Nastawienie edukacji tradycyjnej na przeciętnego wychowanka a szkolnictwa specjalnego na dysfunkcję może wpływać na aktualny stan świadomości rodziców dzieci niepełnosprawnych. W związku z powyższym ogromna rola w kształtowaniu ich postaw przypada na nauczyciela oddziału integracyjnego. Dlatego tak istotne są rzeczywiste kompetencje nauczycieli zaangażowanych w realizację idei integracji .
Według Jarosława Bąbki, który wyróżnia dwa rodzaje kompetencji: interpretacyjne i realizacyjne, dla wszystkich nauczycieli należy w przypadku pedagogów z grup integracyjnych dokonać dalszego podziału kompetencji na specyficzne i niespecyficzne.
Kompetencje niespecyficzne dotyczą umiejętności, które są warunkiem skuteczności działań każdego nauczyciela. Z kolei specyficzne wynikają ze swoistych właściwości płynących z wychowania i nauczania dzieci niepełnosprawnych i zdrowych.
Do kompetencji specyficznych zaliczono :
- Wiedzę z zakresu pedagogiki specjalnej i psychologii:
- o rodzajach i stopniach niepełnosprawności, etiologii zaburzeń, możliwości wspierania rozwoju ludzi niepełnosprawnych oraz ich specyficznych potrzebach,
- orientację w przepisach dotycząca kształcenia integracyjnego,
- znajomość programów dla przedszkoli,
- znajomość metod form i środków kształcenia specjalnego.
Ważne jest , aby wiedza ta nie zniekształcała obrazu osoby upośledzonej. Każdy niepełnosprawny człowiek powinien być postrzegany, przede wszystkim przez pryzmat tego, co nie jest w nim zaburzone.
- Kompetencje diagnostyczne umożliwiające rozeznanie się w możliwościach wychowanków, ich zainteresowaniach, potrzebach, relacjach społecznych. Niewątpliwie, poznanie ich ułatwia nauczycielowi określenie możliwości całej grupy, jak i poszczególnych jednostek . Stanowi to podstawę planowania i podejmowania działań edukacyjnych, a także działań rewalidacyjnych.
Nauczyciel pracujący w grupie integracyjnej powinien mieć świadomość znaczenia działań diagnostycznych, jako podstawowych w stosunku do działań edukacyjnych oraz posiadać umiejętność czerpania i gromadzenia informacji o wychowankach dotyczących warunków środowiskowych, stanu zdrowia, struktur osobowości, mocnych i słabych stron ( w sferze umysłowej, emocjonalno społecznej, motorycznej ), stosunków społecznych panujących w grupie, swoistych i wspólnych cech i właściwości psychofizycznych dzieci pełno i niepełnosprawnych.
- Kompetencje wychowawczo–dydaktyczne, umożliwiające nauczycielom rozwiązywanie problemów związanych z organizacją edukacji, tak by była ona skuteczna w stosunku do wszystkich dzieci ( zarówno zdrowych jak i tych specjalnej troski ). Zaliczamy do nich:
- umiejętność dostosowywania programów działania do możliwości dzieci,
- stosowanie szeroko rozumianej indywidualizacji,
- wspomaganie jednostek upośledzonych w budowaniu prawidłowego obrazu własnej osoby i innych ludzi,
- tworzenie odpowiedniej atmosfery ( kształtowanie pozytywnych warunków społecznych w grupie ),
- kształtowanie postaw pozytywnych u dorosłych w stosunku do dzieci niepełnosprawnych i edukacji integracyjnej .
Kompetencje niespecyficzne pojawiają się w działaniach interpersonalnych i innowacyjnych, które charakteryzować powinny każdego nauczyciela bez względu na jego specjalizację.
Poziom kompetencji innowacyjnych jest zazwyczaj zróżnicowany. Warunkuje go wiedza nauczyciela, otwartość oraz motywacja wprowadzania zmian. Najwyżej wymienione kompetencje składają się umiejętności w zakresie organizacji warunków, poszukiwania i wdrażania najlepszych rozwiązań dotyczących procesu dydaktyczno – wychowawczego. Kompetencje interpersonalne wychowawcy dotyczą relacji między nim a grupą, dziećmi oraz między rówieśnikami w tejże grupie. Ogromną rolę odgrywa tutaj umiejętność uważnego słuchania i patrzenia skierowanego na wychowanków oraz grupę w procesie integracji dzieci zdrowych i niepełnosprawnych . Jak wynika z badań J. Bąbki rzeczywiste kompetencje interpersonalne nauczycieli wyznaczają następujące cechy osobowe: - cierpliwość, otwartość, poczucie humoru, konsekwencja, tolerancja, miłe usposobienie, opiekuńczość, opanowanie, spokój, wyrozumiałość, empatia, autentyczność, komunikatywność.
Dlatego w przedszkolu i szkole podstawowej zatrudnia się nauczycieli ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym (w zakresie niepełnosprawności, która jest stwierdzona u ucznia) w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego. Specjalista ma za zadanie udzielanie pomocy innym nauczycielom w zakresie doboru treści programowych i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi oraz prowadzenia różnego rodzaju form pomocy psychologicznej ,pedagogicznej oraz zajęć rewalidacyjnych. Kwalifikacje jakie powinien posiadać nauczyciel wspierający ( surdopedagog, tyflopedagog, oligofrenopedagog ) określa rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 10 października 1991 roku W sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudniać nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia .
W zależności od potrzeb uczniów nauczyciel wspierający powinien diagnozować potrzeby i oceniać możliwości ucznia, prowadzić zajęcia integrujące grupę a w miarę posiadanych kwalifikacji – zajęcia specjalistyczne uwzględniające specjalne potrzeby edukacyjne ucznia, np.: orientację w przestrzeni, alternatywne metody komunikacji, ruch rozwijający i inne. Ponadto nauczycieli uczących w oddziałach integracyjnych zobowiązuje się do opracowania programu edukacyjno- wychowawczego, rewalidacyjnego określającego całość oddziaływań w zakresie dydaktyki, wychowania i opieki . Pomimo jasnych założeń dydaktycznych, należy jednak pamiętać, iż kompetencje są wypadkową wiedzy, umiejętności i emocji.
Niewątpliwie konieczne jest by osoby wdrażające ideę integracji jak i jej uczestnicy posiadali umiejętność wczuwania się w sytuację drugiego człowieka, dostrzegania jego potrzeb oraz przeżywanych emocji, czyli tzw. wrażliwość empatyczną.
Żaneta Kotkowska - Skrypak |
