ stałe lub okresowe przyjmowanie w celach nie medycznych środków odurzających lub psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich.”( Dz.U.RP, nr.7 z dn.14.07.1997r.).
Z pojęciem narkomanii związane są pojęcia środków odurzających lub psychotropowych. W swojej pracy opierać się będę na definicji A.Markiewicz, która określa środek odurzający lub psychotropowy jako każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działającą na ośrodkowy układ nerwowy. Istnieją też środki zastępcze, które mogą być stosowane zamiast lub w takich samych celach niemedycznych jak środki odurzające.
Środki odurzające powodujące uzależnienie mogą wywołać u pewnych osób stan, w którym konieczne staje się ciągłe lub okresowe ich stosowanie.
Mianem środka psychoaktywnego określamy wszystkie środki odurzające, psychotropowe lub leki, które powodują określony efekt psychiczny.
Uzależnienie to stan, w którym organizm nie potrafi się obyć bez danego środka.
( A. Markiewicz,1998 )
W 1969r. Komitet Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) opublikował definicję uzależnienia, wg. której „ uzależnienie lekowe jest to psychiczny, a niekiedy fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem a lekiem, charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi reakcjami, do których należy konieczność przyjmowania leku w sposób ciągły lub okresowy, w celu doświadczenia jego wpływu na psychikę, a niekiedy, aby uniknąć przykrych objawów towarzyszących brakowi leku. Tolerancja może wystąpić, ale nie musi. Osoba może być uzależniona od więcej niż jednej substancji.”
( red.o.A Nowak, 1998)
Mianem narkotyku określać będziemy substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, której przyjęcie przez żywą osobę, powoduje zdegenerowaniem przynajmniej jednej czynności organizmu.( P.Wiśniewski, 2001)
MOŻEMY WYRÓŻNIĆ TRZY STANY UZALEŻNIENIA:
• PSYCHICZNE
– to potrzeba, pragnienie przyjmowania danej substancji. Pragnienie może mieć charakter przymusu i często jest najsilniejszym czynnikiem prowadzącym do powtórnego przyjmowania substancji psychoaktywnych. Często odstawienie narkotyku powoduje objawy złego samopoczucia, lęków. Zależność psychiczną wywołują wszystkie narkotyki.(red.o. A.Nowak, 1998)
• FIZYCZNE
– to wynik adaptacji ośrodkowego układu nerwowego do danej substancji psychoaktywnej. Uzależnienie fizyczne wywołuje przyjmowanie opiatów, barbituranów, odstawienie tych środków wywołuje objawy łaknienia.
• SPOŁECZNE
– jest to uzależnienie od ludzi, miejsc, grup społecznych. Wywołują go wszystkie narkotyki.
Nagłe odstawienie środków psychoaktywnych wywołuje wystąpienie zespołu abstynencyjnego, będącego grupą objawów o zmiennym przebiegu i nasileniu. Pojawienie się objawów i przebieg zespołu abstynencyjnego są ograniczone w czasie i zależą od typu substancji psychoaktywnej oraz dawki stosowanej bezpośrednio przed zaniechaniem lub ograniczeniem przyjmowania środka.
( red.o.A.Nowak, 1998)
Charakterystyczną cechą przeważającej części środków odurzających jest uodprnianie się organizmu na ich działanie. Ta nabyta odporności nosi nazwę tolerancji. Powoduje ona konieczność przyjmowania coraz większych dawek dla uzyskania takich samych efektów. Z czasem organizm domaga się ilości narkotyków wielokrotnie przekraczających dawkę śmiertelną. Natomiast przez tolerancję krzyżową będziemy rozumieć stan polegającą na powstaniu tolerancji w stosunku do pokrewnego typu leku, np.heroina wykazuje tolerancję krzyżową w stosunku do morfiny.
Z analizy literatury wynika, że uzależnienie to stan, w którym organizm nie potrafi się obyć bez danego środka. ( A. Markiewicz,1998 ). Możemy wyróżnić cztery fazy uzależnienia:
FAZY UZALEŻNIENIA
I Faza eksperymentalna
biorę zawsze w grupie
przyjemne doznania- zadowolenie, euforia
poczucie kontroli
pojawia się mechanizm zaprzeczania, szukam argumentu „za” braniem, posługuję się mitami i stereotypami
najczęściej dostaję narkotyk za darmo
biorę od czasu do czasu, przy okazji
odkrywanie „pozytywnych” oddziaływań narkotyku
II Faza przejściowa
biorę częściej, zawsze w grupie
kontakt z dealerem
organizowanie pieniędzy ( pożyczanie, kradzież)
kamuflaż zachowań – pozorna poprawa, usypiam czujność rodziców
cwaniactwo, manipulowanie
bardziej aktywny i „przedsiębiorczy”
pierwsze problemy np.wagary
zwiększenie dawki, lub rodzaju narkotyku
początek uzależnienia psychicznego
W I i II fazie istnieje możliwość skutecznego leczenia ambulatoryjnego.
III Faza
• zaczynają się problemy w szkole, domu
• branie dla zabicia nieprzyjemnych uczuć i przeżyć związanych z narkotykiem
• bierze narkotyki by przetrwać
• branie samotnie bez grupy
• znikają przyjaźnie, zaczynają się układy, interesy
• pojawiają się problemy z prawem, szkołą, domem
• częste branie
• sięganie po silniejszy narkotyk
IV Faza – nałogowe branie
narkotyk celem czyli biorę. Żeby żyć, żyję żeby brać
myślę tylko o tym, aby zdobyć pieniądze
degradacja, zanik uczuć wyższych
o.A.Nowak określa Zespół uzależnienia jako stan psychiczny i fizyczny spowodowany używaniem substancji psychoaktywnych, kiedy zachowania związane z używaniem substancji uzyskują wyraźną przewagę nad innymi, które były charakterystyczne dla danej osoby.( red.o.A.Nowak, 1998)
K.Chmielewska i H.Baran-Furga wyróżniają cechy i objawy zespołu uzależnienia:
• silna potrzeba lub przymus używania substancji psychoaktywnej
• utrata samokontroli w używaniu substancji psychoaktywnej
• przyjmowanie substancji w celu uniknięcia objawów abstynencyjnych
• wzrost tolerancji
• charakterystyczny indywidualny sposób używania substancji
• postępujące zaniedbanie innych zainteresowań lub przyjemności na rzecz zdobywania i przyjmowania substancji uzależniających
• zażywanie środka mimo wyraźnych szkód fizycznych, psychicznych, społecznych.
Jeżeli stwierdza się co najmniej trzy z powyższych objawów, które występują nie przerwanie przez okres jednego miesiąca w ciągu ostatniego roku, rozpoznajemy zespół uzależnienia.
Psychospołeczne aspekty narkomanii
Analizując literaturę okazuje się, że ważną rolę w powstawaniu wszelkiego rodzaju uzależnień odgrywają czynniki społeczne. Środowiskowa atmosfera aprobaty lub potępienia stosowania środków odurzających może zwiększyć lub zmniejszyć liczbę osób narażonych na ryzyko wejścia w nałóg.
W społeczeństwie funkcjonują pewne stereotypy dotyczące narkomanii. Zmienił się obraz narkomana z „ćpuna” zdobywającego narkotyki w tzw. ”bajzlach” na normalnego człowieka, często wykształconego, biznesmena kupującego narkotyk u dealera. Zmianie uległy zwyczaje, zachowania i obyczaje. Narkotyki nowej generacji są łatwiejsze w użyciu i zdobyciu. Moda np. w kręgach ludzi biznesu nakazuje, aby sięgnąć po narkotyk na spotkaniu biznesmenów czy imprezie towarzyskiej.
Obniżył się wiek inicjacji narkotykowej – obecnie biorą dzieci w wieku 7-10 lat.
Częstowane i zachęcane przez starszych kolegów do spróbowania.
Możemy wyróżnić następujące przyczyny, z powodu których człowiek sięga po narkotyki;
• moda
• ciekawość 70%
• nauka
• lepsze samopoczucie
• zabawa
• szpan
• kontakt
• dowartościowanie
• ucieczka od problemów
• samotność
• presja
• nuda
• odstresowanie
• zresetowanie się
• bunt
• pieniądze
Badacze zjawiska narkomanii uważają, że głównym determinantem sprzyjającym rozprzestrzenianiu się nałogu jest wpływ czynnika rodzinnego.
Wraz z rozwojem społecznym zmienił się model rodziny. Rodzice coraz mniej czasu poświęcają dzieciom, a emancypacja zawodowa prowadzi bardzo często do zachwiania tradycyjnych autorytetów. Rodzicom często wydaje się, że brak miłości do dzieci można zrekompensować przy pomocy drogich prezentów. Zarabiają pieniądze, kosztem czasu, który mogliby poświęcić swoim dzieciom. Normalnym zjawiskiem stał się rozwód, rzadko spotykający się z dezaprobatą społeczną. Dzieci nie mając oparcia w rodzinie łatwiej ulegają wpływom środowiska rówieśniczego. Znacząca rolę odgrywa nacisk grupy rówieśniczej oraz różnice pomiędzy wartościami propagowanymi a rzeczywistością społeczną. Młodzi ludzie dążąc do potwierdzenia wartości, które preferują przez siebie oraz dla uzyskania wyższych wrażeń estetycznych, sięgają miedzy innymi po środki, które pozwolą im się oderwać od szarej rzeczywistości i choć na chwilę znaleźć w świecie szczęścia i radości.
W tworzeniu warunków do rozprzestrzeniania się nałogu swój udział ma także szkoła. Zbyt obszerne programy edukacyjne nie dostosowane do możliwości intelektualnych oraz rozwojowych dzieci i młodzieży. Brak nauczycieli z odpowiednimi kwalifikacjami i talentem pedagogicznym. Preferowanie w nauczaniu przestarzałych metod dydaktycznych. To główne przyczyny niepowodzeń szkolnych.
Młodzi ludzie chcąc uciec od tych problemów szkolnych, zbyt silnego stresu, zachęceni przez rówieśników, którzy obiecują im wyjątkowe przeżycia lub szybkie nadrobienie zaległości szkolnych, sięgają po narkotyki.
To kolejna grupa przyczyn wg.A Markiewicz - ucieczka od problemów zewnętrznych np. stresu szkolnego, ubóstwa, ograniczenia możliwości startu życiowego itp.) oraz problemów wewnętrznych czyli trudności emocjonalnych a też nieumiejętność rozwiązywania problemów itp. Narkotyki są szybkim sposobem rozwiązania trudnych problemów, kusząca perspektywą zaspokojenia potrzeby poszukiwania przygód, podniet, zdobycia nowych doświadczeń itp. Dzieci i młodzież używają środków psychoaktywnych z tych samych powodów co dorośli, z chęci odurzenia się, z ciekawości i nudy. Robią to w podobnych okolicznościach: na imprezach, przyjęciach, podczas spotkań z przyjaciółmi itp.( A.Markiewicz,1998)
Wśród czynników warunkujących powstanie nałogu należy wymienić tzw. efekty farmakologiczne. Niektóre leki mają zdolność do wywoływania uczucia euforii, pozwalają na ucieczkę od stresu i frustracji, powstałej w warunkach współczesnego życia, przytłoczenia jego tempem, a przede wszystkim od konfliktów i napięć w stosunkach międzyludzkich. Efekt farmakologiczny motywuje do ponownego sięgnięcia po środek.
Z badań psychologicznych wynika, że na skłonność do sięgnięcia po narkotyk są podatni ludzie niedojrzali emocjonalnie i psychoseksualnie z niedorozwiniętym systemem wewnętrznej kontroli. Posiadają oni często wygórowane wymagania, oczekując natychmiastowego spełnienia swoich potrzeb życiowych. Są to jednostki nadwrażliwe, o „kruchej osobowości”, nie posiadające potrzeby dominacji, nieporadne wobec trudności życiowych, od których starają się uciec za pomocą środków psychoaktywnych. (A.Markiewicz, 1998).
Psycholodzy zwracają uwagę na głębsze przyczyny sięgania po środki psychoaktywne, do których zaliczają zaburzenia na którymś z trzech poziomów potrzeby rozwoju własnego „ja”
POTRZEBA „JA”
A Poczucie tożsamości - KIM JESTEM?
B Poczucie własnej wartości - ILE JESTEM WART?
C Poczucie kontroli - CO UMIEM?
Zaburzenie poczucia tożsamości dotyczy naszej egzystencji – kim jestem jako człowiek ? -np. bratem, uczniem, przyjacielem, Polakiem, człowiekiem myślącym itp.
A także może dotyczyć tożsamości w aspekcie społecznym.
Istotną rolę odgrywa tu grupa społeczna, z która jednostka się utożsamia, ponieważ przyjmuje jej poglądy, system wartości i norm obowiązujących w danej grupie. Jeżeli koledzy i przyjaciele młodego człowieka „ biorą „ narkotyki, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że i dziecko po nie sięgnie, obawiając się odrzucenia czy też z poczucia przynależności do grupy.
Zaburzenie poczucia własnej wartości dotyczy samego człowieka, jego mocnych i słabych stron. To co potrafimy i co umiemy. W czym czujemy się dobrze, a co sprawia nam problem. Ogromną rolę odgrywa właściwa samoocena człowieka.
( R.Vasta,1995) Są ludzie, którzy mają niską samoocenę, nie wierzą w to, że dany cel uda się im osiągnąć, często przeżywają porażki i rozczarowania. Takie osoby, szybko ulegną presji grupy i chętniej sięgną po narkotyk jako sposób na swoje problemy.
Na podstawie analizy literatury możemy wyróżnić zaburzenia procesu właściwej samooceny:
• zbyt wysokie wymagania
• koncentracja na negatywach
• uogólnienia np. „ zawsze”, „nigdy”
• przedmiotowe traktowanie ucznia
• nie dostrzeganie małych sukcesów
• rozwiązywanie problemów za dziecko
• nadopiekuńczość
• nie branie pod uwagę racji innych
• zbijanie inicjatywy
• oceniamy człowieka a nie jego zachowanie
• porównywanie
• etykietowanie
• faworyzowanie
• nie przyznawanie się do błędów
• tłumienie
• brak czasu
• brak zaufania
Młodzi ludzie szukają w narkotykach zaspokojenia swoich potrzeb, a szczególnie potrzeby „Ja”, ponieważ ona podnosi ich samoocenę. Dziecko ucieka w świat uzależnień, gdy czuje się nie akceptowane w środowisku rówieśniczym, nie kochane w domu, gdy wydaje mu się, że nikt nie rozumie jego potrzeb i uczuć. Aby uniknąć takiego stanu w domu i kręgu rodzinnym, należy zwracać uwagę na to co mówi i jakie ma problemy. Należy znaleźć czas na wysłuchanie go, unikając złośliwości i krytycznych uwag czy porównań z innymi rówieśnikami.
Psycholodzy radzą, aby wpoić młodym ludziom podstawowe umiejętności społeczne
takie jak:
• empatia
• samokontrola
• umiejętność podejmowania decyzji
• tolerancja
• komunikacja
• asertywność
• przestrzeganie norm etycznych, moralnych i prawnych
• umiejętność stawiania i realizowania celów, konsekwencja
• odpowiedzialność
• radzenie sobie ze stresem
• umiejętność wyrażania uczuć
• rozwiązywania konfliktów
• umiejętność uczenia się, współpracy
• rozwijanie zdolności i zainteresowań
• organizacja czasu wolnego, zabawy bez środków
• pełnienia ról
• pomagania innym
Z analizy literatury dotyczącej problemy narkomanii wśród młodzieży wynika, że zainteresowanie narkotykami zdeterminowane jest przyczynami farmakologicznymi, osobowościowymi, społecznymi, rodzinnymi czy szkolnymi. Często wpływa na to, że człowiek bierze narkotyk, ma kilka czynników na raz. ( o.A.Nowak, 1998)
Dlatego ważne jest prawidłowe oddziaływanie społeczno-wychowawcze rodziny i szkoły oraz jasno określone społeczne normy i zasady moralne
MARTA DRABIK
BIBLIOGRAFIA:
Nowe perspektywy, wyzwania, zagrożenia. Materiały do programów edukacyjnych. Stowarzyszenie Chrześcijańskich Dzieł Wychowania, Kraków 1999
A.Markiewicz . Środki Odurzające a młodzież, Koszalin 1998
T.Dimoff, S.Carper, Jak rozpoznać, czy dziecko sięga po narkotyki, Warszawa 1993
o.A.Nowak , Duszpasterskie wyzwanie wobec AIDS i narkomanii, Szczecin 1998
|
